Nowa Zelandia (archipelag)

Z Wikipedii

Nowa Zelandia

Nowa Zelandia - zdjęcie satelitarne

Mapa rzeźby terenu

Nowa Zelandia - archipelag na Oceanie Spokojnym, ok. 1600 km na wschód od wybrzeży Australii. Obejmuje on dwie duże wyspy: Północną (114,6 tys. km²) i Południową (151,7 tys. km²) oraz szereg małych okolicznych wysepek (Stewart, Campbell, Kermadec, itd.). Archipelag ten wchodzi w całości w skład Nowej Zelandii.

[edytuj] Budowa geologiczna

Wyspy mają złożoną budowę geologiczną. Południowo-zachodnia część Wyspy Południowej buduje archaiczny fragment starego rozbitego lądu. To krystaliczny blok złożony z granitów i gabro. Do bloku przylegają fałdy młodego górotworu jurajskiego. Wewnętrzną strefę górotworu tworzą głównie gnejsy i łupki krystaliczne. Zewnętrzną natomiast skały osadowe, w różnym wieku, od kambru do jury.

Po sfałdowaniu górotworu, w czasach jury, Nowa Zelandia tworzyła rozległy ląd, połączony z Nową Gwineą i z Australią. Od kredy, ląd zaczął się rozpadać i zanurzać. Już pod koniec pliocenu, Nowa Zelandia utraciła połączenia ze stałym lądem północnym. Od tamtego czasu, Nowa Zelandia ciągle podlega ruchom górotwórczym, aż do dnia dzisiejszego. Doprowadziły one do sfałdowania utworów trzeciorzędowych. Ich skutkiem, są wytworzone zręby i rowy tektoniczne.

Obecnie na wyspach Nowej Zelandii czynnych jest kilka wulkanów. Są z nimi związane takie zjawiska jak: trzęsienia ziemi, gejzery, mofety czy gorące źródła.

W plejstocenie góry Nowej Zelandii zostały zlodowacone i pokryte lodowcami o charakterze dolinnym. Lodowce usypały moreny i stożki fluwioglacjalne. Na niziny wyniesione zostały drobne osady w postaci lessów. W górach powstały formy glacjalne i jeziora, a wybrzeże południowo-zachodnie przekształcone zostało w wybrzeże fiordowe.

Nowa Zelandia posiada liczne bogactwa naturalne. Na wyspach występują złoża węgla kamiennego, duże zasoby hydroenergetyczne i złoża miedzi, złota, rudy żelaza i manganu. Z osadów trzeciorzędowych wydobywana jest kopalna żywica kauri.

[edytuj] Rzeźba terenu

Rozwój geologiczny wysp warunkuje współczesną rzeźbę. Wnętrze wysp jest górzyste, najwyższe partie gór mają rzeźbę i wysokość typu alpejskiego. Najwyższą górą jest Góra Cooka (3746 m n.p.m.). Na Wyspie Południowej przeważają cechy rzeźby polodowcowej, na wyspie Północnej - cechy rzeźby wulkanicznej. Obszary górskie otoczone są wyżynami. Niziny zajmują jedynie wąski pas nadbrzeża. Na północno-zachodnim wybrzeżu Wyspy Południowej występują, wspomniane w budowie geologicznej, fiordy.

[edytuj] Klimat

Klimat Nowej Zelandii jest oceaniczny podzwrotnikowy i umiarkowany, ciepły morski. Średnia temperatura lipca wynosi 3-5°C na południu, a do 12° w części północnej. Średnia temperatura stycznia na południu osiąga 14°C, na północy 19°C. Roczna suma opadów atmosferycznych na Wyspie Północnej wynosi 800-1000 mm, a w partiach wyższych do 2650 mm. Maksimum opadów przypada na porę zimową. Bardziej zróżnicowana jest ilość opadów na wyspie Południowej. W miesiącach zimowych, na wyspie południowej występują także opady śnieżne. Trwała pokrywa śnieżna utrzymuje się jedynie w górach, granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości około 2200 m n.p.m. W górach występują lodowce. Największe z nich to: Tasmana (29 km długości) i Murchisona (17 km długości). Łącznie lodowce zajmują powierzchnię około 940 km².

[edytuj] Wody powierzchniowe

Sieć rzeczna Nowej Zelandii jest bardzo gęsta. Rzeki są krótkie i bystre. Najdłuższe to: Waikato (434 km) i Clutha (338 km). Charakteryzują je wysokie stany wód w ciągu roku, a w okresie wiosny częste powodzie. Na wyspach nowozelandzkich znajdują się liczne jeziora, z których największe to Taupo (ma powierzchnię 616 km²), a najgłębsze - jezioro Hauroko (osiąga maksymalną głębokość 463 m). Na Wyspie Południowej przeważają jeziora tektoniczno-lodowcowe, bardzo głębokie, na wyspie Północnej natomiast - jeziora tektoniczne i wulkaniczne.

[edytuj] Flora i fauna

Około 75% roślinności Nowej Zelandii to gatunki endemiczne. Roślinność Wyspy Północnej jest pokrewna z paleotropikalną roślinnością malajską, natomiast roślinność Wyspy Południowej przypomina florę pobliskiej Patagonii.

Naturalną roślinność wysp stanowiły lasy, jedynie najsuchsze płaskowyże wyspy Południowej zajmowały stepy. Lasy zostały jednak w znacznej części wycięte, z powodu dużego zapotrzebowania na cenne gatunki drewna. To co zostało reprezentuje tropikalną puszczę z drzewiastymi paprociami, palmami, drzewami kauri, podokarpami. Między terenami puszczy występują wiecznie zielone krzewiaste zarośla. W środkowej części wysp do wysokości 800 m n.p.m. rosną wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe z licznymi lianami, epifitami oraz południowymi bukami. Na wyspie Południowej, gdzie zimy są surowsze, występują lasy liściaste, głównie bukowe, zrzucające liście na zimę. W górach spotkać można także niegdyś bardzo liczne cedry i sosny. Najwyższe piętro gór zajmują karłowate zarośla.

Pod względem fauny, Nowa Zelandia tworzy odrębną krainę. Charakterystyczny jest brak endemicznych ssaków (w przeciwieństwie do ptaków i gadów). Do ciekawych przedstawicieli świata zwierząt należą trzy miejscowe gatunki nietoperzy, z ptaków kiwi (symbol państwa Nowa Zelandia), papugi kea i kakapo oraz takahe. Z gadów wymierająca tuatara (rząd hatterie) oraz około 30 innych gatunków. Endemicznym gatunkiem owadów to 7-centymetrowe świerszcze Wetas. Duże zagrożenie dla endemicznych gatunków stanowią gatunki sprowadzone przez osadników, jak koty, psy, szczury i króliki.