Pełniący obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Z Wikipedii
Pełniący obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – osoba, która tymczasowo (łac. ad interim) wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, z przysługującymi mu prerogatywami, w razie, gdy urząd prezydenta jest nieobsadzony lub kiedy nie może on z jakiś przyczyn sprawować swoich obowiązków.
Spis treści |
[edytuj] II Rzeczpospolita (1918-1939)
[edytuj] Mała Konstytucja z 1919
Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 – uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dz.Pr.P.P. Nr 19, poz. 226) nie przewidywała tymczasowego wykonywania obowiązków głowy państwa przez inną osobę niż Józef Piłsudski.
[edytuj] Konstytucja marcowa z 1921
Ustawa z 17 marca 1921 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267) przewidywała zastępstwo Prezydenta Rzeczypospolitej. Konstytucja stanowiła, że jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie mógł sprawować urzędu oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny, zastępował go Marszałek Sejmu (art. 40). Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie sprawował urzędu, Marszałek Sejmu był obowiązany zwołać niezwłocznie Sejm i poddać jego uchwale, czy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej należy uznać za opróżniony. Uchwała uznająca urząd za opróżniony zapadała większością 3/5 głosów, przy obecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest liczby głosów ustaloną ordynacją wyborczą.
Art. 51 Konstytucji marcowej z 1921 stanowił ponadto, że za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne Prezydent Rzeczypospolitej mógł być pociągnięty do odpowiedzialności uchwałą przez Sejm, powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Właściwym dla rozpatrzenia sprawy i wydania wyroku był Trybunał Stanu. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, Prezydent Rzeczypospolitej miał być zawieszony w urzędowaniu. W takim przypadku zastosowanie miałoby również zastępstwo Prezydenta przez Marszałka Sejmu.
Zasad tych nie zmieniła nowela sierpniowa – ustawa z 2 sierpnia 1926 zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921.
W oparciu o przepisy Konstytucji marcowej z 1921 dwukrotnie nastąpiło zastępstwo Prezydenta Rzeczypospolitej przez Marszałka Sejmu Macieja Rataja:
- w okresie pomiędzy zamordowaniem prezydenta Gabriela Narutowicza, a wyborem Stanisława Wojciechowskiego w 1922,
- w okresie pomiędzy rezygnacją Stanisława Wojciechowskiego, a wyborem Ignacego Mościckiego w 1926.
Rataj równolegle pełnił wtedy funkcję marszałka i tymczasowej głowy państwa.
[edytuj] Konstytucja kwietniowa z 1935
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 (Dz.U. Nr 30, poz. 227) przewidywała sprawowanie zastępczo funkcji Prezydenta oraz nową instytucję – w razie wojny – wyznaczenie następcy na wypadek opróżnienia urzędu Prezydenta.
Konstytucja kwietniowa z 1935 stanowiła, że czasie, gdy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej jest opróżniony, funkcję Prezydenta sprawuje zastępczo Marszałek Senatu, a gdyby Senat był rozwiązany – Marszałek rozwiązanego Senatu. Korzystał on wówczas ze wszystkich uprawnień związanych z urzędem Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 23). Opróżnienie urzędu mogło nastąpić w przypadku:
- zgonu Prezydenta Rzeczypospolitej przed upływem siedmioletniego okresu urzędowania,
- zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
- gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie mógł trwale sprawować urzędu – uchwałą połączonych Izb Ustawodawczych.
W oparciu o przepisy Konstytucji kwietniowej z 1935 żaden Marszałek Senatu nie sprawował zastępczo funkcji Prezydenta.
[edytuj] Ewentualni pełniący obowiązki
| Okres | Głowa państwa | Ewentualny pełniący obowiązki - pierwsza osoba |
Ewentualny pełniący obowiązki - druga osoba |
|---|---|---|---|
| 14 listopada 1918 - 11 grudnia 1922 |
 Józef Piłsudski |
|
|
| 11 grudnia 1922 - 16 grudnia 1922 |
 Gabriel Narutowicz |
 Maciej Rataj |
|
| 16 grudnia 1922 - 22 grudnia 1922 |
Maciej Rataj (pełniący obowiązki) |
|
|
| 22 grudnia 1922 - 14 maja 1926 |
 Stanisław Wojciechowski |
Maciej Rataj |
|
| 15 maja 1926 - 4 czerwca 1926 |
Maciej Rataj (pełniący obowiązki) |
|
|
| 4 czerwca 1926 - 26 marca 1928 |
 Ignacy Mościcki |
Maciej Rataj |
|
| 27 marca 1928 – 8 grudnia 1930 |
Ignacy Mościcki |
 Ignacy Daszyński |
|
| 9 grudnia 1930 – 24 kwietnia 1935 |
Ignacy Mościcki |
 Kazimierz Świtalski |
|
| 24 kwietnia 1935 – 3 października 1935 |
Ignacy Mościcki |
 Władysław Raczkiewicz |
|
| 4 października 1935 – 27 listopada 1938 |
Ignacy Mościcki |
 Aleksander Prystor |
|
| 28 listopada 1938 – 30 września1939 |
Ignacy Mościcki |
 Bogusław Miedziński |
|
[edytuj] Polski Rząd na Uchodźstwie (1939-1990)
Polski Rząd na Uchodźstwie funkcjonował w latach 1939-1990 w oparciu o Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 (Dz.U. Nr 30, poz. 227), która przewidywała w razie wojny wyznaczenie następcy na wypadek opróżnienia urzędu Prezydenta.
Zgodnie z art. 24 Konstytucji kwietniowej z 1935, w razie wojny, okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitej przedłużał się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju. Prezydent Rzeczypospolitej osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczał wówczas swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju. W razie objęcia przez następcę urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej, okres jego urzędowania trwał do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju. Na podstawie tego przepisu, po wybuchu II wojny światowej, wobec napaści ZSRR na Polskę, prezydent Ignacy Mościcki wyznaczony 1 września 1939 Edwarda Śmigłego-Rydza "na swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju" - decyzja została odwołana 17 września 1939 (zarządzenie antydatowane), w związku z internowaniem Rydza-Śmigłego w Rumunii. W konsekwencji, prezydent Mościcki wyznaczył 17 września 1939 (zarządzenie antydatowane) Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, który jednak zrzekł się urzędu następcy prezydenta RP. Decyzja o wyznaczeniu następcy została odwołana 17 września 1939 (zarządzenie antydatowane). Kolejną osobą wyznaczoną na następcę został Władysław Raczkiewicz, który w momencie złożenie przez Ignacego Mościckiego urzędu 30 września 1939, został Prezydentem Rzeczypospolitej. W tym przypadku nie można jednak mówić o osobie pełniącej obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej, a o pełnoprawnym Prezydencie Rzeczypospolitej. Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej na Uchodźstwie, w oparciu o art. 24 Konstytucji kwietniowej, pełnili po Władysławie Raczkiewiczu kolejno: August Zaleski, Stanisław Ostrowski, Edward Bernard Raczyński, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski, który po zaprzysiężeniu Lecha Wałęsy 22 grudnia 1990, przekazał mu swe uprawnienia, a rząd emigracyjny utworzył komisję likwidacyjną, która do 31 grudnia 1991 zakończyła działalność wszelkich emigracyjnych struktur władzy.
[edytuj] Polska Ludowa / Polska Rzeczpospolita Ludowa (1944-1989)
[edytuj] Mała Konstytucja z 1947
Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 18, poz. 71) stanowiła, że do sprawowania urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej stosuje się odpowiednio m.in. przepisy art. 40, 42 i 51 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 Przepisy te stanowiły, że jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie mógłby sprawować urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny, zastępowałby go Marszałek Sejmu. Nie obowiązywał art. 41 stanowiący, że w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Sejm i Senat łączą się natychmiast na zaproszenie Marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem z samego prawa w Zgromadzenie Narodowe celem wyboru Prezydenta. Gdyby Sejm był rozwiązany w chwili, gdy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej jest opróżniony, Marszałek Sejmu zarządzi niezwłocznie nowe wybory do Sejmu i Senatu. W zamian tego przepisu, Mała Konstytucja z 1947 w art. 14 wprowadzała, że w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej, niezwłocznie wyboru Prezydenta dokona Sejm.
W oparciu o przepisy Małej Konstytucji z 1947 żaden Marszałek Sejmu nie sprawował zastępczo urzędu Prezydenta.
[edytuj] Ewentualni pełniący obowiązki
| Okres | Głowa państwa | Ewentualny pełniący obowiązki - pierwsza osoba |
Ewentualny pełniący obowiązki - druga osoba |
|---|---|---|---|
| 20 listopada 1944 - 4 lutego 1947 |
 Bolesław Bierut |
|
|
| 5 lutego 1947 - 20 listopada 1952 |
Bolesław Bierut |
|
|
| 20 listopada 1952 |
Bolesław Bierut |
|
|
[edytuj] Konstytucja PRL z 1952
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r. znosiła urząd prezydenta. Jego rolę przejęła Rada Państwa (urząd istniejący już pod rządami Małej Konstytucji z 1947) – konstytucyjna kolegialna głowa państwa, na czele z Przewodniczącym Rady Państwa. W 1989 Radę Państwa zastąpiono urzędem prezydenta PRL. Zgodnie z art. 32e Konstytucji, opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji mogło nastąpić wskutek:
- śmierci,
- zrzeczenia się z urzędu,
- stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,
- uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, większością co najmniej trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia,
- złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Nowelizacja Konstytucji PRL z 7 kwietnia 1989 ustanowiła zastępstwo Prezydenta. W razie, gdyby urząd Prezydenta był opróżniony, do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także gdyby Prezydent tymczasowo nie mógł sprawować urzędu, zastępowałby go Marszałek Sejmu, również po upływie kadencji Sejmu.
Art. 32d Konstytucji stanowił ponadto, że za naruszenie Konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo Prezydent mógł być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia mogłoby nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej dwu trzecich głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia Prezydent tymczasowo nie mógłby sprawować urzędu. W takim przypadku zastosowanie miałoby również zastępstwo Prezydenta przez Marszałka Sejmu.
W oparciu o przepisy tej Konstytucji żaden Marszałek Sejmu nie sprawował zastępczo urzędu Prezydenta.
[edytuj] Ewentualni pełniący obowiązki
| Okres | Głowa państwa | Ewentualny pełniący obowiązki - pierwsza osoba |
Ewentualny pełniący obowiązki - druga osoba |
|---|---|---|---|
| 19 lipca 1989 - 30 grudnia 1989 |
 Wojciech Jaruzelski |
|
|
[edytuj] III Rzeczpospolita (od 1989)
[edytuj] Mała Konstytucja z 1992
Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym regulowała kwestię zastępstwa Prezydenta bardzo podobnie jak nowelizacja Konstytucji PRL z 7 kwietnia 1989. Zgodnie z art. 49 opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji mogło nastąpić wskutek:
- śmierci,
- zrzeczenia się urzędu,
- uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,
- złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Mała Konstytucja z 1992 stanowiła, że w razie, gdyby urząd Prezydenta był opróżniony – do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także, gdy Prezydent tymczasowo nie mógłby sprawować urzędu, zastępowałby go Marszałek Sejmu, gdy zaś ten nie mógłby tych funkcji wykonywać - Marszałek Senatu.
Art. 50 Małej Konstytucji z 1992 stanowił ponadto, że Prezydent za naruszenie Konstytucji lub ustaw oraz za popełnienie przestępstwa mógł być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia mogło nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 1/4 ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Z chwilą postawienia Prezydenta w stan oskarżenia sprawowanie przez niego urzędu uległo zawieszeniu. W takim przypadku zastosowanie miałoby również zastępstwo Prezydenta przez Marszałka Sejmu, gdy zaś ten nie mógłby tych funkcji wykonywać – Marszałka Senatu.
W oparciu o przepisy Małej Konstytucji z 1992 żaden Marszałek Sejmu, ani żaden Marszałek Senatu nie sprawował zastępczo urzędu Prezydenta, w związku z opróżnieniem urzędu Prezydenta przed upływem kadencji. Można doszukiwać się sprawowania zastępczo urzędu Prezydenta przez Marszałka Sejmu Józefa Zycha 23 grudnia 1995 – od momentu zakończenia sprawowania urzędu przez prezydenta Lecha Wałęsę z końcem 22 grudnia 1995, do zaprzysiężenia przed Zgromadzeniem Narodowym następnego dnia o godzinie 13 prezydenta-elekta Aleksandra Kwaśniewskiego. Sytuacja ta wynikała z niespójnych przepisów Małej Konstytucji z 1992 i ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 września 1990. Mała Konstytucja z 1992 nie precyzowała kwestii sprawowania zastępczo urzędu Prezydenta po upływie kadencji, a objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta, nastąpiło zgodnie z art. 30 Ustawy Konstytucyjnej następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta. Po nowelizacji ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, od 9 czerwca 2000 nowo wybrany prezydent składa przysięgę i obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta RP[1].
[edytuj] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 (Dz.U. Nr 78, poz. 483) wprowadziła pojęcie tymczasowego przejęcia obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Zgodnie z art. 131, jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:
- śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,
- zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
- stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,
- uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,
- złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.
Art. 145 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 stanowi ponadto, że Prezydent za naruszenie Konstytucji, ustaw lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. W takim przypadku zastosowanie ma również tymczasowe przejęcie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej przez Marszałka Sejmu, lub jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, przez Marszałka Senatu.
W oparciu o przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 żaden Marszałek Sejmu, ani żaden Marszałek Senatu nie sprawował tymczasowo obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.
[edytuj] Ewentualni pełniący obowiązki
.jpg/100px-Bronisław_Komorowski_(polityk).jpg)
Przypisy
- ↑ Ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 września 1990 w art. 8a ust. 2. Nowo wybrany Prezydent Rzeczypospolitej składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej oraz w art. 8a ust. 3. Ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta Rzeczypospolitej.
- ↑ od północy do godzin popołudniowych t.j. do chwili wyboru nowych marszałków podczas pierwszego posiedzenia nowo wybranych izb
