Z Wikipedii

Sd.Kfz. 141 PzKpfw III (Dane PzKpfw III Ausf. H)
Czołg PzKpfw III Ausf. H w muzeum w Saumur
Dane podstawowe
Państwo	Niemcy
Typ pojazdu	czołg średni
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	5 (dowódca, celowniczy, ładowniczy, strzelec-radiotelegrafista, kierowca)
Historia
Prototypy	1937
Produkcja	1937 – 1943
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gaźnikowy, 12-cylindrowy Maybach HL 120TRM o mocy 300 KM przy 3000 obr./min.
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	320 l
Pancerz	grubość: 16 – 37 mm
Długość	4,52 m
Szerokość	2,95 m
Wysokość	2,50 m
Prześwit	0,38 m
Masa	21 600 kg (bojowa)
Osiągi
Prędkość	40 km/h (po drodze) 18 km/h (w terenie)
Zasięg	165 km (po drodze) 95 km (w terenie)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,80 m
Rowy (szer.)	2,60 m
Ściany (wys.)	0,60 m
Kąt podjazdu	30º
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 armata KwK 38 L/42 kal. 50 mm (zapas amunicji – 99 szt.) 2 karabiny maszynowe MG 34 kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 3750 szt.)
Użytkownicy
Niemcy, Bułgaria, Chorwacja, Norwegia, Rumunia, Turcja, Węgry

PzKpfw III (Panzerkampfwagen III) – niemiecki czołg średni z okresu II wojny światowej. Był najbardziej dynamicznie rozwijanym modelem służącym w armii III Rzeszy. Uzbrojeniem pierwszych egzemplarzy, wybudowanych w 1937 roku, były działa kalibru 37 mm. Ponieważ nie sprawdzały się one w walce z czołgami alianckimi, już w 1940 roku zaczęto produkować czołgi wyposażone w armaty kalibru 50 mm (zarówno krótko- jak i długolufowe). W połowie 1942 roku rozpoczęto przezbrajanie wozów w krótkolufowe działa kalibru 75 mm. Ograniczono też ich rolę do bezpośredniego wspierania własnej piechoty i osłaniania czołgów ciężkich PzKpfw VI Tiger przed piechotą przeciwnika. W połowie 1943 roku zupełnie zaprzestano ich produkcji, a przed końcem roku następnego, wozy PzKpfw III niemal zupełnie zniknęły z oddziałów frontowych. Kilka z nich pozostało jednak do końca wojny, głównie w jednostkach okupacyjnych.

Spis treści 1 Historia rozwoju 1.1 PzKpfw III Ausf. A 1.2 PzKpfw III Ausf. B 1.3 PzKpfw III Ausf. C 1.4 PzKpfw III Ausf. D 1.5 PzKpfw III Ausf. E 1.6 PzKpfw III Ausf. F 1.7 PzKpfw III Ausf. G 1.8 PzKpfw III Ausf. H 1.9 PzKpfw III Ausf. J 1.10 PzKpfw III Ausf. L/M 1.11 PzKpfw III Ausf. N 2 Użycie 3 Dane techniczne 4 Inne pojazdy na podwoziu PzKpfw III 5 Bibliografia i linki zewnętrzne

[edytuj] Historia rozwoju

[edytuj] PzKpfw III Ausf. A

Projekt czołgu średniego powstał w połowie 1936 roku w firmie Daimler-Benz. Jego układ jezdny składał się z pięciu par podwójnych kół nośnych, dwóch par podwójnych kół podtrzymujących, oraz pary kół napędowych i napinających. Zarówno koła nośne, jak i podtrzymujące, były zaopatrzone w gumowe bandaże. Wóz był napędzany silnikiem Maybach HL 108 TR o mocy 230 KM, zapewniającym prędkość 32 km/h. Zarówno kadłub, jak i wieża, były opancerzone płytami o grubości 14,5 mm. Uzbrojenie czołgu stanowiło działo 37 mm KwK 35/36 L/45, oraz trzy karabiny maszynowe MG34 kalibru 7,92 mm. Jeden z nich był umieszczony w kadłubie, natomiast pozostałe dwa, sprzężone, były umieszczone w wieży. Załogę stanowiło pięciu ludzi: dowódca, celowniczy, ładowniczy, radiotelegrafista/strzelec, oraz kierowca/mechanik. Całkowita masa wozu wynosiła 15 400 kg. W 1937 roku, wyprodukowano 10 egzemplarzy czołgu PzKpfw III Ausf A.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. B

W roku 1937 dokonano całkowitej rekonstrukcji podwozia. Zastosowano osiem par podwójnych kół nośnych, połączonych parami w wózki jezdne. Wózki te, były z kolei parami zawieszone na dwóch resorach piórowych. Dodano również jedną parę podwójnych kół podtrzymujących. Dzięki tym zmianom, prędkość maksymalna czołgu wzrosła do 35 km/h, przy jednoczesnym wzroście masy pojazdu do 15 900 kg. Zmodyfikowano także kształt wlotów powietrza i układ wydechowy. Tak powstał model PzKpfw III Ausf B, którego 15 sztuk wyprodukowano w 1937 roku.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. C

Podwozie czołgu PzKpfw III nadal poddawano modyfikacjom. Zmieniono mianowicie zawieszenie wózków jezdnych. W wersji PzKpfw III Ausf. C, tylko środkowe wózki były zawieszone na wspólnym resorze półeliptycznym. Natomiast dwa skrajne, posiadały własne, krótsze amortyzatory. Dokonano również zmian w układzie wydechowym i w mechanizmach skrętu. Doprowadziło to do niewielkiego wzrostu masy czołgu, która wynosiła 16 000 kg. Na przełomie roku 1937 i 1938, wyprodukowano 15 sztuk tego wozu.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. D

Model PzKpfw III Ausf. D wprowadzał kolejne zmiany w układzie jezdnym. Zmieniło się mianowicie zamocowanie amortyzatorów pierwszego i czwartego wózka. Zmieniono też konstrukcję kół napędowych i napinających, oraz wieżyczki dowódcy. Dokonano również kilku innych modyfikacji. W okresie od stycznia do czerwca 1938 roku, zbudowano 30 egzemplarzy. Niektóre wozy z tej serii posiadały już lepsze opancerzenie, grubości 30 mm (21 mm z tyłu kadłuba). Całkowita masa takiego pojazdu wynosiła 19 800 kg.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. E

Pierwszy produkowany wielkoseryjnie model czołgu PzKpfw III, powstał w grudniu 1938 roku. Całe podwozie zostało ponownie przeprojektowane. Nowy układ zawieszenia składał się z sześciu par podwójnych kół jezdnych, zamocowanych na drążkach skrętnych. Ich wzajemne połączenie zapewniało nieznaczne wysunięcie do przodu kół po prawej stronie pojazdu. Pierwsza i ostatnia para posiadała dodatkowe amortyzatory hydrauliczne. Zastosowano również lżejsze koła napinające. Nowy pojazd, oznaczony PzKpfw III Ausf. E, napędzany był mocniejszym silnikiem Maybach HL 120 TR o mocy 265 KM, pozwalającym na osiągnięcie prędkości 40 km/h. Wszystkie czołgi tej serii były już wyposażone w pancerz grubości 21 – 30 mm. Całkowita masa wozu wynosiła 19 500 kg. Do wybuchu wojny wyprodukowano 98 egzemplarzy.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. F

Od października 1939 roku, rozpoczęto produkcję wozów PzKpfw III Ausf F, napędzanych nowym silnikiem Maybach HL 120 TRM. Poprawiono także system wentylacji przedziału silnikowego. Do lipca 1940 roku wyprodukowano 435 wozów. Ostatnią partię 100 czołgów wyposażono w nową armatę 50 mm KwK 38 L/42. Złamano przy tym osobisty rozkaz Hitlera, który nakazał uzbrojenie wozów w długolufowe działa 50 mm KwK 39 L/60. Przezbrojenie PzKpfw III wynikało z doświadczeń wyniesionych z kampanii na zachodzie Europy. Armata kalibru 37 mm nie sprawdzała się w walce z dobrze opancerzonymi czołgami francuskimi. Montaż większego działa skutkował koniecznością usunięcia z wieży jednego z karabinów maszynowych.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. G

W kwietniu 1940 roku uruchomiono produkcję nowej wersji wozu PzKpfw III, standardowo uzbrojonego w krótkolufową armatę kalibru 50 mm. Mimo to, 50 pierwszych egzemplarzy zostało uzbrojonych w działo 37 mm KwK 35/36 L/45. Dokonano również kilku drobnych modyfikacji: dodano wentylator w przedziale bojowym, wymieniono wieżyczkę dowódcy i okiennice pancerne kierowcy. Do lutego 1941 roku wyprodukowano 600 czołgów PzKpfw III Ausf. G.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. H

Po doświadczeniach wyniesionych z kampanii francuskiej, postanowiono zwiększyć opancerzenie czołgów PzKpfw III. Zmiany jednak nie były drastyczne i sprowadzały się do zamontowania dodatkowych płyt pancernych grubości 30 mm (opancerzenie typu aplique) z przodu kadłuba. Zwiększono także do 30 mm grubość pancerza z tyłu kadłuba. Wymieniono również koła napędzające i gąsienice. Masa pojazdu wzrosła do 21 600 kg. Czołg PzKpfw III Ausf H produkowany był wyłącznie z działami 50 mm KwK 38 L/42. Od października 1940 roku do kwietnia 1941 roku wyprodukowano 308 sztuk.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. J

W marcu 1941 roku, ponownie zmieniono opancerzenie czołgu PzKpfw III. Grubość pancerza z przodu i z tyłu kadłuba wzrosła do 77 mm (bez płyt aplique). W rezultacie masa czołgu zmalała do 21 500 kg. Do grudnia wybudowano 1549 egzemplarzy wozu PzKpfw III Ausf. J z krótkolufową armatą 50 mm KwK 38 L/42. Pierwsze miesiące wojny ze Związkiem Radzieckim pokazały, że działo to jest nieskuteczne przeciwko dobrze opancerzonym czołgom T-34 i KW-1. Dlatego też kolejne produkowane pojazdy z tej serii, były już uzbrojone w długolufową armatę 50 mm KwK 39 L/60. Do lipca 1942 roku wybudowano 1067 sztuk. Od kwietnia 1942 roku, zaczęto montować z przodu górnej części kadłuba, dodatkowy pancerz typu aplique grubości 20 mm.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. L/M

Modyfikacje wprowadzone w kolejnych seriach czołgów PzKpfw III, sprowadzały się do zwiększenia czołowego opancerzenia wieży do 57 mm, oraz zamontowania dodatkowej osłony jarzma działa grubości 20 mm. Spowodowało to wzrost masy całkowitej do 22 300 kg. Do końca roku wyprodukowano 653 egzemplarze PzKpfw III Ausf. L. Wersja M posiadała zmodyfikowany układ wydechowy, umożliwiający pokonywanie przeszkód wodnych o głębokości do 1,3 m. Zaczęto także montować specjalne ekrany pancerne typu Schürzen grubości 5 mm, chroniące boki kadłuba i wieży czołgu przed pociskami kumulacyjnymi i małokalibrowej broni przeciwpancernej. Skutkowało to dalszym wzrostem masy wozu do 22 700 kg. Do lutego 1943 roku powstało 250 sztuk PzKpfw III Ausf. M. Nieznaną liczbę wozów obu wersji przebudowano następnie na czołgi PzKpfw III Ausf. N lub działa pancerne Sturmgeschütz III.

[edytuj] PzKpfw III Ausf. N

W 1942 roku, zdano sobie sprawę z faktu, że zarówno opancerzenie, jak i uzbrojenie czołgu PzKpfw III, jest niewystarczające by skutecznie walczyć z radzieckimi czołgami serii T-34 i KW. Opancerzenie próbowano zwiększyć w wersjach J, L i M, jednak zamontowanie długolufowego działa przeciwpancernego kalibru 75 mm, było niemożliwe z powodu zbyt małych rozmiarów wieży. Dlatego zdecydowano o stopniowym wycofywaniu PzKpfw III z jednostek pancernych i użyciu ich do bezpośredniego wsparcia własnej piechoty, lub skierowaniu do batalionów czołgów ciężkich, w roli osłony przed nieprzyjacielską piechotą. Aby lepiej spełniał to zadanie przezbrojono go w krótkolufową armatę 75 mm KwK 37 L/24. Tak powstał model oznaczony PzKpfw III Ausf. N, o masie 23 000 kg, którego produkcja trwała od czerwca 1942, do sierpnia 1943 roku. Ogółem, łącznie z przezbrojonymi czołgami innych wersji, powstało 700 sztuk tego wozu.

[edytuj] Użycie

Czołg PzKpfw III miał być z założenia, trzonem niemieckich wojsk pancernych. Zgodnie z koncepcją opracowaną przez Heinza Guderiana, bataliony pancerne miały się składać z trzech kompanii lekkich i jednej ciężkiej. Wozy PzKpfw III projektowano do służby w kompaniach lekkich. Ich wsparciem, miały być wozy cięższe, później oznaczone PzKpfw IV. W praktyce, długo nie udało się zrealizować tych planów.

W momencie wybuchu wojny, w armii niemieckiej służyło zaledwie 98 czołgów PzKpfw III, co stanowiło niecałe 3% ogółu wozów pancernych. Wobec tego, nie znalazły się one w etatach ani dywizji pancernych, ani lekkich. Trafiały one jednak do różnych dywizji, zarówno do kompanii lekkich, jak i ciężkich (w zastępstwie PzKpfw IV, których również brakowało). Liczba PzKpfw III wzrosła przed kampanią na zachodzie Europy i wynosiła 349 wozów. Było to jednak nadal zbyt mało, dlatego też główną rolę w wojskach pancernych, nadal odgrywały słabsze PzKpfw II.

Dopiero przed agresją na Związek Radziecki, czołgi PzKpfw III trafiły masowo do dywizji pancernych. Według oficjalnego etatu, w każdej z nich powinny się znaleźć 84 wozy tego typu, co stanowiło połowę całkowitego stanu dywizji. Także większość czołgów dowodzenia stanowiły Panzerbefehlswagen III (pojazdy na podwoziu PzKpfw III). Spora część z nich była już przezbrojona w krótkolufową armatę kalibru 50 mm, co pozwalało im na skuteczna walkę z sowieckimi czołgami lekkimi. Jednak było to za mało, by sprostać mocniej opancerzonym wozom z serii T-34 i KW. Dlatego też od początku 1942 roku rozpoczęto przezbrajanie PzKpfw III w armaty długolufowe. Przez krótki czas, PzKpfw III Ausf. J był najlepszym czołgiem niemieckim, gdyż w tym czasie wozy serii PzKpfw IV były uzbrojone tylko w krótkolufowe działa. Jednak wkrótce sytuacja uległa zmianie i te czołgi również przezbrojono.

Okazało się, że wieża PzKpfw III jest zbyt mała, by zamontować w niej długolufowe armaty kalibru 75 mm, a tylko takie mogło skutecznie zagrozić średnim czołgom alianckim. Dlatego też zaczęto je powoli wycofywać z dywizji pancernych i zastępować wozami PzKpfw IV. Natomiast rolę czołgu cięższego, zaczęły od lata 1943 roku spełniać PzKpfw V Panther. PzKpfw III przenoszono do batalionów czołgów ciężkich, gdzie stanowiły ochronę dla PzKpfw VI Tiger przed piechotą nieprzyjaciela, oraz do dywizji grenadierów pancernych, gdzie zastępowały działa pancerne Sturmgeschütz III/IV. Ich produkcję zakończono w sierpniu 1943 roku i przed końcem 1944 roku, niemal zupełnie znikły z jednostek frontowych. Nieliczne egzemplarze pozostały jednak w służbie aż do końca wojny, jednak wyłącznie w oddziałach okupacyjnych. Podwozia wycofywanych pojazdów posłużyły do konstrukcji innych wozów specjalnego przeznaczenia, natomiast wymontowanych wież użyto m.in. do ufortyfikowania Wału Atlantyckiego i Linii Hitlera.

Czołgi PzKpfw III służyły również w armiach innych krajów. Niewielka ich liczba trafiła na Węgry (10 szt.), do Rumunii (11 szt.), Bułgarii (7 szt.) i Słowacji (10 szt.). Kilka egzemplarzy zostało przekazanych również Chorwacji. Zakupem 56 czołgów PzKpfw III była zainteresowana Turcja, jednak z powodu sytuacji politycznej zamówienie nie zostało zrealizowane. Prawdopodobnie, część wozów została jednak dostarczona kontrahentowi. W toku wojny z Niemcami, Związek Radziecki przejął nieznaną liczbę PzKpfw III i IV, oraz Sturmgeschütz III/IV. Część z nich została użyta bez żadnych modyfikacji (głównie w celu zmylenia przeciwnika), część natomiast przerobiono na działa samobieżne SU-76 i/lub SG-122A. Niewielka liczba czołgów PzKpfw III służyła także po wojnie w armii norweskiej i czechosłowackiej. Armia fińska używała dział pancernych Sturmgeschütz III aż do 1967 roku.

[edytuj] Dane techniczne

Model	PzKpfw III Ausf. E	PzKpfw III Ausf. H	PzKpfw III Ausf. L	PzKpfw III Ausf. N
Masa całkowita (kg)	19 500	21 600	22 300	23 000
Długość (mm)	5 380	5 520	5 560	5 560
Szerokość (mm)	2 910	2 950	2 950	2 950
Wysokość (mm)	2 430	2 500	2 500	2 500
Silnik	Maybach HL 120 TR 265 KM	Maybach HL 120 TRM 265 KM	Maybach HL 120 TRM 265 KM	Maybach HL 120 TRM 265 KM
Prędkość (km/h)	40	40	40	40
Zasięg na drodze (km)	165	165	155	155
Zasięg w terenie (km)	95	95	95	95
Załoga	5	5	5	5
Uzbrojenie	37 mm KwK 35/36 L/45 3x MG34 (7,92 mm)	50 mm KwK 38 L/42 2x MG34 (7,92 mm)	50 mm KwK 39 L/60 2x MG34 (7,92 mm)	75 mm KwK 37 L/24 2x MG34 (7,92 mm)

Opancerzenie czołgu PzKpfw III grubość pancerza (mm) / nachylenie pancerza (stopnie)

	PzKpfw III Ausf. H				PzKpfw III Ausf. L
	przód	bok	tył	góra	przód	bok	tył	góra
wieża	30/13	30/25	30/13	10/89	57/15	30/25	30/12	10/83
górny kadłub	30+30/9	30/0	30/30	17/77	50+20/9	30/0	50/17	18/79
dolny kadłub	30+30/23	30/0	30+30/8	16/90	50/21	30/0	50/9	16/90
osłona działa	37/*				50+20/*
* – kształt profilowany

Skuteczność działa czołgu PzKpfw III grubość pancerza przebijanego pod kątem 30º (mm)

Działo	37 mm KwK 35/36 L/45					50 mm KwK 38 L/42					50 mm KwK 39 L/60
Odległość (m)	100	500	1000	1500	2000	100	500	1000	1500	2000	100	500	1000	1500	2000
Panzergranate 39	35	29	22	20	-	53	43	32	24	-	67	57	44	34	-
Panzergranate 40	64	31	-	-	-	94	55	21	-	-	130	72	38	-	-
Pzgr 39 – pocisk przeciwpancerny (APCBC) Pzgr 40 – pocisk podkalibrowy (APCR)

[edytuj] Inne pojazdy na podwoziu PzKpfw III

Najbardziej znanym pojazdem skonstruowanym na bazie czołgu PzKpfw III, było działo pancerne Sturmgeschütz III. Wozy StuG III powstały przez zabudowanie na podwoziu czołgowym armaty 75 mm StuK 37 L/24. Natomiast pojazdy wyposażone w długolufowe działo 75 mm StuK 40 L/43 lub L/48, otrzymało oznaczenie StuG 40. Ogółem wyprodukowano ponad 9400 dział szturmowych Sturmgeschütz III/40, czyli o ponad 3,5 tysiąca więcej niż czołgów PzKpfw III. W marcu 1942 roku powstał projekt haubicy samobieżnej. W wozach StuG 40 zaczęto montować haubice szturmowe 105 mm StuH 42 L/28. Pojazd otrzymał oznaczenie StuH 42 (Sturmhaubitze 42) i został wyprodukowany w liczbie 1299 sztuk. W 1942 roku, na podwoziach wozów StuG III/40, zaczęto także montować ciężkie działa 150 mm sIG 33 L/11, oznaczone StuIG 33 (Sturminfanteriegeschütz 33). Powstało jednak tylko 24 pojazdy tej konstrukcji.

Na bazie czołgów PzKpfw III budowano również wozy dowodzenia (Panzerbefehlswagen III). Początkowo były one uzbrojone jedynie w karabiny maszynowe i posiadały atrapy działek, jednak w toku wojny wyposażono je w armaty kalibru 50 mm. Na początku 1943 roku 100 czołgów PzKpfw III Ausf H przezbrojono w miotacze ognia (Flammpanzer III), które wzięły później udział w operacji Cytadela. Przed planowaną inwazją na Wielką Brytanię, 168 czołgów PzKpfw III Ausf F/G/H przystosowano do pokonywania przeszkód wodnych o głębokości do 15 m. Konstrukcję nazwano Tauchpanzer III i wykorzystano w operacji Barbarossa do sforsowania Bugu. Podjęto także produkcję 262 wozów kierowania ogniem artylerii samobieżnej (Beobachtungswagen III). Czołgi starszych typów, wycofywane z dywizji pancernych rozbrajano i przerabiano na samobieżne transportery amunicyjne (Munitionschlepper III), wozy pogotowia technicznego (Bergepanzer III), lub wozy jednostek inżynieryjnych (Pionierpanzerwagen III).

[edytuj] Bibliografia i linki zewnętrzne

1. D. Jędrzejewski i Z. Lalak – Niemiecka broń pancerna 1939-1945; Wydawnictwo Lampart, Warszawa 1994
2. M. Bryja – Panzerwaffe – Niemieckie wojska szybkie 1939-45; Wydawnictwo Militaria, Warszawa 1996
3. Achtung Panzer!
4. Panzerwaffe 1933-45
5. Niemiecka broń pancerna