Województwo czernihowskie

Z Wikipedii

**Województwo czernihowskie**

Herb

Nazwa łacińska	Palatinatus czernihoviensis
Istniało	1635–1667
Prowincja	Małopolska
Stolica	Czernihów
Sejmik	Czernihów
Wojewoda	zobacz: wojewodowie czernihowscy
Liczba powiatów	2
Liczba senatorów	2

Województwo czernihowskie w składzie małopolskiej prowincja Korony Polskiej, 1635

Województwo czernihowskie – województwo Korony I Rzeczypospolitej, część Małopolski, leżało w północnej części kresów wschodnich Korony. Należało razem z województwem kijowskim i bracławskim do terytorium nazywanego od XV w. Ukrainą (ziemie leżące u krańców Rzeczypospolitej). Stolicą i głównym miastem województwa był Czernihów. Do I Rzeczypospolitej byłe księstwo czernihowskie należało tylko ok. 50 lat w XVII w., z tego jako województwo 33 lata.

Czernihowszczyzna stanowiła za kijowskich Rurykowiczów część księstwa siewierskiego. Z niego wskutek podziałów dynastycznych wyodrębniło się Księstwo Czernihowskie. Po uzależnieniu księstw ruskich od Tatarów nastąpiło w II poł. XIII w. dalsze rozdrobnienie księstwa czernihowskiego. W II poł. XIV w. wielki książę litewski Olgierd przyłączył obszary księstw siewierskiego i czernihowskiego do Litwy, w skład której wchodziły do końca XV w., kiedy to Iwan III Srogi pokonując hetmana litewskiego Konstantego Ostrogskiego włączył je do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

Właściwa historia Czernihowszczyzny w I Rzeczypospolitej rozpoczyna się od rozejmu dywilińskiego w 1618 r. kończącego dziesięcioletnią wojnę z Rosją. Według jego zapisów Rzeczpospolita zachowała na czternaście i pół roku m.in. księstwo czernihowskie i dużą część siewierskiego, które włączono do Korony a Smoleńszczyznę do Wielkiego Księstwa. Zapis o tymczasowości spowodował, że dopiero w czasie zwycięskiej wojny z Rosją w latach 1632-1634 zdecydowano się na dostosowanie księstwa do struktury administracyjnej Rzeczypospolitej. Uchwałą z 1633 r. Sejm ustanowił gród (starostwo grodowe) i ziemstwo (sąd ziemski) w Czernihowie, godność kasztelana czernihowskiego oraz urzędy ziemskie. Podpisany w 1634 roku pokój w Polanowie ostatecznie pozostawił Czernihowszczyznę przy Rzeczypospolitej.

Kolejna uchwała sejmowa (1635) utworzyła z księstwa województwo czernihowskie podzielone na dwa powiaty: czernihowski i nowogrodzki siewierski. Posiadało ono dwóch senatorów. Wojewoda wziął w sejmie ostatnie miejsce wśród wojewodów jako reprezentant najmłodszego województwa. Podobnie kasztelan wśród kasztelanów większych. Z każdego powiatu wybierała szlachta po dwóch posłów na sejm i po jednym deputacie do Trybunału Koronnego w Lublinie. Powstało drugie starostwo grodowe w Nowogrodzie Siewierskim, którego dysponentem był król (Starostwo w Czernihowie z urzędu przypadało wojewodzie). Ustanowiono herb województwa, którym stał się orzeł o dwóch głowach ukoronowanych jedną koroną. Królowie Polski nadal jednak tytułowali się książętami czernihowskimi. W 1637 r. rozpoczęto w Konotopie budowę twierdzy, mającej chronić nowo nabyte ziemie. Ukończono ją w 1642 r.

Faktyczną kontrolę nad województwem utraciła Rzeczpospolita już w 1648 r., gdy objęte zostało ono powstaniem Chmielnickiego. Ugoda zborowska w 1649 r. zastrzegła godności urzędnicze w województwie wyłącznie dla szlachty prawosławnej. Kozacy wymusili również postanowienie zabraniające wstępu na teren województwa żydom i jezuitom. Jednocześnie zbiegła szlachta polska mogła powrócić do swoich majątków. W praktyce władza na terenach województwa czernihowskiego nadal należała do Chmielnickiego. Podpisana już po śmierci Chmielnickiego ugoda w Hadziaczu (1658) próbowała uratować dla Rzeczypospolitej ziemie na Ukrainie, w tym i województwo czernihowskie. Z trzech województw (bracławskie, kijowskie, czernihowskie) powstać miało księstwo ruskie mające własne urzędy i Trybunał. Biskupi prawosławni mieli zasiadać w Senacie. Wojna z Rosją rozpoczęta w 1659 r. nie pozwoliła zrealizować tych postanowień. W jej rezultacie województwo czernihowskie odpadło od Rzeczypospolitej, co zostało uzgodnione w rozejmie andruszowskim (1667) i ostatecznie potwierdzone w traktacie Grzymułtowskiego (1686).

Nie skończyła się jednak historia województwa w Rzeczypospolitej. Podobnie jak w przypadku województwa smoleńskiego, województwo czernihowskie tytularnie istniało do końca I Rzeczypospolitej. Król nadal mianował wojewodę, kasztelana i urzędników ziemskich. Szlachta zbierała się na sejmikach przeniesionych do Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie wybierała tytularnych posłów (ich liczbę zwiększono nawet do sześciu). Taka sytuacja stała się okazją dla sporej grupy zaradnych ludzi do przedostania się do stanu szlacheckiego. Dokumenty województwa zaginęły a o świadków, że ktoś jest szlachcicem województwa czernihowskiego, dla posiadającego gotówkę nie było trudno.

Herb województwa czernihowskiego

Pierwszym wojewodą czernihowskim, mianowanym w 1635 roku, był późniejszy hetman polny koronny Marcin Kalinowski. Wśród następnych wojewodów byli: Stefan Bieniewski, Fryderyk Falkerzamb fundator kościoła pw. Świętej Trójcy na warszawskim Solcu za namową Marysieńki Sobieskiej, Franciszek Jan Załuski, właściciel pałacu w Falentach, Józef Remigian Potulicki w latach 1732-1734, Ludwik Wilga mianowany w 1783 r., ostatni wojewoda czernihowski.

Tytularnym urzędnikiem województwa czernihowskiego był Tadeusz Czacki, którego Stanisław August Poniatowski mianował w 1785 r. starostą nowogrodzkim siewierskim.