Historia Tarnowskich Gór
Z Wikipedii
Tarnowskie Góry – miasto na południu Polski, w województwie śląskim, stolica powiatu tarnogórskiego.
Spis treści |
[edytuj] Dzieje
Nazwa miasta pochodzi od nazwy wsi Tarnowice (obecnie dzielnica - Stare Tarnowice) i słowa gory co w po staropolsku oznaczało kopalnie.
Historia miasta jest mocno związana w wydobyciem rud srebra, ołowiu i cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka około 1490 roku. Od tego czasu na teren dzisiejszego miasta zaczęli przybywać osadnicy, powstawały pierwsze osady górnicze.
Ówczesny właściciel ziem, Jan II, książę opolsko-raciborski, oraz margrabia Jerzy von Ansbach w 1526 roku nadali powstającemu miastu przywilej wspierający górnictwo, tj. "akt wolności górniczej". W tym samym roku Tarnowskie Góry otrzymały prawa miejskie, a dwa lata później ogłoszony został tzw. ordunek gorny. Jest to okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz miasta, w którym równie intensywnie rozwija się handel i rzemiosło. Wybudowano wtedy wiele istniejących do dziś kamienic.
W połowie XVI wieku Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. Wielu zwolenników znalazła tu reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci Jana II Dobrego (1532), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 r. protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a dwa lata później na jego miejscu - murowany.
W 1531 utworzono różnowierczą szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII wieku był Daniel Franconius, ariański pedagog i poeta. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648). W 1676 w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po procesji błagalnej do Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj.
16 grudnia 1740 roku wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk, rozpoczęły się wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 miasto przechodzi spod panowania austriackiego pod pruskie, a miasto stało się siedzibą władz utworzonego powiatu bytomskiego. W latach 80. XVIII wieku powstała dzięki inicjatywie Fryderyka Wilhelma von Reden rządowa kopalnia i huta "Fryderyk" - nazwana od królewskiego imienia, w której w 1788 uruchomiono pierwszą na kontynencie europejskim, sprowadzoną z Anglii, maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych.
W 1803 roku otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię "Fryderyk", założono drukarnię, wybrukowano rynek i ulicę Krakowską i Lubliniecką, założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników.
W 1818 r. starosta bytomski Karol Traugott Henckel von Donnersmarck przeniósł swą siedzibę do Bytomia.
W 1857 r. uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola. Rozwój miasta przypieczętowuje powstanie w 1873 r. powiatu tarnogórskiego.
W 1922 r. pomimo tego, że 85,17% mieszkańców miasta opowiedziało się w plebiscycie za Niemcami, miasto przeszło do Polski.
Na początku XX wieku wyczerpują się zasoby rud i kończy się wydobycie kruszcu.
[edytuj] Burmistrzowie
- Sebastian Weider - 1570
- Malcher Cigan - 1580
- Stanisław Szymkowicz - 1597
- Jakub Gruzełko - 1617
- Chrystian Kraker - 1648
- Marcin Treßnag - 1692-1693
- Kasper Eckartt - 1694
- Alexander Zucher - 1695-1698
- Marcin Treßnag - 1699, 1701-1703
- Adam Dzielawski - 1705
- Bernard Bordolo - 1707-1709, 1714
- Andrzej Pusan - I-VI 1721
- Bernard Petrasch - VII-XII 1721
- Bernard Bordolo - 1724
- Wacław Weitzenäcker - 1725
- Jan Fryderyk Braüschek - 1726-1727
- Bernard Bordolo - I-VI 1731
- Wacław Weitzenäcker - VII 1731 - VI 1733
- Jan Dzielawsky - VII 1733 - VI 1734
- Wacław Weitzenäcker - VII 1734 - VI 1735
- Jan Jarząbek - VII 1735 - 1736
- Jan Schomann - VII 1737 - 1738
- Wacław Weitzenäcker - 1743
- Franciszek Bernardus - 1754
- Jan Baumgardt - 1767
- Cochler - 1808
- Kaliszek - 1822
- Józef Waniek - 1841
- Antoni Klausa - 1842-1849
- Rudolf Malchow - 1849-1860
- Hugo Jacobi - 1861-1867
- Henryk Engel - 1867-1876
- Wilhelm Vattmann - 1876-1877
- Hildebardt Guericke - 1877-1879
- Edward Henke - 1880-1892
- Szymon Kotitschke - 1892-1901
- Ryszard Otte - 1902-1921
II wojna światowa - III Rzesza
- Friedrich Kuhnert - 2 - 16 IX 1939 (burmistrz komisaryczny)
- Victor Tschauder - 16 IX 1939 - 23 I 1945 (do 1 V 1940 burmistrz komisaryczny)
Polska Rzeczpospolita Ludowa (formalnie Ludowa od 1952)
- mjr Kozłow - radziecki komendant wojskowy miasta
- Józef Marek - 25 I - 6 VIII 1945
- ...
- Piotr Hanysek - 1989-2002
- Kazimierz Szczerba - 2002-2006
- Arkadiusz Czech - od 2006
[edytuj] Panowie Tarnowskich Gór
- Piastowie
- Jan II Dobry (książę Opola i Raciborza), założyciel miasta - do 1526
- Hohenzollernowie
- Jerzy von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, potem także Opola i Raciborza), założyciel miasta - 1526 - 1543
- Jerzy Fryderyk von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, Opola i Raciborza, potem Żagania) - 1543 - 1603
- Joachim Fryderyk (elektor Brandenburgii) - 1603 - 1608
- Jan Jerzy (książę Karniowa) - 1608 - 1620
- 1620 - miasto odebrali Hohenzollernom Habsburgowie
- Henckel von Donnersmarckowie
- Łazarz I Starszy - 1623 - 1624
- Łazarz II Młodszy - 1624 - 1664
- Jerzy VII Fryderyk - 1664 - 1671
- Karol Maksymilian - 1671 - 1716
- Leon Maksymilian, 3. wolny pan stanowy Bytomia - 1716 - 1727
- Karol Erdmann - 1727 - 1760
- Erdmann Gustaw, 6. wolny pan stanowy Bytomia - 1760 - 1805
- Gustaw Adolf, 7. wolny pan stanowy Bytomia - 1805 - 1808
1808 - w wyniku reform w państwie pruskim, miasta uzyskały niezależność.
[edytuj] Sławni goście
Miasto na przestrzeni dziejów odwiedziło wiele znanych osób:
- królowie polscy
- Jan III Sobieski z królową Marysieńką, 1683
- August II Mocny (z dynastii Wettinów), 1697
- August III Sas (z dynastii Wettinów), 1734
- królowie pruscy (z dynastii Hohenzollernów):
- król szwedzki Karol XII (z dynastii Wittelsbachów),
- car Rosji i król Polski Aleksander I, 1820
- twórcy literatury:
- Robert Koch (późniejszy noblista), 1875
- Politycy:
- Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, 1922
- Prezydent Polski Stanisław Wojciechowski, 1923
- były Prezydent Szwajcarii, Felix Calonder, Przewodniczący Komisji Mieszanej dla Górnego Śląska (mieszkał w Świerklańcu jako gość księcia Guidotto Henckel von Donnersmarcka), 1924-1937
- biskup katowicki (późniejszy Prymas Polski) August Hlond, 1923
[edytuj] Tarnowskie Góry jako garnizon wojskowy
Jednostki stacjonujące przed 1914
- 3 Schlesisches Infanterie-Regiment Nr. 156 (156 pułk piechoty "3 śląski"),
- Jäger-Regiment zu Pferde Nr. 11 (11 pułk strzelców konnych).
Jednostki stacjonujące w latach 1918-1939
Jednostki stacjonujące w latach 1939-1945
Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane)
- JW 3635 - 115 Dywizjon Artylerii Lekkiej, przeformowany później w 39 Pułk Artylerii
- 18 Dywizjon Artylerii
- JW 4117 - 12 Pułk Kolejowy
- pododdział Wojskowej Służby Wewnętrznej
Jednostki stacjonujące po 1945
- JW 3390 - 5 Tarnogórski Batalion Obrony Przeciwchemicznej im. gen. broni Leona Berbeckiego
[edytuj] Prasa
- "Gwarek" - tygodnik
- "Przegląd Tarnogórski"
- "Kurier Tarnogórski" - dwutygodnik. Wydawcą był Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. W okresie od 7 grudnia 2000 r. do 7 listopada 2002 r. na zlecenie Urzędu czasopismo wydawała Oficyna Monos.
- "Powiat Tarnogórski" - miesięcznik. Czasopismo wydawane przez Oficynę Monos na zlecenie Starostwa Powiatowego w Tarnowskich Górach w okresie od września 2001 r. do kwietnia 2003 r. Ukazało się tylko dwanaście numerów. Formalnie miesięcznik. Faktycznie ukazywał się bardzo nieregularnie.
- "Kronika Tarnogórska" Okolicznościowa jednodniówka wydawana w okresie święta "Gwarków". Ukazały się tylko cztery numery w latach 1997-2000.
- "Montes Tarnovicensis" - pismo historyczne dotyczące historii Tarnowskich Gór, ziemi tarnogórskiej i Śląska wydawane od 2000r.
