Katedra w Spirze

Z Wikipedii

Katedra w Spirzea Lista światowego dziedzictwa UNESCO
Kraj	Niemcy
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	II
Charakterystyka	#168
Regionb	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę:	1981 na 5 sesji
a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Katedra w Spirze (niem. Kaiser- und Mariendom zu Speyer) - kościół katedralny z XI/XII wieku w Spirze w Nadrenii-Palatynacie w południowo-zachodniej części Niemiec. Największa zachowana do dnia dzisiejszego katedra romańska w Europie. Kościół grzebalny cesarzy z dynastii salickiej, staufickiej i habsburskiej. Spalona w 1689 roku. Odbudowana i częściowo zrekonstruowana w XVIII–XIX wieku.

W 1981 r. katedra w Spirze została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Spis treści 1 Historia 1.1 Budowa 1.2 XVII-XIX wiek 1.3 XX wiek 2 Architektura i wyposażenie wnętrz 2.1 Wymiary 2.2 Krypta 2.3 Kaplica św. Afry 2.4 Fasada zachodnia 2.5 Wieża wschodnia i dzwonnica 3 Otoczenie katedry 3.1 Domnapf 3.2 Góra Oliwna 4 Znaczenie 5 Przypisy 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Budowa

Budowę katedry rozpoczął w 1030 r. cesarz Konrad II z dynastii salickiej, a ukończył w 1061 r. jego wnuk Henryk IV.

Katedra Konrada była trójnawową bazyliką z dwoma rzędami 12 kolumn wiodących ku transeptowi. Wysoko położony transept i chór były zbudowane z myślą o krypcie. Część wschodnia miała już wtedy kopułę nad skrzyżowaniem nawy środkowej z transeptem oraz dwie wieże. Forma architektoniczna części zachodniej nie jest znana. Wiadomo, że nawy boczne posiadały sklepienia a nawa środkowa płaski drewniany dach.

Budowniczowie katedry nie są znani. Przyjmuje się, że przy planach budowli pracowali Gumbert, opat benedyktynów, budowniczy kościoła klasztornego w Limburgu nad Haardtem (1035) oraz biskup Reginbald II.

Katedra została wkrótce przebudowana: podniesiono sufity o 5 m, dodano wieże i zewnętrzne kolumnady, biegnące tuż pod linią dachu. Płaskie drewniane dachy zastąpiono sklepieniami w duchu romańskim. Wschodnia część budowli została zburzona, by wzmocnić jej fundamenty. Imponująca trójnawowa bazylika zwieńczyła dzieło. Ukończona ostatecznie w 1106 r. świątynia była największym ówcześnie kościołem Zachodu (długość 444 stopy rzymskie = 134 metry, wysokość 111 stóp rzymskich = 33 metry). Na szczególną uwagę zasługuje wybudowana w 1041 r. krypta, jedna z największych romańskich sal kolumnowych w Europie.

Wybór relatywnie małej miejscowości jak Spira (500 mieszkańców) na siedzibę tak monumentalnej budowli, podyktowany był chęcią zademonstrowania potęgi cesarzy niemieckich, którzy oprócz sprawowania władzy świeckiej, rościli sobie prawo do władzy kościelnej. Owe roszczenia doprowadziły do konfliktu z papiestwem, który przybrał na sile wraz ze sporem o inwestyturę pomiędzy Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII.

[edytuj] XVII-XIX wiek

W 1689 r. wojska francuskie Ludwika XIV splądrowały katedrę. Zniszczoną połowę nawy głównej odbudowano dopiero w drugiej połowie XVIII wieku w dekoracyjnym późnoromańskim stylu Wormacji, nie troszcząc się zbytnio o zgodność stylów. W czasie rewolucji francuskiej katedra została ponownie złupiona i zdemolowana. W 1806 r. planowano nawet ją zburzyć a odzyskany w ten sposób budulec zużyć przy nowych projektach. Zapobiegł temu biskup Moguncji Joseph Ludwig Colmar.

Po kongresie wiedeńskim i umowie monachijskiej pomiędzy Bawarią a Austrią Palatynat został przyłączony do Bawarii. W 1818 r. król Bawarii Maksymilian I przywrócił kościołowi w Spirze funkcje siedziby biskupiej. W latach 1846–1853 król Bawarii Ludwik I zlecił wykonanie fresków w stylu nazareńczyków Johannowi von Schraudolph oraz Josephowi Schwarzmann. Kolejnym etapem prac było powierzenie Heinrichowi Hübsch budowy neoromańskiego westwerku (1854–1859).

[edytuj] XX wiek

W połowie XX w. w katedrze przeprowadzono re-romanizację. Budowla uznawana jest za jeden z najlepszych przykładów restauracji mającej na celu przywrócenie oryginalnego wyglądu architektonicznego^[1].

Renowacja w latach 60. skupiła się m.in. na ochronie malowideł ściennych. Dobrze zachowane freski przeniesiono wraz z tynkiem na specjalnie przygotowane płótna. Pozostawiono jedynie 19 m² dużego fresku z cyklu maryjnego przy rzędzie okien. Również wtedy wzmocniono zastrzykami z cementu podniszczone filary z piaskowca.

W 1981 r. katedra w Spirze została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Od 1996 r trwa gruntowna renowacja katedry, która potrwa najprawdopodobniej do 2015 r.

[edytuj] Architektura i wyposażenie wnętrz

[edytuj] Wymiary

• Długość: 134 m
• Wyskość nawy środkowej: 33 m
• Szerkość Langhausu: 37,62 m
• Wysokość wież wschodnich: 71,20 m
• Wysokość wież zachodnich: 65,60 m

[edytuj] Krypta

Krypta, najstarsza część katedry, została ukończona w 1039 r. a poświęcona w 1041 r. Nie jest to klasyczna krypta, lecz podziemny kościół z siedmioma ołtarzami umieszczonymi w małych apsydach, zarazem jedna z największych kolumnowych sal romańskich w Europie. 42 sklepienia krzyżowe spoczywają na 20 wolno stojących kolumnach o głowicach kostkowych, 36 półkolumnach i 14 ćwierćkolumnach. Wysokość sklepienia wynosi 7 m.

Pomieszczenie budują charakterystyczne dla okresów salickiego i staufickiego bloki żółtego i czerwonego piaskowca z Haardt i Odenwaldu, ułożone naprzemiennie. Przed ołtarzem głównym stoi chrzcielnica z 1100 r.

Katedra jest miejscem ostatniego spoczynku cesarzy z dynastii salickiej, staufickiej i habsburskiej. Ich groby znajdowały się początkowo we wschodniej części nawy środkowej, skąd zostały przeniesione do krypty w XX w.

W 1039 r. po śmierci cesarza Konrada II, jego kamienny sarkofag umieszczono pod posadzką pomiędzy schodami, miejsce grobu oznaczono płytą. W tym samym miejscu pochowano jego żonę Gizelę oraz syna Henryka III. Z rozkazu cesarzowej Agnes, wdowy po Henryku III, oraz syna Henryka IV sarkofagi przykryto warstwą ziemi i ogrodzono- groby znalazły się ok. 25 cm wyżej od podłogi nawy środkowej. Henryk V kazał wydłużyć grobowiec oraz pokryć go 80 cm warstwą tynku. Całość przykryto kolejną warstwą ziemi, w której spoczął Henryk V. Na grobowcu umieszczono 6 marmurowych płyt z imionami tam pochowanych oraz datami śmierci.

Kiedy w 1184 r. zmarła w Burgundii druga żona Fryderyka Barbarossy, Beatrycze I Burgundzka oraz jej córka Agnes, ciała ich przywieziono do Spiry i pochowano na zachód od grobowca salickiego. Jedno miejsce zostawiono wolne, zapewne dla cesarza Fryderyka I Barbarossy^[2]. W 1213 r. pochowano tu również zamordowanego w 1208 r. syna Barbarossy Filipa Szwabskiego. W 1291 r. na miejscu Barbarossy spoczął Rudolf I Habsburg.

W 1309 r. cesarz Henryk V kazał przewieźć do Spiry ciała dwóch królów Adolfa I (zm. 1298) oraz Albrechta I Habsburga (zm. 1308).

W 1689 r. w czasie najazdu wojsk francuskich grobowiec został zniszczony a połowę grobów splądrowano.

Na początku XVIII w. przykryto groby nową płytą, na której nie umieszczono jednak żadnych informacji o spoczywających w nich zmarłych. W 1900 r. w katedrze wszczęto prace ekshumacyjne i tożsamość wszystkich pochowanych tu władców została potwierdzona. Znalezione przy zmarłych przedmioty przeniesiono do Muzeum Historii Palatynatu w Spirze. W 1906 r. groby przeniesiono do podziemnego kościoła- krypty. W krypcie spoczywają:

• Konrad II (zm. 1039) i jego żona Gizela Szwabska (zm. 1043)
• Henryk III (zm. 1056), syn Konrada II
• Henryk IV (zm. 1106), syn Henryka III, oraz jego żona Berta Sabaudzka (zm. 1087)
• Henryk V (zm. 1125), syn Henryka IV
• cesarzowa Beatrycze I Burgundzka, druga żona Fryderyka Barbarossy oraz ich córka Agnes (zm.1184)
• król Niemiec Filip Szwabski (zm. 1208), syn Fryderyka Barbarossy
• król Niemiec Rudolf I Habsburg (zm. 1291)
• król Niemiec Adolf I (zm. 1298)
• król Niemiec Albrecht I Habsburg (zm. 1308), syn Rudolfa I Habsburga

W krypcie znajdują się również groby pięciu biskupów oraz zbiorowa mogiła szczątek niezidentyfikowanych w 1900 r.

[edytuj] Kaplica św. Afry

Kaplica Świętej Afry, jednej z męczennic wczesnego chrześcijaństwa, znajduje się w północnej części katedry. W ołtarzu przechowywana jest część relikwi Świętej Afry, które przesłano do Spiry na prośbę Henryka IV z Augsburga.

Dzień św. Afry (7 sierpnia) to dzień śmierci Henryka IV, którego sarkofag stał przez prawie pięć lat w niepoświęconej jeszcze kaplicy św. Afry z powodu nałożonej na niego anatemy. Dopiero po pośmiertnym zniesieniu anatemy przez papieża Paschalisa II Henryk IV spoczął obok swojego ojca Henryka III w grobowcu salickim.

W 1698 r. kaplica została zniszczona. Odbudowano ją dopiero w poł. XIX w.

W 1971 r., w trakcie prac renowacyjnych odkryto w kaplicy fragment pergaminu Biblii Wulfili z IV w.

[edytuj] Fasada zachodnia

Fasada zachodnia posiada trzy portale ^[3]. Nad środkowym portalem znajdują się w kolejności od lewej do prawej figury następujących postaci:

• św. Szczepana- patrona katedry
• Archanioła Michała- patrona Niemiec
• Najświętszej Marii Panny- głównej patronki katedry
• Jana Chrzciciela (katedra jest pierwszym kościołem chrzcielnym każdej diecezji)
• Bernarda z Clairvaux- wielkiego pielgrzyma średniowiecza, który odwiedził katedrę w 1146 r.

Nad środkowym portalem znajduje się rozeta z wizerunkiem Chrystusa, obramowana czworokątem, w którego rogach widnieją symbole czterech ewangelistów (orzeł, anioł, lew i wół).

[edytuj] Wieża wschodnia i dzwonnica

Wieża nad wschodnim skrzyżowaniem nawy środkowej z transeptem posiada dwa piętra i jest pokryta charakterystycznym barokowym dachem.

Wieża nad zachodnim skrzyżowaniem nawy środkowej z transeptem spełnia funkcję dzwonnicy. Katedra posiada 9 dzwonów: cztery największe odlał Peter Lindemann w 1822 r. w Zweibrücken, pięć mniejszych Friedrich Wilhelm Schilling w 1963 r. w Heidelbergu.

Nr.	Nazwa	Ton	Ciężar (kg)	Średnica (cm)
1	Maximilianus Josephus (Dzwon Cesarski)	g0	5 350	208
2	Friderica Wilhelmina Carolina	b0	2 600	175
3	Ludovicus Carolus	des1	1 650	147
4	Matthaeus de Chandelle	f1	600	115
5	Dzwon Maryi	as1	601	95,5
6	Dzwon Józefa	b1	494	90,3
7	Dzwon Anny	des2	440	83,3
8	Dzwon Pirmina	es2	312	75
9	Dzwon Otto	f2	217	66,7

[edytuj] Otoczenie katedry

[edytuj] Domnapf

Znajdująca się przed zachodnim wejściem do katedry misa katedralna (niem. Domnapf), po raz pierwszy wspomniana w 1314 r., wyznaczała dawniej granicę pomiędzy wolnym miastem Rzeszy a terytorium biskupim, które cieszyło się immunitetem. Skazani na mocy prawa miasta uciekali na terytorium kościelne, gdzie obowiązywało prawo biskupie i gdzie nie mogli być ścigani przez władze miejskie.

Kiedy nowy biskup sprowadzał się do miasta, wypełniał Domnapf winem a każdy obywatel miasta miał prawo się napić. Misa mieści 1580 litrów. Tradycja ta kultywowana jest po dziś dzień. Ostatnio miało to miejsce 2 marca 2008 roku.

[edytuj] Góra Oliwna

Góra Oliwna (niem. Ölberg) znajdowała się pośrodku dziedzińca wewnętrznego krużganków wzniesionych przez Mikołaja Elsera oraz Hansa Seyfera w latach 1505-1512. Góra została poważnie uszkodzona w trakcie wielkiego pożaru w 1689 r. Krużganki nie zostały odrestaurowane. W 1820 r. wyburzono ich pozostałości, by stworzyć wolną przestrzeń wokół katedry. Ruiny Góry Oliwnej przykryto później dachem i dorobiono brakujące rzeźby. W środku Góry Oliwnej znajduje się mała kaplica poświęcona archaniołowi Michałowi.

[edytuj] Znaczenie

Katedra w Spirze zajmuje szczególne miejsce w historii architektury romańskiej, jako przykład budowli z innowacyjnymi, jak na owe czasy, rozwiązaniami sklepień. Technika konstrukcji sklepień nad dużymi pomieszczeniami została zapomniana w czasach późnego antyku. W okresie budowy katedry eksperymentowano już ze sklepieniami kolebkowymi, były to jednak niewielkie przedsięwzięcia. W katedrze natomiast, w nawie środkowej oraz nawach bocznych, zastosowano sklepienie krzyżowe na dużą skalę.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Nie wiadomo czy wygląd katedry odpowiada jej stanowi z okresu romańskiego
2. ↑ Cesarz Fryderyk I Barbarossa utonął w rzece Salef w Antiochii w 1190 r. w trakcie III krucjaty
3. ↑ Katedra w Spirze miała być wiernym odzwierciedleniem niebiańskiego Jeruzalem, które posiadało trzy bramy na wszystkie strony świata (Ap 21, 13 Biblia Tysiąclecia)

[edytuj] Zobacz też

• Lista najwyższych kościołów na świecie
• Architektura romańska w Niemczech

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Katedra w Spirze: strona oficjalna (de)
• Lista światowego dziedzictwa UNESCO: Katedra w Spirze (en) (fr)