Leonard Zub-Zdanowicz
Z Wikipedii
Leonard Szczęsny Zub-Zdanowicz ps. "Ząb", "Dor", "Szprung" (ur. 6 listopada 1912, zm. 12 sierpnia 1982) – major kawalerii WP, cichociemny, podpułkownik NSZ.
[edytuj] Młodość i działalność w II RP
Urodził się w Popowcach pod Staro-Konstantynowem na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej herbu Jastrzębiec o tradycjach patriotycznych. Ojciec Meliton Zub-Zdanowicz był dyrektorem filii Lubelskiego Syndykatu Rolniczego w Opolu Lubelskim, matka Maria z domu Dunin-Juniewicz. L. Zub-Zdanowicz początkowo pobierał nauki w domu. Od 1928 r. uczył się w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie. W czerwcu 1930 r. otrzymał świadectwo dojrzałości.
Słuchacz V rocznika Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu od 16 sierpnia 1930 do 30 czerwca 1931. Szkołę ukończył w stopniu tytularnego plutonowego podchorążego i otrzymał przydział do 1 Pułku Strzelców Konnych Raszyńskich w Garwolinie, w którym odbył praktykę na stanowisku podoficerskim (do 15 września 1931). Z dniem 1 stycznia 1933 awansowany na podporucznika rezerwy kawalerii.
W 1931 rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, który ukończył w grudniu 1935 jako magister prawa. W czasie studiów należał do Stowarzyszenia Bratniej Pomocy Studentów "Bratniak", "Legionu Młodych", Korporacji Akademickiej "Concordia" oraz "Sodalicji Mariańskiej". Wkrótce rozpoczął pracę zawodową w Izbie Skarbowej w Lublinie, potem w Garwolinie i Łukowie.
15 września 1938 jako oficer rezerwy powołany został na IX Kurs Aplikacyjny dla Oficerów Młodszych w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu. Kurs ukończył 30 stycznia 1939 i skierowany został na praktykę do plutonu żandarmerii Białystok. Po zakończeniu praktyki i złożeniu egzaminu powołany został do czynnej służby wojskowej w korpusie oficerów żandarmerii. Otrzymał przydział do 3 Dywizjonu Żandarmerii w Grodnie.
[edytuj] Udział w kampanii wrześniowej 1939 r.
W czasie wojny obronnej Polski w 1939 r. był dowódcą plutonu pieszego żandarmerii nr 29. Do zadań plutonu należała m.in. ochrona Kwatery Głównej 29 Dywizji Piechoty dowodzonej przez płk. Ignacego Oziewicza, późniejszego komendanta głównego NSZ. Po rozbiciu 29 DP otrzymał przydział do sztabu 13 Brygady Piechoty płk. Wacława Szalewicza. Brygada weszła w skład kombinowanej dywizji piechoty gen. bryg. Jerzego Wołowickiego. Po zniszczeniu dywizji 13 BP włączono do 39 Dywizji Piechoty (rezerwowej), która skapitulowała 27 września. Unikając niemieckiej niewoli, dołączył do Grupy "Chełm" płk. dypl. Władysława Płonki. Pełnił funkcję oficera łącznikowego dowódcy grupy do podległych oddziałów: pułku kawalerii ppłk. Feliksa Kopcia i grupy kawalerii rtm. Franciszka Flataua. Grupa "Chełm" wchodziła w skład grupy wojsk płk. dypl. Tadeusza Zieleniewskiego i wraz z nią złożyła broń 2 października. 10 października Zdanowicz przedarł się Opola Lubelskiego, gdzie mieszkała jego matka. Za kampanię wrześniową odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari.
[edytuj] Udział w walkach przeciwko Niemcom w Norwegii i Francji oraz pobyt w Anglii
W połowie grudnia 1939 r. ppor. L. Zub-Zdanowicz opuścił Polskę i poprzez Węgry (gdzie został na pewien czas aresztowany i internowany), Jugosławię oraz prawdopodobnie Włochy dotarł 27 stycznia 1940 r. do Francji, gdzie przyłączył się do odradzającej się Armii Polskiej. Pod koniec lutego 1940 roku wstąpił jako ochotnik do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. bryg. Zygmunta Bohusza-Szyszko, w której zorganizował 15 Pluton Żandarmerii Polowej. Od 24 kwietnia do 14 czerwca 1940 r. walczył w Norwegii pod Narvikiem, a następnie we Francji (w okolicach Rennes) w składzie I półbrygady płk. Benedykta Chlusewicza. Z tą jednostką został ewakuowany pod koniec czerwca 1940 r. do Wielkiej Brytanii. Stacjonował w Szkocji w 3 Brygadzie Kadrowej Strzelców gen. bryg. Władysława Langnera jako dowódca 2 Plutonu Żandarmerii Polowej. Na pocz. 1941 r. został przeniesiony do 7 Brygady Kadrowej Strzelców, a potem do oddziału rozpoznawczego 8 Brygady Kadrowej Strzelców. W końcu kwietniu 1941 r. został awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem od 20 marca tego roku. Ostatecznie trafił na początku lata 1941 r. do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego. Przeszedł w niej regulaminowe szkolenie spadochronowe. Wkrótce zgłosił się na ochotnika, żeby zostać wysłanym do Polski jako "cichociemny". Po serii różnych szkoleń został zaprzysiężony 7 kwietnia 1942 r. jako żołnierz konspiracji. W nocy z 1 na 2 września 1942 r. został zrzucony do okupowanego kraju w ramach operacji "Smallpox" (ekipa 11). W składzie tej grupy "cichociemnych" byli także: por. Bolesław Kontrym ps. "Żmudzin", "Baca", por. Mieczysław Hugo Eckhardt ps. "Bocian", ppor. Hieronim Łagoda ps. "Lak", Michał Fijałka ps. "Kawa" oraz Wacław Kopisto ps. "Kra".
[edytuj] Przybycie do kraju jako "cichociemny" i działalność w AK
Podczas lądowania na placówkę odbiorczą "Rogi", położoną w okolicach Grójca, rtm. L. Zub-Zdanowicz złamał nogę i przez 2 tygodnie ukrywał się w melinie, która należała do członków NSZ. 17 września 1942 r. został przewieziony potajemnie do Warszawy, gdzie – po krótkim pobycie w szpitalu Ducha Świętego – został zaangażowany w październiku 1942 r. do biernej pracy konspiracyjnej w ramach III Odcinka (Polesie) organizacji dywersyjno-sabotażowej AK pod nazwą Wachlarz. Z powodu chorej nogi jego rola sprowadzała się tylko do użyczania swojej "meliny" na odprawy i jako skrzynki kontaktowej. Jego bezpośrednim przełożonym został kpt. B. Kontrym. Po rozbiciu Wachlarza na pocz. 1943 r. przez gestapo zdrowy już rtm. L. Zub-Zdanowicz złożył wniosek o przydział do oddziału leśnego, ale KG AK odmówiła. 26 lutego tego roku został on na papierze przekazany pod komendę szefa Okręgu Brześć AK ppłk. Stanisława Dobrskiego ps. "Żuk". Wciąż jednak pozostawał bez konkretnych zadań.
[edytuj] Przejście i walki w ramach NSZ
We wrześniu 1942 r. znajomi NSZ-owcy proponowali mu pierwszy raz przejście do tej organizacji, ale początkowo odmówił. Z kolei od lutego 1943 r. wszedł w kontakt z politycznymi działaczami Grupy "Szańca" oraz wyższymi oficerami NSZ. Wśród nich byli m.in. ppor./kpt. NSZ Julian Sędek i jego brat Ryszard, kpt./ppłk NSZ T. Boguszewski czy por./mjr NSZ Stefan Władysław Kozłowski ps. "Aleksander", "Prot". Stale jednak odrzucał ich propozycje. Ciągle liczył na przydział bojowy do AK. Tymczasem KG AK zaproponowało rtm. L. Zub-Zdanowiczowi utworzenie w Warszawie komórki bezpieczeństwa i kontrwywiadu. W tym samym czasie zgłosił się także do niego kolega ze studiów na KUL w Lublinie i ze służby wojskowej w 29 DP, mjr Stanisław Żochowski ps. "Bohdan", "Strzała", szef sztabu NSZ, proponując mu objęcie dowództwa oddziału NSZ w Warszawie bądź tworzenie oddziałów AS NSZ w Lubelskiem. Tą ostatnią propozycję przyjął pod koniec maja 1943 r. i od 1 czerwca tego roku formalnie przyłączył się do NSZ. W lipcu 1943 r. otrzymał awans na stopień rotmistrza (kapitana) NSZ. W tym czasie napisał meldunek o przejściu do NSZ i przekazał go kpt. B. Kontrymowi. 5 lipca dotarł on do oddziału partyzanckiego – tzw. "Aleksandrówki", dowodzonego przez ppor./kpt. NSZ Henryka Figuro-Podhorskiego ps. "Step", który działał w rejonie Lasów Janowskich. Rtm./kpt. NSZ L. Zub-Zdanowicz jako kierownik AS współpracował z następującymi oddziałami NSZ: "Stepa", "Jacka", "Cichego", "Znicza" i "Dymszy". Spośród lokalnych oddziałów AK współdziałał z kpt. Tadeuszem Wingertem ps. "Warta", kpt. Tadeuszem Stumberk-Rychterem ps. "Żegota" i por. Stanisławem Łokuciewskim ps. "Mały". Walczył on wówczas z polskimi (GL, później AL) i radzieckimi partyzantami. 9 sierpnia doszło do otoczenia i rozstrzelania oddziału GL im. Jana Kilińskiego Stefana Skrzypka ps. "Słowik", które to wydarzenie przeszło do historii jako "mord pod Borowem" (Patrz: rozstrzelanie oddziału GL przez NSZ w Borowie 9 sierpnia 1943). Do najgłośniejszych akcji zbrojnych przeciwko Niemcom należała wspólna akcja z AK 24 września 1943 r., podczas której całkowicie rozbito oddziały żandarmerii niemieckiej pod Ujściem, co umożliwiło rozbicie więzienia w Biłgoraju przez oddział AK kpt. T. Sztumberk-Rychtera ps. "Żegota". W tym czasie pod komendą rtm./kpt. NSZ L. Zub-Zdanowicza walczyło ok. 120 ludzi, osiągając na pocz. listopada tego roku liczbę 300-400 partyzantów. Jesienią 1943 r. z miejscowych oddziałów NSZ został utworzony 1 Pułk Legii Nadwiślanskiej Ziemi Lubelskiej. 16 listopda rtm./kpt. NSZ L. Zub-Zdanowicz zameldował mjr. Zygmuntowi Broniewskiemu, komendantowi Okręgu III Lubelskiego NSZ, o osiągnięciu gotowości bojowej przez pułk. W tym okresie wzmogły się walki w Lubelskiem między organizacjami niepodległościowymi (AK, NSZ) a partyzantką komunistyczną reprezentowaną przez AL. Ich rezultatem było m.in. największe na tym terenie starcie 22 kwietnia 1944 r. pod Marynopolem między oddziałami NSZ "Znicza" i "Cichego" dowodzonymi przez rtm./kpt. NSZ L. Zub-Zdanowicza i oddziałami AL. "Cienia", "Zbyszka" i "Przepiórki". W marcu 1944 r., po podpisaniu umowy scaleniowej między NSZ i AK, wykonał rozkaz dowódcy Okręgu III Lubelskiego NSZ i zameldował się u komendanta Okręgu Lublin AK płk. Kazimierza Tumidajskiego ps. "Marcin", oddając swoje siły do jego dyspozycji. W tym czasie współdziałał m.in. z oddziałem por. Hieronima Dekutowskiego ps. "Zapora". Wobec zarządzenia koncentracji oddziałów NSZ w Kieleckiem zdecydował się tam udać, wobec czego faktycznie przeszedł pod zwierzchnictwo samodzielnego NSZ. Pod koniec marca 1944 r. oddziały "Stepa" i "Dymszy" wraz z mjr. NSZ L. Zub-Zdanowiczem odzeszły ze składu 1 Pułku Legii Nadwiślanskiej Ziemi Lubelskiej i przeszły za Wisłę, wchodząc później w skład Brygady Świętokrzyskiej NSZ.
[edytuj] Służba w Brygadzie Świętokrzyskiej NSZ
W poł. czerwca 1944 r. nastąpiła w Kieleckiem koncentracja oddziałów NSZ, w wyniku której utworzono z nich 204 Pułk Piechoty NSZ Ziemi Kieleckiej im. Ignacego Paderewskiego. Rozrósł się on wkrótce do ok. 450 żołnierzy. Prawdopodobnie 20 czerwca rtm./kpt. NSZ L. Zub-Zdanowicz przybył do Warszawy na odprawę u Komendanta Głównego NSZ mjr./ppłk. NSZ Stanisława Nakoniecznikowa-Klukowskiego ps. "Kmicic". Spotkał się również z Komendantem Głównym NSZ-AK ppłk. Albinem W. Rakiem ps. "Lesiński". Podczas pierwszego spotkania rtm./mjr NSZ L. Zub-Zdanowicz otrzymał rozkaz przeprowadzenia koncentracji swoich oddziałów w rejonie Gór Świętokrzyskich w celu utworzenia większej jednostki NSZ pod nazwą Grupa Operacyjna Zachód. Jednocześnie został mianowany dowódcą tej jednostki. Przyjęcie rozkazów od mjr./ppłk. NSZ S. Nakoniecznikowa oznaczało formalne podporządkowanie się rozłamowej grupie w NSZ. Do 9 sierpnia 1944 r. 204 Pułk Piech. i pozostałe oddziały stawiły się w miejscu koncentracji w okolicy majątku Lasocin niedaleko Włoszczowy. Rozkazem komendanta Okręgu Kieleckiego NSZ mjr. Olgierda Mirskiego z 11 VIII utworzona została z nich Brygada Świętokrzyska NSZ, licząca początkowo ok. 850 ludzi. Rtm./mjr NSZ L. Zub-Zdanowicz (awansowany w styczniu 1944 r. do stopnia majora NSZ) otrzymał 19 sierpnia funkcję szefa sztabu Brygady. Dowodził on osobiście wieloma akcjami zbrojnymi zarówno przeciwko Niemcom, jak też partyzantce komunistycznej. 28 grudnia 1944 r. został odznaczony przez nowego Komendanta Głównego NSZ mjr. Zygmunta Broniewskiego ps. "Bogucki" Krzyżem Walecznych, a z dniem 1 stycznia 1945 r. awansowany na stopień podpułkownika NSZ. Po rozpoczęciu styczniowej ofensywy sowieckiej, celem uniemożliwienia zagarnięcia przez Sowietów, Brygada Świętokrzyska 13 stycznia podjęła natychmiastowy marsz na zachód. Na pocz. marca 1945 r. Brygada przedarła się na teren Czech. Rtm./ppłk NSZ L. Zub-Zdanowicz brał udział 5 maja w ataku na hitlerowski obóz koncentracyjny dla kobiet w Holisovie (ta wiadomość absolutnie nie jest zgodna z prawdą, ponieważ Niemcy przepuścili Brygadę Świętokrzyską przez front, a następnie pod ich osłoną, przeszła ona do Czech, jakby więc mogła walczyć przeciwko nim[potrzebne źródło]), skąd uwolniono kilkaset więźniarek, w tym Żydówki i Polki. Po uzyskaniu łączności z wojskami amerykańskimi, pełnił on rolę organizatora i koordynatora tych kontaktów, a także tłumacza.
[edytuj] Działalność emigracyjna
Po zakończeniu działań wojennych, rtm./ppłk NSZ L. Zub-Zdanowicz opuścił 19 sierpnia 1945 r. rozbrojoną już Brygadę i 1 października został przyjęty do 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa we Włoszech, otrzymując przydział do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej. Od lipca do września 1946 r. był oficerem bezpieczeństwa Komendy Placu Bari ze skierowaniem do Kwatery Głównej 2 Korpusu. Najprawdopodobniej jesienią 1946 r. przeniósł się razem z rodziną do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. W tym czasie prowadzono przeciwko niemu śledztwo dot. jego postępowania w okupowanym kraju, a także czyniono problemy z uznaniem stopnia rotmistrza nadanego za skok do kraju jako "cichociemny". Ostatecznie w 1949 r. obie sprawy zostały dla niego załatwione pozytywnie. W styczniu 1952 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako inżynier w Zakładach Sendzimir Precision Metals w Waterbury w stanie Connecticut. 21 marca 1957 r. gen. W. Anders mianował go majorem w Korpusie Oficerów Kawalerii ze starszeństwem od 1 stycznia 1957 r. W 1961 r. wystąpił on wraz z żoną o obywatelstwo amerykańskie. Jednocześnie był on czynny w polskich organizacjach weteranów. Był nawet honorowym członkiem amerykańskiej 101 Dywizji Spadochronowej. Angażował się także w wiele akcji pomocowych dla Polski, m.in. wspomagając lubelski KUL i krajowe środowisko Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Natomiast w okresie działalności pierwszej "Solidarności" w latach 1980-1981 oraz stanu wojennego włączył się w akcję pomocy charytatywnej dla związkowców, a następnie więźniów politycznych w kraju. Ożenił się z Marią z domu Poray Wybranowską, sanitariuszką w 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, ps. "Fala" w okresie walk w Lubelskiem. Miał dwoje dzieci: Melitona i Elżbietę. Zmarł 12 sierpnia 1982 r. w miejscowości Waterbury w stanie Connecticut. Pochowany został na Cmentarzu Polskich Weteranów w amerykańskiej Częstochowie w Doylestown w stanie Pensylwania.
Był odznaczony wieloma orderami, z których najważniejsze to: Krzyż Virtuti Militari V klasy za udział w kampanii wrześniowej 1939 r., Krzyż Walecznych i brytyjskie odznaczenie "The Golden Star 1939-1945".
13 czerwca 1993 r. poświęcono mu tablicę pamiątkową w kościele parafialnym w Zwierzyńcu.
Autor artykułu: Lądowanie i komplikacje, "Wiadomości" nr 1423, Londyn 1973.
[edytuj] Bibliografia
- Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. "Ząb" przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999.
- Stanisław Radomyski, Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939, Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Pruszków 1992, ISBN 83-85621-06-7,
- Jan Suliński, Historia szkół Żandarmerii w latach 1918-1995. Rys historyczno-organizacyjny, Warszawa 1996,
- Władysław Wierzbicki, Przyczynki do historii Żandarmerii odrodzonego Wojska Polskiego, Koło Oddziałowe SPK nr 106 "Żandarm", Londyn 1990,
