Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

Z Wikipedii

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Wyżyny Polskie
Podprowincja	Wyżyna Śląsko-Krakowska
Makroregion	Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Zajmowane jednostki administracyjne	woj. małopolskie woj. śląskie

Skałka Wysoka - ostaniec wapienny w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w pobliżu miejscowości Rzędkowice

Wierzchowinowy ostaniec (Grodzisko w Jerzmanowicach)

Skała Rękawica

Zamek w Podzamczu

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3) nazywana również Jurą Krakowsko-Częstochowską to wschodnia część Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, o długości ok. 80 km, która rozciąga się od Krakowa po Częstochowę gdzie pas wzgórz wznosi się od 300-515 m n.p.m. Pomiędzy Częstochową a Wieluniem nie ma już wzgórz tej wysokości pomimo tego niekiedy używa się nazwy: Wyżyna Krakowsko-Wieluńska.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska dzieli się na:

[edytuj] Geologia

Zbudowana z wapieni górnojurajskich. Charakterystyczne są skały wapienne pocięte dolinami erozyjnymi, a także zjawiska krasowe m.in. jaskinie ze stalaktytami, stalagmitami oraz stalagnatami. W kierunku Obniżenia Górnej Warty występuje strome obniżenie o wysokości ok. 100 m. Od południa uskok tektoniczny Rów Krzeszowicki oddziela Wyżynę Olkuską. Rejon ujścia Warty na północny zachód od Częstochowy jest to miejsce, gdzie znajduje się najwięcej jaskiń w Polsce. Obszar jury ma bardzo ciekawą przeszłość geologiczną. Był niejednokrotnie zalewany przez morze przez co powstało wiele warstw skał (dolomity, margle, wapienie), możemy zobaczyć skamieniałe organizmy które przywędrowały z obszaru równikowego (m.in. amonit), powstała poprzez wyżłobienie Dolina Prądnika, ostańce czyli twardsze fragmenty skał, które nie podlegają rozpuszczaniu (m.in. Maczuga Herkulesa). Zachodziły tu także ruchy górotwórcze, co również dało ciekawy efekt. Najwięcej wzniesień jest w okolicach Krakowa. Dzięki dużej ilości skał występuje tu dużo różnych specyficznych gatunków roślin.

[edytuj] Położenie

W dwóch rejonach Wyżyna wznosi się powyżej wysokości 500 m n.p.m. Najwyższe miejsce znajduje się na terenie Ogrodzieńca – Góra Zamkowa lub Góra Janowskiego (515,6 m n.p.m. wg najnowszych pomiarów, na starszych mapach podawana jest niewłaściwa wysokość - 504,5 m n.p.m.). Drugi rejon gdzie Wyżyna przekracza 500 m n.p.m., to wzgórze Skałka (Grodzisko) - 512,8 m n.p.m) w Jerzmanowicach. Ku zachodowi opada stromo do Wyżyny Śląskiej, na wschodzie przechodzi łagodnie w Nieckę Nidziańską. Południowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tworzy Grzbiet Tenczyński, który jest oddzielony od pozostałej jej części Rowem Krzeszowickim. Rów Krzeszowicki stanowi drogę przejścia ze Śląska do Małopolski.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest położona na południu Polski. Graniczy:

od północy z Niziną Wielkopolską
od zachodu z Wyżyną Śląską i Niziną Śląską
od południa z Kotliną Sandomierską
od wschodu z Wyżyną Małopolską.

[edytuj] Rzeki

Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej swój początek biorą rzeki i potoki: Warta, Biała Przemsza, Czarna Przemsza, Pilica, Dłubnia, Szreniawa, Czarka (Żarki-Letnisko), Prądnik, Wiercica, Rudawa, Chechło, Dulówka, Kluczwoda, Sanka, Rudno, Będkówka, Kozi Bród.

[edytuj] Klimat

Klimat wyżyny jest nieco odmienny od otaczających ją obszarów. Pokrywa śnieżna zalega tu przez 80 dni w roku, a od kwietnia do września trwają okresy burzowe. Roczne sumy opadów mieszczą się w granicach 650-700 mm i są nieco wyższe niż w rejonach przyległych, a średnie temperatury niższe o od 0,5 do 1,0°C. Średnia temperatura latem wynosi 19°C, zaś zimą -3°C.

[edytuj] Flora

Aster gawędka

Rojnik górski

Skalnica gronkowa

Wg prof. Wł. Szafera pozostająca pod wpływem klimatu oceanicznego Wyżyna Krakowsko-Częstochowska tworzy odrębną krainę geobotaniczną. Dominują tu ciepłolubne rośliny charakterystyczne dla Europy Zachodniej. Stwierdzono występowanie ok. 1600 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 60% całej liczby gat. tych roślin w Polsce.

Osobliwości flory Jury

Endemity i gatunki rzadkie: brzoza ojcowska (w Dolinie Bolechowickiej i Kobylańskiej), warzucha polska znaleziona w Olkuszu, warzucha tatrzańska (endemit tatrzański), ostróżka tatrzańska (subendemit tatrzański), przytulia krakowska, modrzew polski. Z rzadszych roślin wymienić należy także gatunki: ostnica Jana, ostnica włosowata, goździk siny, aster gawędka, wisienka stepowa, kruszczyk drobnolistny, szałwia łąkowa, rojnik górski, macierzanka pospolita, kłokoczka południowa, kwitnące okazy bluszczu, 10 gatunków storczyków, fiołek bagienny.

Lasy

W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowo-dębowe z domieszką jodły lub buka, świetliste dąbrowy. Sporadycznie występuje buczyna sudecka i buczyna karpacka z domieszką jodły. W runie tej ostatniej występuje lepiężnik biały, żywiec gruczołowaty, paprotnik kolczysty, parzydło leśne. W okolicach Ojcowa i Olkusza występują reliktowe lasy górskie -jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym. Wśród drzew dominują: grab, sosna, buk, brzoza, dąb, jodła. Wczesną wiosną przed rozwojem liści przez drzewa w runie leśnym zakwitają masowo: przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i żółty, miodunka ćma, szczyr trwały, śledziennica skrętolistna, zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, groszek wiosenny, pierwiosnek lekarski i wyniosły. Spotkać można też śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynka wilczełyko, konwalię majową. Często występuje kopytnik pospolity, pomocnik baldaszkowy, borówka czarna i brusznica. W podszycie często występuje dzika porzeczka.

Inne zbiorowiska

Ciepłolubne zbiorowiska murawy kserotermicznej reprezentowane są aż przez ok. 300 lat. Są to m. in: aster gawędka, czosnek skalny (poza Jurą nie występujący na niżu), dziewanna austriacka, ostnica Jana, kostrzewa bruzdkowana, oman wąskolistny, przetacznik wczesny, rumian żółty, róża francuska, turzyca niska i turzyca Michela, wiśnia karłowata. Roślinność pustynna reprezentowana jest przez szczotlichę siwą i wydmuchrzycę piaskową. Co ciekawe występuje tu pewna ilość gatunków roślin typowo górskich (szczególnie w południowej części wyżyny). Są one reliktami glacjalnymi, które przetrwały tutaj po ostatnim zlodowaceniu. Należy tu wymienić takie gatunki, jak: ciemiężyca zielona i chaber miękkowłosy ( w Dolinie Prądnika), omieg górski (przy źródłach Białej Przemszy), skalnica gronkowa, kozłek trójlistny, zanokcica zielona, zachyłka Roberta (na skałach i piargach). Jeszcze starszymi reliktami, bo pochodzącymi z okresu trzeciorzędu są bardzo rzadko spotykane: ostróżka tatrzańska, wierzba lapońska, reliktami jest również brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy i znaleziony tylko na dwóch stanowiskach paprotnik pstry. Na nieużytkach i suchych wapiennych zboczach występują krzaczaste zarośla leszczyny, tarniny, dzikiej róży, a wśród skał wapiennych licznie występuje jałowiec pospolity.

Grzyby, glony i porosty

Liczna jest flora grzybów – ok. 600 gatunków. Z rzadszych gatunków występują: piestrzenica kasztanowata, szmaciak gałęzisty, muchomor sromotnikowy, żagiew siarkowa i rosnący pod ziemią jeleniak. Ogromne bogactwo glonów (w rzece Pilica doliczono się ich 450 gatunków). Niemal połowę z 420 występujących tu porostów stanowią epifity. Występuje tu bardzo ładny skorupiasto-listkowaty porost złotorost ścienny oraz rzadki granicznik płucny.

Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie powietrza spowodowane bliskim sąsiedztwem dużych zakładów przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane osuszaniem bagien i torfowisk.

[edytuj] Fauna

Młody zaskroniec

Ze stosunkowo rzadkich zwierząt występują tu: padalec zwyczajny, w tym również jego rzadka odmiana turkusowa, gniewosz plamisty, zaskroniec, żmija zygzakowata, ropucha paskówka. Z owadów największy europejski chrząszcz jelonek rogacz, największy polski motyl zmierzchnica trupia główka oraz paź żeglarz.Obszar Wyżyny stanowi podobnie jak w przypadku flory odrębną krainę zoogeograficzną pod nazwą Jura Krakowska. Na skutek szkodliwego dla środowiska przyrodniczego oddziaływania gospodarki człowieka została tu wytępiona znaczna liczba gatunków ssaków i innych rzadkich zwierząt. Dawniej charakterystyczny dla Jury był np. wąż Eskulapa, który został wytępiony niemal w całej Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba zwierząt drobnych, szczególnie bezkręgowców. Obecnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej występują zwierzęta typowe dla bardzo ciepłych i silnie zagospodarowanych obszarów chociaż można tu spotkać również wiele rzadkich gatunków zwierząt.

[edytuj] Bezkręgowce, ryby, płazy, ptaki, ssaki

W wodach Warty, Pilicy i innych jurajskich rzekach bardzo popularne są gąbki. Najpopularniejszym ich gatunkiem tu występującym jest nadecznik Spongilla lacustris. Najczęstszym miejscem występowania nadeczników są stare konary i pale podwodne.

Bezkręgowce w znacznej mierze są reprezentantami południowej części naszego kontynentu. Na Jurze stwierdzono występowanie aż 700 gatunków chrząszczy, 250 gatunków pszczołowatych i prawie 100 gatunków mięczaków. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego żyje stonoga Trachelipus nodulosus. Do tej pory zaledwie jeden raz udało się zanotować jej obecność na Jurze, a najbliższe tereny gdzie spotkano ten gatunek to Niecka Nidziańska i Pieniny. Również na terenie OPN zanotowano występowanie pluskwiaka - strojnicy włoskiej, której pancerz pokryty jest przemiennie leżącymi czerwonymi i białymi pasami. Z chrząszczy najbardziej niezwykłym gatunkiem na jaki tu natrafiono podczas badań jest ryjkowiec pontyjski pochodzący z północnej Turcji. Oprócz niego na uwagę zasługuje również kózka purpurówka, niewielka zielarka (Phytoecia unicinata) oraz jelonek rogacz - największy europejski chrząszcz. Uwagę warto zwrócić również na gatunki arktyczno-alpejskie, z których należy przynajmniej wymienić: chrząszcza niestrudka (Bembidion tibiale), rynnicę lapońską. Elementami borealno-górskimi są trzmiele i tak np. Bombus jonellus spotykany najczęściej na Górze Zborów. Spośród ślimaków prawdziwą atrakcją jest poczwarówka prążkowana.

Na Wyżynie Krakowskiej obok wymienionych wyżej bezkręgowców występuje aż 1200 gatunków motyli z 25 rodzin. Badania nad nimi prowadzono już w XIX w. a najsłynniejszym badaczem tych zwierząt na Jurze był T. Żebrowski. Tereny naskalne zamieszkiwane są przez pazia królowej podlegającego całkowitej ochronie. W tym samym środowisku zamieszkują również modraszkia także kraśnik (Zagaena trifolli). Na terenach polnych żyją m.in. kniejowce i mieniaki. Spośród motyli nocnych warto wspomnieć o nastroszu półpawiku, wstęgówce i sówkach, które tutaj występują najliczniej. Niezwykle interesujący jest również występujący tu motyl zmierzchnica trupia główka zaliczany do największych motyli zamieszkujących Polskę.

Spośród ryb na Jurze stwierdzono występowanie aż 25-30 gatunków. Najpopularniejszymi rybami są tu: szczupak, płoć, leszcz, karp, pstrąg potokowy, strzeble potokowe, głowacze białopłetwe i trocie.

Zamieszkuje tu 21 gatunków płazów (14 gatunków) i gadów (7 gatunków) w tym: grzebiuszka, ropucha paskówka, padalec turkusowy, żółw błotny (w stawach i bagniskach Puszczy Dulowskiej), gniewosz, zaskroniec i żmija.

Z ptaków, których naliczono tu ponad 170 gatunków (niektóre źródła podają 200 gatunków), licznie występują sowy, w tym rzadko - puchacze (znajdujące na swoje siedliska jaskinie i szczeliny skalne), orliki krzykliwe, pustułki, drozdy skalne, pliszki górskie, bociany czarne, dzięcioły czarne, cietrzewie, kulony(w północnej części Wyżyny), nagórniki, zimorodki i białorzytki. Spotkano tu gatunki pochodzące z kontynentu azjatyckiego: kruk, wrona, dzięcioł zielonosiwy, mysikrólik, jak i stanowiące element zachodnioeuropejski: kilczyk, kląskawka, słowik rdzawy oraz dzięcioł zielony(bardzo rzadki, czasami spotykany jeszcze w lasach żareckich w okolicach Czarnego Kamienia i Ogorzelnika). Gatunkami typowo śródziemnomorskimi są: nagórnik oraz dzierzba rudogłowa. Popularnie spotykane są tu natomiast jastrzębie.

Z ssaków (na Jurze zanotowano występowanie 50 gatunków) występują tu zwierzęta rzadko spotykane w Polsce m. in.: łoś (w Puszczy Dulowskiej) i bobry (w Pilicy k. Szczekocin, Młyny k. Kostkowic). Najliczniej ssaki są reprezentowane przez: mysz leśną, wiewiórkę, zająca szaraka, kunę leśną, sarnę, lisa i dzika.

Na szczególna uwagę wśród ssaków zasługują nietoperze, których na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej żyje 17 gatunków m. in. rzadkie: nocek orzęsiony (w Jaskini Wierzchowskiej Górnej i Jaskini Racławickiej - jedyne występowanie w Polsce), podkowiec duży (stwierdzony w Polsce tylko w Jaskini Nietoperzowej), gacek wielkouchy, podkowiec mały (w Sokolich Górach) oraz mroczek posrebrzany

Endemitami wśród fauny są tu: jelonek rogacz, paź królowej i paź żeglarz. Do endemitów należy zaliczyć również chrząszcze jaskiniowe (Choleva lederina gracilenta, Catops tristis inferus).

W wodach źródeł krasowych (m.in. w Dolinie Sąspówki) zachował się relikt z epoki lodowcowej, przedstawiciel fauny bezkręgowej - wypławek alpejski (planaria alpina).

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Historia

Prehistoria

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Turystyka

Skałki wapienne w Złotym Potoku

Dzięki korzystnej rzeźbie terenu tereny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej były dobrym miejscem do budowy warowni obronnych. Wybudowano tu wiele zamków, które tworzą tzw. "Szlak Orlich Gniazd". Jest tu dużo obiektów do zwiedzania. Znajdują się tu tereny wspinaczki skałkowej czy trasy dla quadów.
Ze względu na piękno krajobrazu Wyżyna należy do najatrakcyjniejszych regionów turystycznych w Polsce. Jura jest stolicą wspinaczkową Polski. Znajduje się tu wiele ścianek oficjalnie do tego przeznaczonych oznaczonych w skali od 1 do 6 co do stopnia trudności. Dla plażowiczów też coś się znajdzie. Jest tutaj Jezioro Porajskie. Ostatnio zbudowano wyciągi narciarskie.