Włosko-polskie związki literackie
Z Wikipedii
Włosko-polskie związki literackie – pierwsze informacje na temat wzajemnych stosunków literackich Polski i Włoch pochodzą ze źródeł hagiograficznych. Obecnie kontakty z kulturą włoską uważane są za najbogatsze ze wszystkich związków Polski z kulturami europejskimi.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Średniowiecze
W czasach średniowiecza związki literackie Polski i Włoch były podtrzymywanie dzięki osobom związanym z organizacjami kościelnymi, gdyż we Włoszech znajdowały się główne ośrodki władz kościoła. W pierwszych włoskich znanych żywotach świętych można znaleźć informacje na temat Polaków, m.in. w Żywocie św. Romualda wspomniany jest nieokreślony Piastowicz z Polski, natomiast Żywot pięciu braci męczenników opowiada o dwóch włoskich i trzech polskich pustelnikach zamordowanych w Międzyrzeczu w 1003. Nowe prądy literackie docierały do Polski poprzez uniwersytety (od XIII wieku, zwłaszcza padewski i boloński), sobory i synody. W XIII wieku w Polsce zaczęły osiedlać się włoskie zakony dominikanów i franciszkanów. Dominikanin Marcin z Opawy, autor Kroniki papieży i cesarzy przez wiele lat był kapelanem papieskim; zmarł w 1279 w Bolonii, w drodze do ojczyzny.
Na Uniwersytecie Bolońskim studiował już Wincenty Kadłubek, zaś ok. 1265 na uczelni tej utworzona została "nacja" polska, która w latach 1275–1500 liczyła kilkaset osób (w tym 12 Polaków było rektorami). Na wzór bolońskiego utworzono Uniwersytet Jagielloński.
Na uniwersytecie padewskim, na którym istniały korporacje studenckie, Polacy również mieli swoją "nację"; nazywani byli Friulijczykami (Friuli, Udine). Scholarem był tam m.in. Witelon ze Śląska, zaś Mikołaj z Polski został w 1271 roku jego rektorem (później był archidiakonem krakowskim).
[edytuj] Po XIV wieku
Po XIV wieku w Polsce zaczęli osiedlać się włoscy aptekarze, złotnicy, kupcy. Przeciwdziałali tym samym germanizacji ziem polskich, szczególnie Krakowa. Niektórzy Włosi pracowali w kancelarii królewskiej. Również dzięki kontaktom z przedstawicielami tego narodu możliwszy stawał się przełom renesansowy w polskiej kulturze. W wieku XV na włoskich uniwersytetach kształcili się bądź współdziałali z nimi m.in. Paweł Włodkowic, Jan Ostroróg, Grzegorz z Sanoka, Jan z Ludziska, Marcin Król z Żurawicy (wykładał on również astronomię i matematykę w Bolonii). Również w XV w. Piastowicz ks. Aleksander mazowiecki (przez 20 lat) był biskupem Trydentu. Włoski humanista, dyplomata, pisarz i przedstawiciel humanizmu renesansowego Fillipo Buonaccorsi ok. 1470 przybył do Polski z San Gimignano i rozwijał tu przez 25 lat działalność literacką. Posłami do Rzymu byli m.in. J. Długosz, J. Ostroróg, Jan Łaski, Erazm Ciołek, Ludwik Decjusz. Relacje z Polski zbierali posłowie z Wenecji oraz nuncjusze papiescy. Nie zostały jednak wydane w drukach, lecz krążyły w opisach.
Istotne stały się również kontakty książkowe i wydawnicze. Zaliczyć do nich należy również korespondencję Włochów mieszkających w Polsce, lecz przede wszystkim kontakty i działalność królowej Bony Sforzy, postaci, która wiele wniosła w rozwój polskiej kultury renesansowej. Po XVI wieku wielu włoskich zwolenników przemian religijnych znalazło schronienie na terenach Polski; byli to m.in. Faust Socyn, lekarz Giorgio Biandrata (zwolennik antytrynitaryzmu), Franciszek Lismanin, Petrus Paulus Vergerius. Przyczynili się oni m.in. do rozwoju grupy braci polskich. W 1578 roku włoski historyk Alessandro Guagnini (osiadły w Polsce, używał spolszczonego nazwiska: Aleksander Gwagnin) napisał Sartmatiae Europeae descriptio (Kronika sarmacji europejskiej).
Dla Polaków we Włoszech na przełomie XVI i XVII wieku najważniejszym ośrodkiem uniwersyteckim była Padwa. Z jej uczelnią związani byli czołowi przedstawiciele polskiego renesansu, m.in.: Mikołaj Kopernik (studiował medycynę w 1501-1503), Klemens Janicki (otrzymał dyplom doktora filozofii Uniwersytetu Padewskiego), Daniel Naborowski, Marcin Kromer, Łukasz Górnicki, Górski, Reinhold Heidenstein, Stanisław Hozjusz, Iłowski, Maciej z Miechowa, Jan Kochanowski, Piotr Kochanowski, Andrzej Patrycy Nidecki, Piotr Myszkowski, Jan Łaski, Łukasz Opaliński młodszy, Stanisław Orzechowski, Sebastian Petrycy, Filip Padniewski, Maciej Stryjkowski, Samuel Maciejowski, Piotr Tomicki, Stanisław Warszewicki i Piotr z Goniądza (wykładowcy), Jan Zamoyski (w latach 1563-1564 był rektorem). W latach 1556-1559 utworzono w Padwie Akademię Polską, będącą wolnym stowarzyszeniem.
Równie ważna dla Polaków stała się Bolonia. Studiował tam Kopernik, Wawrzyniec Goślicki, Andrzej Krzycki, Hozjusz, Kromer, Orzechowski, zaś Tomicki uzyskał doktorat. Z Bolonii do Krakowa przybyli profesorowie, m.in.: Claretti, Piotr Roizjusz (właśc. Pedro Ruiz de Moros z Hiszpanii). Natomiast w Rzymie przebywali tacy ludzie kultury jak: E. Ciołek, Mikołaj Hussowczyk; a studiowali m.in.: Maciej Sarbiewski, Piotr Skarga, Jakub Wujek. Także na papieskim uniwersytecie (zwanym Sapienza) studiowało wiele osób z Polski. Powstało też kilka instytucji związanych z tym krajem, np. Hospicjum św. Stanisława i biblioteka, której założycielem był Hozjusz, zaś w XVII wieku utworzono Kolegium Warmińskie. W Neapolu przebywali m.in. Stanisław Łaski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (Sierotka), zaś w Perugii – Stanisław Łubieński. Przenikanie literatury włoskiej do Polski stało się szczególnie wyraźnie w XVI wieku.
[edytuj] Oświecenie
Od połowy XVII wieku związki literackie Polski i Włoch osłabły na rzecz Francji (nie oznacza to jednak, iż uległy zanikowi). O związkach kulturalnych w epoce Oświecenia świadczy działalność włoskich artystów na polskiej ziemi, a także wyprawy wybitnych Polaków do Włoch. W wieku XVIII do grona nauczycieli w kolegium teatyńskim należeli: G. Torri i A.M. Portaluppi. Nuncjusz papieski A.M. Durini często kontaktował się z poetami z Warszawy, wydawał w niej także swoje utwory. Scipione Piattolli zamieszkał w 1783 w Polsce i miał swój duży wkład w reformie Sejmu; współpracował również z Adamem Jerzym Czartoryskim. Warszawę odwiedzili także Giacomo Casanova i Alessandro di Cagliostro.
W XIII wieku działał w Warszawie wenecki malarz Canaletto, zaś nadwornym architektem królów Polski był Jakub Fontana. W latach 60. XVII w. nadwornym architektem króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego był Józef Szymon Bellotti.
[edytuj] XIX wiek
Polsko-włoskie stosunki kulturalne i ideowe w XIX wieku zostały wzmocnione i uległy wyraźnemu polepszeniu, głównie ze względu na podobną sytuację polityczną, w jakiej znalazły się obydwa kraje. Polacy walczyli o niepodległość, Włosi zaś o zjednoczenie narodowe. Dzięki Legionom Dąbrowskiego wzrosło zainteresowanie Włochami. W latach 1817-1822 profesorem literatury klasycznej na UW był Sebastiano Ciampi. W dobrych słowach o Polsce w tym czasie pisali m.in. poeci Aleardo Aleardi i Alessandro Poerio; sytuacja polityczna tego kraju była również istotna dla Massimo d'Azeglio, zaś postać Francesco Nullo, dowódcy garibaldczyków, którzy wzięli udział w powstaniu styczniowym 1863, stała się pewnego rodzaju symbolem bliskości idei wyzwoleńczych Polaków i Włochów. G. Garducci w poemacie Polonia potępił carskie prześladowania polskich powstańców; także Niccolò Tommaseo stawał w ich obronie.
W XIX wieku Włochy odwiedziło wielu polskich poetów romantycznych: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Antoni Edward Odyniec, Stefan Florian Garczyński, Henryk Rzewuski, Stanisław Chołoniewski. Wizyty w Weronie, Wenecji, Rzymie, Florencji i Bagna di Lucca miały istotne znaczenie dla Cypriana Kamila Norwida. Kolonia polska w Rzymie była dość liczna; w 1842 powstało także zgromadzenie zmartwychwstańców, zaś w 1848 przybyło tu wielu Polaków z powodu tworzenia Legionów Mickiewicza. W latach 1879-1883 Teofil Lenartowicz wygłosił w towarzystwie, zwanym Akademią im. A. Mickiewicza w Bolonii (założycielem był D. Santagate), wykłady o słowiańskiej literaturze. W 1871 ukazał się anonimowy przekład Pana Tadeusza (prawdopodobnie dokonał go A. Boito, który przetłumaczył również Mazurek Dąbrowskiego na włoski). Aglauro Ungherini przełożył Dziady, Konrada Wallenroda i wiersze Mickiewicza. Z polskich pisarzy pozytywizmu największe zainteresowanie we Włoszech wzbudził Henryk Sienkiewicz.
W XIX-wiecznej Polsce działali także włoscy architekci, m.in. Henryk Marconi, Józef Boretti, Antonio Corazzi, zaś ilustratorem utworów literackich (Mickiewicza, Słowackiego, Kraszewskiego, Orzeszkowej) był Michał Elwiro Andriolli – syn włoskiego rzeźbiarza, kapitana wojsk napoleońskich.
[edytuj] XX wiek
W 1915 Attilio Begey założył Turyński Komitet Pro Polonia, zaś w 1930 roku w Turynie, przy uniwersytecie, powstał Instytut Kultury Polskiej jego imienia. Teologię w Rzymie ukończył ksiądz i poeta Antoni Szandlerowski; później, w latach 1909-1910 powrócił do Włoch. W dwudziestoleciu międzywojennym zainteresowanie Polaków Włochami nie było już tak duże jak w wieku XIX. Powstawały utwory z podróży do Włoch. W roku 1921 Antoni Lange i A. Tom opracowali pierwszą polską antologię włoskiej literatury. Polskie dzieła poezji średniowiecznej na włoski tłumaczyła Maria Bersano Begey, zaś Enrico Damiani w 1930 ogłosił przekład Trenów J. Kochanowskiego. We Włoszech na twórczość Reymonta zwrócono uwagę po zdobyciu przez niego nagrody Nobla. Ukazały się wtedy również przekłady twórczości Tetmajera, Przybyszewskiego i Berenta. Zainteresowano się również twórczością Żeromskiego, Witkacego, Struga, Schulza, Dąbrowskiej.
W 1926 roku Samuel Tyszkiewicz założył drukarską Oficynę Florencką (zwaną także: Stamperia Polacca i Tyszkieviciana Typographia), która w 1937 otrzymała nagrodę Grand Prix na wystawie w Paryżu. W 1929 ukazała się pierwsza włoska antologia współczesnej polskiej prozy. W latach 1927-1928 wydano siedem numerów "I Nostri Quaderni" poświęconych polskiej literaturze. Pierwszą antologię poetycką wydano w 1933. W 1945 założono Polski Instytut Historyczny w Rzymie, na którego czele jako dyrektor stanęła Karolina Lanckorońska. Instytut wydawał czasopisma: rocznik "Antemurale" (1954-1982, 30 tomów), "Elementa en Fontium Editiones" (75 tomów), "Acta Nuntiaturae Polonae".
Z Polską związana jest również Irena Conti Di Mauro – polsko-włoska dziennikarka, pisarka, poetka mieszkająca w Warszawie działająca na rzecz zbliżania kultur polskiej i włoskiej.
[edytuj] Motywy włoskie w niektórych polskich utworach literackich
- Wenecja – Krzysztof Warszewicki
- Dworzanin polski – Łukasz Górnicki
- Pamiętniki czasów moich – Ursyn Niemcewicz
- O rymotwórstwie i rymotwórcach – Krasicki
- Mazurek Dąbrowskiego – Józef Wybicki
- Tęsknota do Włoch – Konstanty Gaszyński
- Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu – Juliusz Słowacki
- W Weronie – Cyprian Kamil Norwid
- Noc tysiączna druga – Cyprian Kamil Norwid
- Obrazki weneckie – Wiktor Gomulicki (1897)
- Z sycylijskiej podróży kart kilka – Zygmunt Krasiński
- Italia – Maria Konopnicka (tomik poezji z 1901 roku)
- Pamięć Włoch – Wojciech Karpiński
- Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich – Łukasz Górnicki
- Wieczory florenckie (Causeries florentines) – Julian Klaczko
- Anonima diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej – autor nieznany
[edytuj] Motywy polskie w niektórych włoskich utworach literackich
- Żywot św. Romualda, koniec XI wieku
- Żywot pięciu braci męczenników
- Sartmatiae Europeae descriptio – Alessandro Guagnini
- Discorso sulle cose di Polonia – Giovanni Battista Guarini
- Hymn Włoch – Goffredo Mameli
- Pamiętniki o dawnej Polsce – Giovanni Francesco Commendone
- Wydawnictwa Polskiego Instytutu Historycznego
- Antemurale
- Elementa ad Fontinum Editiones
- Acta Nunciaturae Polonae
[edytuj] Niektórzy włoscy filolodzy zajmujący się literaturą polską
- Giorgio Agosti (1910-1992)
- Cristina Agosti-Garosci (1881-1966)
- Attilio Begey (1843-1928)
- Maria Bersano Begey (1879-1957)
- Sebastiano Ciampi (1769-1847)
- Giorgio Clarotti (1903-1961)
- Nice Contieri (1912-1965)
- Arturo Cronia (1896-1967)
- Enrico Damiani (1892-1953)
- Sante Graciotti (ur. 1923)
- Pietro Marchesani (ur. 1942)
- Giovanni Maver (1891-1970)
- Bruno Meriggi (1927-1970)
- Riccardo Picchio (ur. 1923)
- Paolo Emilio Pavolini (1864-1942)
- Aglauro Ungherini (1847-1934)
[edytuj] Bibliografia
- Claude Backvis: Szkice o kulturze staropolskiej, rozdział Jak w XVI wieku Polacy widzieli Włochy i Włochów, Warszawa 1975.
- Tadeusz Ulewicz: Literatura polska w kontekście europejskim, rozdział Związki kulturalno-literackie Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie, Wrocław 1977.
- Sante Graciotti: Polonistyka we Włoszech, nr 48 "Kultury" z 1978.
