Oddział II Sztabu Generalnego LWP

Z Wikipedii

Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego - organ wywiadu wojskowego działający w ramach struktur Sztabu Generalnego ludowego Wojska Polskiego, istniejący w Polsce od 1945 do 1951 roku. Następnie przemianowany na Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Także od 17 lipca 1947 roku do 5 czerwca 1950 roku, Oddział II Sztabu Generalnego połączono z Wydziałem II Samodzielnym MBP, co utworzyło Departament VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, zajmujący się wywiadem

Spis treści

1 Rodowód wywiadu (wojskowego) PRL
2 Powołanie Oddziału II
3 Zarządzanie
4 Wpływy radzieckie na początkujące polskie służby specjalne PRL
5 Zadania Oddziału II i piony główne
6 Wcielenie do MBP Dep VII
7 Struktura Oddziału II z lipca 1950 roku
8 Radzieccy doradcy
9 Zmiany kadrowe (czystki)
10 Rozwiązanie Oddziału II
11 Bibliografia

[edytuj] Rodowód wywiadu (wojskowego) PRL

Rodowód wywiadu wojskowego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sięga połowy maja 1943 roku. W tym czasie, właśnie na terytorium Związku Radzieckiego, zaczęto formowanie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Przy jej sztabie utworzono wówczas pierwszą kompanię rozpoznawczą. Jednostki (tzw. płytkiego) rozpoznania powstały także w wielu innych formacjach WP, tworzonych na Wschodzie w latach 1943 - 1944.

[edytuj] Powołanie Oddziału II

Powołanie w pełni wyspecjalizowanego organu wywiadu wojskowego nastąpiło 18 lipca 1945 roku. W ramach struktur Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SGWP) powstał oddział II (wywiadowczy). Powołany on został rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego numer 00177 z 18 lipca 1945 roku.

[edytuj] Zarządzanie

Na czele Oddziału stanął szef,

byli nimi kolejno:

płk. Gieorgij Domeradzki - VII 1945 - 19 XII 1945
gen. bryg. Wacław Komar - 19 XII 1945 - 14 X 1950
p.o. gen. bryg. Konstantin Kasznikow 14 X 1950 - 15 III 1951
płk Igor Suchacki 15 III 1951 - 10 IV 1953 - już jako szef Zarządu II

Oddział II podporządkowany początkowo pierwszemu wiceministrowi obrony narodowej, a od marca 1950 roku szefowi Sztabu Generalnego. Byli nimi m.in.

I Wiceministrowie ON
- gen. dyw. Marian Spychalski - 30 X 1945 - 11 III 1949
- gen. bryg. Edward Ochab - 11 III 1949 - 29 III 1950

Szef Sztabu Generalnego LWP
- gen broni. Władysław Korczyc - III 1950 - 12 VIII 1952 - pod koniec jego kadencji Oddział II zamieniono na Zarząd II.

[edytuj] Wpływy radzieckie na początkujące polskie służby specjalne PRL

Uzależnienie i podległość polityczna PRL-u wobec Związku Radzieckiego, które było widoczne na każdym kroku w powojennej Polsce, miało szczególne znaczenie w kierownictwie i strukturze administracyjnej służb specjalnych, w cywilnych organach bezpieczeństwa MBP, jak i w wojskowych, w Informacji Wojskowej (Główny Zarząd Informacji WP), które były od podstaw budowane na wzór i pod dyktando Moskwy. Niczym innym nie różniły się służby podlegające pod sztab generalny, czy bezpośrednio pod Ministerstwo Obrony Narodowej - MON.

Do listopada 1945 roku w centrali Oddziału II pracowało czterdziestu dwóch radzieckich oficerów, m.in. byli to oficerowie z kontrwywiadu Smiersz, radzieckiego wywiadu wojskowego GRU, oraz funkcjonariusze NKWD i zwykli oficerowie Armii Czerwonej. Obsadzali oni wszystkie kluczowe stanowiska, włącznie z funkcją szefa. W pierwszych latach powojennych Wojsko Polskie było w fazie kompletnej sowietyzacji, za prosty przykład czego można podać mianowanie Konstantego Rokossowskiego polskim marszałkiem i osadzenie go na stanowisku ministra obrony narodowej w listopadze 1949 roku.

Jednak dzięki zatrudnieniu w późniejszych latach ponad stu polskich oficerów, nowe kierownictwo dokonało radykalnej przebudowy kadrowej.

[edytuj] Zadania Oddziału II i piony główne

Najważniejszym zadaniem wywiadu wojskowego było m.in. zbieranie oraz analizy wszelkich informacji dotyczących potencjału militarnego, gospodarczego i technicznego głównych państw zachodnich, czyli m.in. takich jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Francja i Niemcy Zachodnie. Podstawowymi strukturami były: Pion Operacyjny, odpowiedzialny za zbieranie danych, oraz pion informacyjny, dokonujący analizy otrzymanych materiałów w celu opracowania raportów sytuacyjnych i specjalistycznych przewodników. Oddziałowi II podlegała także praca polskich ataszatów wojskowych za granicą. Do połowy 1949 roku utworzono dziesięć ataszatów wojskowych i zorganizowano podstawy sieci agenturalnej w Niemczech Zachodnich, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech oraz na Bliskim Wschodzie. Większe trudności napotykano jedynie w Stanach Zjednoczonych, Belgii i Szwecji. Przystąpiono też do organizowania pierwszych tzw. rezydentur wywiadu nielegalnego.

[edytuj] Wcielenie do MBP Dep VII

Od 17 lipca 1947 roku do 5 czerwca 1950 roku, Oddział II Sztabu Generalnego połączono z Departamentem VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. We wrześniu 1949 roku w Departamencie VII MBP (wywiadzie) pracowało 186 oficerów operacyjnych.

[edytuj] Struktura Oddziału II z lipca 1950 roku

W lipcu 1950 roku struktura Oddziału II Sztabu Generalnego przedstawiała się następująco:

Szefostwo

Szef
Zastępca szefa
- I doradca zastepcy szefa
- II doradca zastępcy szefa
Sekretariat
Kancelaria ogólna
Archiwum
Biblioteka

Wydziały i podległe pod nie sekcje

Wydział I - rozpoznanie wojskowe bliskiego zasięgu (tzw. wywiad płytki)
Wydział II - praca operacyjna (w krajach kapitalistycznych)
- Sekcja I (rozpoznanie RFN i Austrii)
- Sekcja II (rozpoznanie Stanów Zjednoczonych)
- Sekcja III (rozpoznanie Wielkiej Brytanii i jej bliskowschodnich kolonii)
- Sekcja IV (rozpoznanie - Francji, Belgii, Holandii oraz Szwajcarii
Wydział III - wywiad morski (z pozycji nabrzeżnych i statków handlowych), rozpoznanie terytorium Szwecji i Danii
Wydział IV - analizy i sporządzanie raportów i przewodników wywiadowczych
Wydział V - technika operacyjna
Wydział VI - nadzór nad polskimi ataszatami wojskowymi (w krajach obozu socjalistycznego) oraz utrzymywanie oficjalnych kontaktów z attaché wojskowymi akredytowanymi w Warszawie
Wydział VII - administracyjno-gospodarczy
Wydział VIII - finansowy
Wydział IX - personalny
Biuro Szyfrów
Kartoteka personalna - prowadzenie ewidencji tajnych współpracowników O.II.SG oraz ważnych osób w poszczególnych krajach kapitalistycznych
Rezerwa personalna - (oficerowie bez aktualnego przydziału)
Sekcja Specjalna - kontrwywiad i praca agenturalno-operacyjna wśród personelu O.II.SG oraz osłona kontrwywiadowcza dla O.II.SG.

Sekcja Specjalna - faktycznie podlegała szefowi Głównego Zarządu Informacji WP, będąc jednocześnie częścią struktury GZI WP, jako tzw. Referat Specjalny Wydziału I Oddziału II Głównego Zarządu Informacji. (Później zmieniony na Zarząd I)

Kurs Specjalny w Sulejówku

[edytuj] Radzieccy doradcy

Liczba oficerów operacyjnych Oddziału II po odłączeniu od MBP wzrosła do 231 osób. Do końca lat 40. w jednolitych strukturach wywiadu Departamentu VII/Oddziału II pracowało zaledwie trzech radzieckich doradców. Jednak już w grudniu 1949 roku Bolesław Bierut wystąpił z prośbą do Józefa Stalina o wyznaczenie dalszych czterech, z czego dwóch od marca 1950 roku pełniło de facto funkcję zastępców szefa. Byli m.in. wśród nich - gen.bryg. Konstantin Kasznikow (przyszły szef Oddziału II) oraz płk Andriej Biełajew.

Po ponownym wyodrębnieniu wywiadu wojskowego od cywilnego zatrudniono kolejnych piętnastu oficerów radzieckiego wywiadu wojskowego - GRU. Stali oni na kierowniczych stanowiskach Oddziału (następnie Zarządu) aż do 1955 roku. Od listopada 1950 roku obowiązki szefa Oddziału ponownie objął Rosjanin, był nim gen. bryg. Konstantin Kasznikow, który swe urzędowanie zaczął 14 listopada 1950 roku.

[edytuj] Zmiany kadrowe (czystki)

Zmiany na szczytach wywiadu wojskowego zbiegły się z dwoma falami czystek. Pierwsza miała miejsce w latach 1950 - 1951 i polegała na wyrzuceniu oficerów reprezentujących środowiska i formacje polityczne, które nie cieszyły się zaufaniem ówczesnych władz.

Zaliczono do nich m.in.

Przedwojennych oficerów zawodowych
Żołnierzy polskich sił zbrojnych w Wielkiej Brytanii
Byłych członków Komunistycznej Partii Polski
Emigrantów z Francji, Belgii, Szwajcarii i Palestyny

Podczas tej pierwszej fali zwolnień (czystek) wyrzucono 157 pracowników - 122 w 1950 roku, a pozostałych 35 w 1951 roku.

Kolejna czystka (już w Zarządze II) przeprowadzona została już pomiędzy rokiem 1952 a 1953. Miała charakter antysemicki i dotyczyła grupy ok. dwudziestu oficerów.

[edytuj] Rozwiązanie Oddziału II

15 listopada 1951 roku rozkazem organizacyjnym numer 0088 ministra obrony narodowej, marszałka Konstantego Rokossowskiego, Oddział II przekształcono w Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a podstawowe wydziały przeniesiono do rangi oddziałów. W chwili reorganizacji kadra liczyła 254 oficerów i 105 pracowników kadrowych.

Zakres terytorialny rozpoznania wywiadowczego rozszerzono na Norwegię, Hiszpanię, Portugalię, Grecję, Turcję oraz Izrael.

[edytuj] Bibliografia

Leszek Pawlikowicz, Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004, ISBN 83-7399-074-7.