Kościół katolicki obrządku bizantyjskiego-ukraińskiego

Z Wikipedii

Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Religia	Chrześcijaństwo
Klasyfikacja główna	Katolicyzm
Kierunek teologiczny	Kościół katolicki
Forma organizacji	episkopalna
Założyciel(e)	Wyznawcy prawosławia w Polsce
Czas założenia	1596
Miejsce założenia	Brześć Litewski
Wyznanie macierzyste	Cerkiew prawosławna
Członkostwo	Katolickie Kościoły wschodnie
Zasięg geograficzny	Ukraina, Polska, diaspora ukraińska na świecie
Liczba wiernych	{{{liczba_wiernych}}}
Liczba parafii	{{{liczba_parafii}}}

Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (ukr. Українська Греко-Католицька Церква - Ukrajins’ka Hreko-katołyc'ka Cerkwa) - większy arcybiskupi kościół wschodni działający na terenie Ukrainy oraz wśród diaspory ukrańskiej, uznający władzę i autorytet papieża.

Spis treści 1 Nazwa 2 Historia 3 Organizacja 4 Ukraińska Cerkiew greckokatolicka w Polsce 5 Zobacz też 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Nazwa

Oficialną nazwą Kościoła, używaną przez Stolicę Apostolską jest Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, przez wyznawców nazywany jest również Ukraińską Cerkwią greckokatolicką, Bizantyjskim Katolickim Kościołem Ukraińskim, Greckokatolicką Cerkwią Ukraińską lub Ukraińskim Kościołem katolickim. Dla porównania Kościoła z Kościołem rzymskokatolickim można użyć nazwy Kościół ukraińsko-katolicki, jest to jednak nazwa mylącą, ponieważ może wskazywać że Kościół ten działa wyłącznie na Ukrainie. Zwyczajowo jest nazywany Kościołem unickim bądź greckokatolickim. Określenie Kościół bizantyjsko-ukraiński również bywa mylące, bowiem tak określa się czasem ukraińską część Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.

Nazwę Kościół greckokatolicki wprowadziła cesarzowa Maria Teresa w 1774 dla odróżnienia wiernych tej wspólnoty od wiernych Kościoła rzymskokatolickiego oraz Kościoła ormiańskokatolickiego. W 1999 zaproponowano by nazwać Kościół: kijowskim, kijowskokatolickim czy Kijowskim Kościołem katolickim.

[edytuj] Historia

W 988 książę Rusi Kijowskiej Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w obrządku wschodnim z rąk patriarchy Konstantynopola, co oznaczało wejście Rusi w krąg chrześcijaństwa bizantyjskiego.

Po wielkiej schizmie wschodniej w 1054 Kościół ruski formalnie dalej podlegał patriarsze Konstantynopola, jednak nie zerwał komunii (jedności) z Rzymem. Nie zważając na fakt, że obie strony - Rzym i Konstantynopol - obłożyły się wzajemnie ekskomuniką, delegaci Kościoła ruskiego uczestniczyli w soborach w Lyonie (1245 i 1274) oraz w Konstancji (1414-1417). W końcu jednak ruska Cerkiew ustąpiła w obliczu narastających nacisków ze strony Konstantynopola i odeszła od komunii z Kościołem rzymskim. Ruscy hierarchowie aktywnie uczestniczyli w pracach nad unią florencką, nie wysłali jednak delegatów na sobór w Trydencie.

W czasie gdy metropolia kijowska pracowała nad przywróceniem jedności chrześcijan, w 1448 wyemancypowała się z niej metropolia moskiewska. Po upadku Konstantynopola, zdobytego przez Turków w 1453, metropolia moskiewska uzurpowała prawo do zwierzchności nad całą Cerkwią prawosławną i 1589 ogłosiła się patriarchatem.

Ruscy hierarchowie ponowili próby przywrócenia jedności z Rzymem i w 1596 zawarli unię brzeską. Na jej mocy część Cerkwi prawosławnej na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów przyjęła zwierzchnictwo papieża, zachowując jednak własną strukturę administracyjną oraz wschodnią liturgię. Oficjalne przyjęcie Kościoła ruskiego do wspólnoty z Rzymem nastąpiło 23 grudnia 1595. Znaczna część prawosławnych hierarchów z terenów Rzeczypospolitej odrzuciła unię, pozostając pod zwierzchnictwem patriarchy Konstantynopola. W 1686 Cerkiew prawosławna Rzeczypospolitej została podporządkowana patriarchatowi moskiewskiemu.

Diecezje położone w późniejszej Galicji, czyli na obszarze największej współcześnie aktywności ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej, przystąpiły do unii z Rzymem stosunkowo późno - diecezja przemyska w 1692, diecezja lwowska w 1700. Do końca XVIII wieku ponad dwie trzecie mieszkańców tych ziem stało się grekokatolikami.

W zbliżonym okresie do unii z Kościołem rzymskim przystąpiła również część prawosławnej hierarchii i wiernych Zakarpacia (unia użhorodzka - 1646, unia mukaczewska - 1664, unia marmaroska - 1713) i Siedmiogrodu (unia w Baia Mare - 1700). Powstała w ten sposób odrębna od ukraińskiej rusińska cerkiew greckokatolicka, z której później rozwinęły się greckokatolickie cerkwie słowacka, węgierska i rumuńska.

W okresie od XVII do XVIII wieku z języka środkoworuskiego wykształcił się języki białoruski i ukraiński. Wraz ze wzrostem świadomości narodowej zamieszkujący ziemie Rzeczypospolitej Rusini zaczęli się określać jako "Ukraińcy", a swoją cerkiew jako "Ukraińską Cerkiew Greckokatolicką" (Українська Греко-Католицька Церква). Nazwa ta została powszechnie przyjęta pod koniec XIX w.

Już w czasach rozbiorów Rzeczypospolitej Cerkiew greckokatolicka została w planach władz Rosji do likwidacji poprzez włączenie ("powrót") do cerkwi prawosławnej. W swojej polityce rosyjscy carowie nie przewidywali miejsca dla konkurentów państwowego prawosławia, na którego czele stali. Na synodzie w Połocku w 1839 doszło do wymuszonego połączenia Cerkwi greckokatolickiej w Rosji z patriarchatem moskiewskim. Tym samym Cerkiew unicka na obszarze Cesarstwa Rosyjskiego zachowała się jedynie w Królestwie Polskim (Chełmszczyzna), jednak i tutaj w 1875 unia została zlikwidowana przy użyciu siły. Tak więc Cerkiew greckokatolicka na terenie zaboru rosyjskiego została niemal całkowicie zniszczona, trwając tylko na niektórych terenach w podziemiu.

Katolicyzm w obrządku bizantyjsko-ukraińskim przetrwał jednak w Galicji, która w 1772 znalazła się pod rządami austriackimi. W 1807 utworzono metropolię halicką z arcybiskupem większym Ukraińców Lwowa na czele, wokół której zaczął się tworzyć ukraiński ruch narodowy. Wraz z odrodzeniem Polski po I wojnie światowej nastąpiła akcja misyjna wśród prawosławnej ludności pounickiej na Wołyniu i na Białorusi (neounityzm). Bardzo silny rozwój kościoła greckokatolickiego miał miejsce w zaborze austriackim - w Galicji, a później w Małopolsce Wschodniej, za czasów metropolity Andrzeja Szeptyckiego (1900-1944). W 1939 cerkiew greckokatolicka na terenach Polski składała się z archieparchii lwowskiej, z eparchii przemyskiej (w jej ramach istniała Apostolska Administracja Łemkowszczyzny) i z eparchii stanisławowskiej (od 1885). Pod koniec XIX wieku emigranci z Galicji Wschodniej założyli parafie greckokatolickie w Brazylii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.

Zobacz też Podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce (1918-1939)

W latach 1923-1939 Kościół Katolicki w II Rzeczypospolitej podjął próbę przywrócenia unii z kościołem prawosławnym, ostatecznie skasowanej przez władze rosyjskie w 1875. Watykan powołał w 1924 kościół bizantyjsko-słowiański w Polsce.

Po powstaniu Związku Radzieckiego i zajęciu przez niego wschodnich ziem Rzeczypospolitej historia z czasów zaborów się powtórzyła, z dodatkowym czynnikiem w postaci programowej ateizacji. Ukraiński Kościół greckokatolicki padł ofiarą szczególnie silnych prześladowań, w toku których został oficjalnie wcielony do rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. W 1945 wszyscy biskupi ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej zostali aresztowani i skazani na długie wyroki więzienia. Na początku 1946 we Lwowie odbył się pseudosynod, w którym udział wzięło 214 z 1270 duchownych grekokatolickich, a który pod nadzorem tajnej policji politycznej zjednoczył grekokatolików z prawosławną Cerkwią patriarchatu moskiewskiego. W 1949 podobny pseudosynod miał miejsce na Zakarpaciu. W komunistycznej Polsce kres działalności ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej jako zorganizowanej całości przyniosła Akcja "Wisła" w 1947. Prymas Stefan Wyszyński umożliwił funkcjonowanie Cerkwi greckokatolickiej w ramach struktury administracyjnej Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Jednak cenzura nakazywała "eliminować wszelkie informacje o istnieniu - aktualnie w Polsce - obrządku grecko-katolickiego, jego podporządkowaniu ks. Wyszyńskiemu oraz jakiejkolwiek działalności unitów w naszym kraju"^[1].

Ukraiński Kościół Greckokatolicki przetrwał wśród diaspory ukraińskiej na emigracji oraz w podziemiu. Dzięki temu po czterdziestu latach przerwy w legalnej pracy, w okresie pierestrojki cerkiew kontynuowała działalność w zorganizowanej strukturze, dzięki tajnie wyświęconym biskupom, nielegalnym seminariom, przygotowującym kandydatów do święceń, działalności zgromadzeń zakonnych oraz wielu świeckich, oddanych kościołowi. Pod koniec listopada 1988 Rada ds. Religii przy Radzie Ministrów USRR zarejestrowała pierwsze wspólnoty greckokatolickie w zachodniej części kraju . W chwili legalizacji Cerkiew unicka posiadała trzy diecezje: lwowską, iwano-frankowską i mukaczewską. Niemal natychmiast rozpoczęto prace nad reorganizacją struktury terytorialnej Cerkwi poprzez włączenie w jej struktury części diecezji przemyskiej oraz Bukowiny, która w granicach Ukrainy znalazła się w 1940. Pierwszy synod biskupów odrodzonej Cerkwi, który w maju 1992 obradował we Lwowie pod przewodnictwem kardynała Myrosława Iwana Lubaczywskiego (w marcu 1991 wrócił do Lwowa z emigracji w Rzymie), podjął decyzję o utworzeniu diecezji kołomyjsko-czerniowieckiej, samborsko-drohobyckiej, tarnopolskiej i zborowskiej. Aby objąć opieką duszpasterską wiernych żyjących w Ukrainie Wschodniej i w Kazachstanie w kwietniu 1996 utworzono egzarchat kijowsko-wyszogrodzki kierowany przez Lubomyra Huzara (od 2001 kardynał, obecny zwierzchnik Cerkwi). Dalsza reorganizacja Cerkwi nastąpiła podczas synodu w sierpniu 2000, kiedy utworzono diecezje buczacką, sokalską i stryjską oraz w lipcu 2003, kiedy z egzarchatu kijowskiego wydzielono egzarchat odesko-krymski.

[edytuj] Organizacja

Obecnie Cerkiew greckokatolicka jest drugim co do liczebności kościołem na Ukrainie. Liczy około trzech milionów wiernych na Ukrainie oraz pięć i pół miliona poza jej granicami. Na początku stycznia 2005 stan Cerkwi był następujący:

• 1207 zakonników w 93 klasztorach męskich i żeńskich oraz w 14 misjach,
• 2103 duchownych, w tym 32 biskupów,
• 3240 parafii (większość na zachodzie Ukrainy),
• około 2700 cerkwi, kolejne 300 w budowie,
• 13 własnych zakładów oświatowych, w tym Ukraiński Uniwersytet Katolicki (Lwów), w których naukę pobierało blisko 1,7 tys. osób,
• 1186 szkół niedzielnych,
• 27 periodyków,
• trzy wydawnictwa.

Zwierzchnikiem Cerkwi na Ukrainie i poza jej granicami jest obecnie arcybiskup większy Lubomir kardynał Huzar, metropolita Kijowa i Galicji, biskup Kamieńca Podolskiego. 21 sierpnia 2005 odbyła się uroczystość przeniesienia jego siedziby ze Lwowa do Kijowa. Faktycznie do dzisiaj Lwów pozostaje najważniejszym ośrodkiem ukraińskiej cerkwi.

Jednostki administracyjne

• Ukraina
  • Metropolia kijowska
    • Archieparchia kijowska
    • Archieparchia lwowska
    • Eparchia buczacka
    • Eparchia iwano-frankowska
    • Eparchia kołomyjsko-czerniowcka
    • Eparchia samborsko-drohobycka
    • Eparchia sokalska
    • Eparchia stryjska
    • Eparchia tarnopolsko-zborowska
    • Egzarchia doniecko-charkowska
    • Egzarchia odesko-krymska

• Polska
  • Metropolia przemysko-warszawska
    • Archieparchia przemysko-warszawska
    • Eparchia wrocławsko-gdańska

• Serbia i Czarnogóra
  • Apostolski egzarchat Serbii i Czarnogóry

• Niemcy
  • Apostolski egzarchat Niemiec i Skandynawii

• Francja
  • Apostolski egzarchat Francji, krajów Beneluksu i Szwajcarii

• Wielka Brytania
  • Apostolski egzarchat Wielkiej Brytanii

• Stany Zjednoczone
  • Metropolia filadelfijska
    • Archieparchia filadelfijska
    • Eparchia chicagowska
    • Eparchia parmińska
    • Eparchia stemfordska

• Kanada
  • Metropolia winnipeska
    • Archieparchia winnipeska
    • Eparchia edmontońska
    • Eparchia saskatoońska
    • Eparchia torontońska
    • Eparchia westministerska

• Brazylia
  • Eparchia curitybska

• Argentyna
  • Eparchia buenos-aireska

• Australia
  • Eparchia melbourneńska

[edytuj] Ukraińska Cerkiew greckokatolicka w Polsce

Zwierzchnikiem ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej w Polsce jest abp Jan Martyniak, metropolita przemysko-warszawski. Metropolia jest niezależna od zwierzchnika cerkwi na Ukrainie i podlega bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. W jej skład wchodzą Archieparchia przemysko-warszawska i Eparchia wrocławsko-gdańska z ordynariuszem Włodzimierzem Juszczakiem. Eparchie te dzielą się na dekanaty.

W Warszawie działają obecnie dwie cerkwie grekokatolickie. Jedna z nich, zbudowana w latach 1781-1784 wg klasycystycznego projektu Dominika Merliniego, znajduje się przy ul. Miodowej i jest zarazem siedzibą zakonu Bazylianów. Druga została uruchomiona trzy lata temu z powodu coraz większej liczby osób wyznania grekokatolickiego znajdujących się w Warszawie i jest afiliowana przy kościele o. Augustianów w Łomiankach pod Warszawą. Parafia warszawska istnieje od 1721.

Od kilkunastu lat Kościół greckokatolicki w Polsce organizuje coroczne spotkania młodych - Sarepta w Beskidzie Niskim.

Podobnie jak w cerkwi na Ukrainie nie wszystkich duchownych greckokatolickich w Polsce obowiązuje celibat.

[edytuj] Zobacz też

• Barbareum
• cerkiew (budynek)
• ikona
• ikonostas
• Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce (obrządek bizantyjsko-ukraiński)
• Kościół katolicki obrządku ormiańskiego
• Kościół rzymskokatolicki
• Kościół bizantyjsko-słowiański w Polsce
• Kościół Rzymskokatolicki na Ukrainie
• Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Ukraiński Kościół Prawosławny
• Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego
• Zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej)
• Unici

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Czarna księga cenzury PRL, t. 1, Aneks, Londyn 1977, s. 75.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka
• Archieparchia przemysko-warszawska
• Eparchia wrocławsko-gdańska (w ramach forum dyskusyjnego, na pytania dot. Kościoła greckokatolickiego odpowiadają duchowni, a nierzadko sam władyka Włodzimierz)
• Zakon oo. Bazylianów
• Portal Greckokatolicki
• Florentyna Rzemieniuk, fragment książki Unici polscy 1596-1946, Siedlce 1998
• Unici podlascy
• Sala Pamięci Unitów podlaskich na stronie parafii w Drelowie