36 Dywizja Piechoty (II RP)

Z Wikipedii

36 Dywizja Piechoty Rezerwowa, 36 DP (rez.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Spis treści 1 Dywizja w wojnie obronnej 1939 1.1 Ordre de Bataille i obsada personalna 2 Źródła 3 Zobacz też

[edytuj] Dywizja w wojnie obronnej 1939

36 Dywizja Piechoty Rezerwowa zmobilizowana została częściowo w mobilizacji alarmowej, a częściowo w mobilizacji powszechnej, na terenie Okręgu Korpusu Nr VI i X przez Brygadę KOP "Podole" oraz oddziały 11, 22 i 24 DP, a także 4 Pułk Saperów.

W pierwszych dniach września 36 DP (rez.) pod dowództwem płk. Bolesława Ostrowskiego koncentrowała się w rejonie Szydłowca w ramach południowego zgrupowania Armii "Prusy" gen. Stefana Dęba-Biernackiego.

4 września 163 Pułk Piechoty dotarł w rejon lasu „Kazanów”, poprzedzony plutonem kolarzy, który przeprowadził rozpoznanie na osi Końskie – Przedbórz. Do wieczora 4 września 36 Dywizja Piechoty zajęła stanowiska obronne nad rzeką Czarną. I batalion 165 Pułk Piechoty obsadził odcinek Piekło – Wiosna, II batalion jako odwód znalazł się w lesie „Wincentów”. 163 Pułk Piechoty objął I batalionem odcinek: Wiosna – Cieklińsko – Ruda Maleniecka – Maleniec, batalion II pozostał w odwodzie w lesie „Dęba”. III batalion w lesie „Karolinów” jako odwód dywizji. W nocy z 4 na 5 września wysłano w rejon Żarnowa kawalerię dywizyjną w celu nawiązania łączności z 29 Dywizją Piechoty oraz dla zabezpieczenia tego kierunku.

5 września w lesie w rejonie miejscowości Niebo sformowano batalion zbiorczy z napływających rozbitków z 7 Dywizji Piechoty rozbitej w okolicach Częstochowy. Były to drobne oddziały 25 i 27 Pułku Piechoty oraz Batalionu Obrony Narodowej "Kłobuck". Przybyła też w pełnym składzie I bateria 7 Pułku Artylerii Lekkiej.

Do 36 Dywizji Piechoty nie zdołały dołączyć:

• • 164 Pułk Piechoty
  • III batalion 165 Pułku Piechoty
  • 40 Pułk Artylerii Lekkiej
  • 36 kompania przeciwpancerna
  • tabory

Zagrożenie atakiem na, obszarze na, którym miała walczyć 36 Dywizja Piechoty pojawiło się bardzo wcześnie. Oddział rozpoznawczy 1 Dywizji Pancernej, już 2 Września, po opanowaniu trzech mostów na Warcie, dotarł w rejon skrzyżowania koło miejscowości Orzechowo skąd wysłał patrole. Jeden z nich pojawił się tego dnia około godziny 18 w Przedborzu, uchwycił most na Pilicy i ostrzelał miasto. Z garnizonu w Kielcach wysłano pluton piechoty wyposażony w karabiny ppanc., który wyparł Niemców z miasta. Przed południem 3 września Przedbórz zaatakowała zmotoryzowana kompania piechoty 1 Dywizji Pancernej wraz z czołgami, zmuszając Polaków do wycofania się. Nieprzyjaciel po ataku wycofał się na lewobrzeżne przedmieście i w nocy powrócił do swej dywizji, która kierowała się już na Piotrków. Przed świtem 4 września Przedbórz obsadziła 5 kompania 76 Pułku Piechoty 29 Dywizji Piechoty. Po południu 5 września oddziały 46 Dywizji Piechoty Wehrmachtu wsparte 101 Pułkiem Piechoty i 14 Pułkiem Artylerii z 14 Dywizji Piechoty, uderzyły z marszu na miasto wypierając z niego 5 kompanię, która poniosła duże straty. W tym samym czasie dowództwo 10 armii skierowało do Przedborza 1 Dywizję Lekką stanowiącą odwód armii, aby przyśpieszyć działania wzdłuż osi Przedbórz-Końskie-Radom. 6 września po południu do lasów koło Przedborza dotarł 23 Pułk Ułanów Grodzieńskich wraz z 2 baterią 3 Dywizjonu Artylerii Konnej ze składu Wileńskiej Brygady Kawalerii. Dowódca pułku ppłk. dypl. Miłkowski, po rozpoznaniu sił przeciwnika zamierzał zdobyć miasto atakiem z zaskoczenia. W czasie przygotowania do ataku nadszedł jednak radiogram nakazujący powrót do brygady, która miała w tym czasie przemieszczać się do Niewierszyna. Pułk zgodnie z rozkazem wyruszył we wskazany rejon i dotarł tam 7 września.

6 września rano 1 Dywizja Lekka przekroczyła w Przedborzu Pilicę i działając z rejonu Czermna dotarła ok. godziny 20 – tej pod pozycje I batalionu 163 Pułku Piechoty w Rudzie Malenieckiej próbując z marszu zdobyć przeprawę. 3 kompania wraz z plutonem kolarzy wyparła Niemców z Rudy Malenieckiej i przeszła na wschodni brzeg rzeki, wysadzając most i tamy stawów. Tego samego dnia przed południem na linii Sielpia - Piekło, żołnierze I batalionu 165 Pułku Piechoty odparli niemiecki podjazd czołgów z 3 Dywizji Lekkiej, który zawrócił w stronę Mniowa.

6 września wieczorem zarządzono odwrót dywizji w rejon Skarżyska, gdyż zaistniała realna groźba oskrzydlenia dywizji przez Niemców. Na prawym skrzydle 19 i 29 Dywizje Piechoty północnego zgrupowania Armii Prusy zostały rozbite i ich resztki znajdowały się w odwrocie. Trzy bataliony, niekompletnej jeszcze 3 Dywizji Piechoty, stanowiące przedłużenie lewego skrzydła 36 Dywizji Piechoty, walczące w rejonie Krasna – Luta – Samsonów z nacierającą 3 Dywizją Lekką, po ciężkich walkach wycofywały się w kierunku Skarżyska. Dowództwo 36 Dywizji Piechoty podjęło decyzję, aby rozpocząć odwrót dopiero w nocy z 7 na 8 września, natomiast 7 września bronić się na pozycjach wokół Końskich.

Rankiem 7 września 163 Pułk Piechoty obsadził II batalionem odcinek Modliszewice – Sierosławice, a batalionem III Kazanów. I batalion jako odwód znalazł się w lesie „Karolinów”. I batalion 165 Pułku Piechoty zajął pozycje na skraju lasu pod Rogowem, a II batalion 165 Pułku Piechoty w rejonie Koziej Woli. Batalion zbiorczy z 7 Dywizji Piechoty obsadził stanowiska na skraju lasu pod Piłą, a I bateria 7 Pułku Artylerii Lekkiej w centrum ugrupowania. Kawaleria dywizyjna stanowiła ubezpieczenie w rejonie Baryczy. Około południa po przygotowaniu artyleryjskim ruszył atak Niemców na pozycje 36 Dywizji Piechoty. Podczas zaciętych walk płonący Kazanów kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Ostatecznie kontratak na bagnety odwodowego I batalionu 163 Pułku Piechoty wyrzucił wroga ze wsi. W czasie, kiedy toczyła się walka na przedpolach Końskich pod Rogowem i Baryczą pojawiły się patrole motocyklistów Wehrmachtu. I batalion 165 Pułku Piechoty stanowiący straż boczną dywizji w tym rejonie, rozbił te wysunięte oddziały niemieckie.

Po bitwie pobieżne obliczenia wykazały, że I i III batalion 163 Pułku Piechoty straciły ok. 30-40 procent żołnierzy zabitych, rannych i zaginionych.

Po zmroku dywizja rozpoczęła odwrót podzielona na dwie kolumny. Główna poszła na Furmanów – Hutę – Barak, a boczna skierowała się na Kozią Wolę – Majdów – Skarżysko Książęce.

Dowódca dywizji pułkownik Ostrowski idąc na czele polskiego zgrupowania wraz ze sztabem, kompanią sztabową i łączności oraz z kawalerią dywizyjną, przekroczył o świcie 8 września szosę Skarżysko – Szydłowiec. W leśniczówce w lesie Bór pomiędzy miejscowościami Barak i Skarżysko-Książęce ulokował sztab dywizji ubezpieczając miejsce swego postoju od południa kompanią sztabową, a od północy kawalerią dywizyjną. Zamierzał podjąć próbę utrzymania tego odcinka szosy do czasu nadejścia reszty dywizji.

W tym samym czasie oddziały 2 Dywizji Lekkiej po opanowaniu Skarżyska ruszyły przez Odrowąż na Niekłań, rozbijając po drodze II batalion 165 Pułku Piechoty, stanowiący ubezpieczenie cofającej się dywizji, z batalionu ocalała tylko 6 kompania. Natomiast batalion zbiorczy z 7 Dywizji Piechoty zaskoczony przez czołgi w rejonie Piły zdołał wycofać się do lasu.

8 września około godziny 12 niemieckie oddziały zmotoryzowane, wyjeżdżające ze Skarżyska w stronę Szydłowca uderzyły na zgrupowanie pułkownika Ostrowskiego. Uderzenie przejęła jako pierwsza kompania sztabowa. Główna kolumna maszerujących pułków 36 Dywizji Piechoty znajdowała się jeszcze daleko na zachód-pod miejscowością Antoniów i nie mogła przyjść z pomocą obrońcom. W obliczu przewagi nieprzyjaciela, polskie oddziały musiały wycofać się do miejscowości Barak, gdzie broniły się jeszcze do godziny 14. Na skutek ciągłych ataków Niemców i szczupłości sił polskich, pułkownik Ostrowski wydał rozkaz odesłania taborów i kompanii łączności do Iłży. Natomiast sam z pozostałymi siłami wycofał się przez Szydłowiec – Wierzbicę – Skaryszew w kierunku Kozienic. Kawaleria dywizyjna zmuszona do odwrotu, odeszła przez Wierzbicę – Pionki i wraz z resztkami kawalerii dywizyjnej 12 Dywizji Piechoty, rozbitej po bitwie pod Iłżą, przekroczyła Wisłę pod miejscowością Regów. Następnie szwadron kawalerii dywizyjnej 36 Dywizji Piechoty został włączony do 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich podczas odtwarzania tego pułku i walczył w jego składzie do 24 września.

Dowódca 163 Pułku Piechoty pułkownik Nakoniecznikoff na wieść o odcięciu dowództwa dywizji od głównych sił i po zorientowaniu się w ogólnej sytuacji, przejął dowodzenie nad całością dywizji. Oddziały 36 Dywizja Piechoty około godziny 16.00 po dojściu do szosy Skarżysko-Szydłowiec, po której odbywał się już ruch oddziałów 2 Dywizji Lekkiej, ruszyły do natarcia. I batalion 163 Pułku Piechoty miał nacierać w kierunku leśniczówki Barak i dalej na wschód. Zadaniem II batalionu 163 Pułku Piechoty jako prawoskrzydłowego było zlikwidowanie nieprzyjaciela na szosie i obsadzenie południowego skraju lasu „Szydłowiec”. Pozostałe oddziały miały włączać się do walki w miarę nadchodzenia w rejon szosy.

Tuż przed rozpoczęciem bitwy szosą od strony Szydłowca nadciągnął pluton Niemców z działkiem ppanc. Dostał się on w polską zasadzkę i został doszczętnie zniszczony. Następnie ze Skarżyska Książęcego wyjechała kolumna pancerna i po przejechaniu mostu nad strumykiem dostała się w ogień polskich działek ppanc. i I baterii 7 Pułku Artylerii Lekkiej. W wyniku ostrzału 2 niemieckie czołgi stanęły w płomieniach, a załogi pozostałych opuściły pojazdy, nie mogąc wycofać się ani zjechać z grobli. Niebawem jednak polska bateria zastała przykryta salwami dział niemieckich i przestała strzelać, ponosząc duże straty. Podczas bitwy artyleria 2 Dywizji Lekkiej umieszczona była na Górze Pogorzelskiej nieopodal Skarżyska, prowadząc ogień kierowany przez samolot obserwacyjny.

W tym czasie lewoskrzydłowy I batalion 163 Pułku Piechoty po ciężkim boju leśnym na bagnety i granaty opanował szosę. Na lewo od I batalionu prosto z marszu do ataku ruszył I batalion 165 Pułku Piechoty razem z 6 kompanią ocalałą z II batalionu tego pułku. Opanowały one odcinek szosy w rejonie Barak-Wola Korzeniowa. Następnie włączyły się do walki oddziały zbiorczego batalionu 7 Dywizji Piechoty tj. 8 i 9 kompania oraz kompania przeciwpancerna (3 działka). Na końcu do natarcia ruszył III batalion 163 Pułku Piechoty.

Po zmroku Niemcy zaprzestali ataków, a oddziałom polskim udało się przekroczyć szosę. Straty niemieckie wyniosły 7 oficerów i około 80 żołnierzy. Po bitwie, podczas postoju w lesie Bór okazało się, że dywizja straciła 2/3 stanu wyjściowego. Z zebranych żołnierzy utworzono 2 pułki po 2 słabe bataliony. Ostatnie 3 działa i broń ciężką zniszczono z powodu braku amunicji.

O zmroku zgrupowanie ppłk. Nakoniecznikoffa przeszło do wschodniej części lasu Bór i odrywając się od nieprzyjaciela udało się na wschód w kierunku wsi Kierz Niedźwiedzi-Zbijów-Trębowiec, a część w stronę Wierzbicy. Ogólnie oba pułki kierowały się w stronę dochodzących odgłosów bitwy, czyli w kierunku Iłży. 9 września wieczorem resztki 36 Dywizji Piechoty dotarły w okolice Iłży jednak oddziały 3 i 12 Dywizji Piechoty były już rozbite i znajdowały się w odwrocie w kierunku Wisły. Pułki 36 Dywizji Piechoty przemaszerowując przez lasy w rejonie Piotrowego Pola-w miejscu rozwiązania 12 Dywizji Piechoty, dozbroiły się korzystając z pozostawionej broni i amunicji i również ruszyły w stronę Wisły. Po dojściu do rzeki okazało się, że oddziały niemieckie opanowały jej zachodni brzeg. W tej sytuacji dowódcy podzielili pułki na małe grupy, które następnie miały przenikać na wschodni brzeg. Tym samym 36 Dywizja Piechoty przestała istnieć. Część żołnierzy, którym udało się przedostać za Wisłę zasiliła oddziały Armii Lublin.

[edytuj] Ordre de Bataille i obsada personalna

W nawiasach podano nazwę jednostki mobilizującej.

• Kwatera Główna 36 DP (rez.) (Dowództwo Brygady KOP "Podole")
  • Dowództwo
    • dowódca dywizji - płk. piech. Bolesław Ostrowski
    • dowódca piechoty dywizyjnej - wakat
    • dowódca artylerii dywizyjnej - ppłk Bronisław Piniecki
      • oficer - kpt. Ignacy Horn
    • dowódca saperów dywizyjnych - kpt. Eugeniusz Krzemiński
    • dowódca kawalerii dywizyjnej - rtm. Bronisław Riczka
  • Sztab
    • szef sztabu - ppłk. dypl. Ignacy Włostowski
      • oficer operacyjny - kpt. dypl. Wojciech Borzobohaty
      • oficer informacyjny - kpt. Czesław Hubicki
      • dowódca łączności - mjr Ignacy Skarżeński
      • kwatermistrz – mjr dypl. Stanisław Kramar
      • szef sanitarny - mjr dr med. Eugeniusz Pająk

• 163 Pułk Piechoty
  • dowództwo pułku (Batalion KOP "Czortków")
    • dowódca pułku - ppłk Przemysław Nakoniecznikoff
    • I adiutant - kpt. Antoni Wacikiewicz
  • I batalion (Batalion KOP "Czortków")
    • dowódca batalionu - mjr. Stanisław Ruśkiewicz
    • 1 kompania - kpt. Artur Dubeński
    • 2 kompania - por. Bogumił Jurkiewicz
    • 3 kompania - kpt. Stanisław Mróz
    • 1 kompania ckm - por. Witold Pękalski
  • II batalion (Batalion KOP "Czortków")
    • dowódca batalionu - mjr. Jan Andrychowski
    • 4 kompania - por. Marian Jakubowski
    • 5 kompania - kpt. Stanisław Wośko
    • 6 kompania - por. Zbigniew Horoszkiewicz
  • III batalion (Batalion KOP "Borszczów")
    • dowódca batalionu - mjr Kazimierz Bielawski
    • oficer łączności - por. Witold Moszyński
    • 7 kompania - por. Stanisław Moskwa
    • 8 kompania - kpt. Stanisław Kożan (Kompania Graniczna "Skała")
    • 9 kompania - por. Tadeusz Nieżychowski (Kompania Graniczna "Turylcze")
    • 3 kompania ckm - kpt. Władysław Henzell
  • kompania zwiadu - kpt. Tadeusz Swoboda
    • pluton konny - ppor. rez. Kazimierz Dziurgot
    • pluton kolarzy - por. Mieczysław Rożniatowski
  • pluton przeciwgazowy - plut. Stanisław Janiszewski
  • dowódca taborów - st. wachm. Stachowiak

• 164 Pułk Piechoty
  • dowództwo pułku (38 Pułku Piechoty w Przemyślu)
    • dowódca pułku - ppłk. Stanisław Styrczula
  • I batalion (38 Pułk Piechoty)
    • dowódca batalionu - kpt. Tadeusz II Lisowski
  • II batalion (48 Pułku Piechoty w Stanisławowie)
    • dowódca batalionu - mjr Stanisław Hołubowicz
  • III batalion (53 Pułku Piechoty w Stryju)
    • dowódca batalionu - kpt. Stanisław Serednicki

• 165 Pułk Piechoty
  • dowództwo pułku (17 Pułku Piechoty w Rzeszowie)
    • dowódca pułku - ppłk. Zygmunt Gromadzki
    • I adiutant - kpt. Franciszek Blok
  • I batalion (17 Pułk Piechoty)
    • dowódca batalionu - mjr. Marian Tinz
  • II batalion (17 Pułk Piechoty)
    • dowódca batalionu - mjr. Stanisław Inglot
  • III batalion (Batalion KOP "Kopyczyńce")
    • dowódca batalionu - ppłk. Eugeniusz Sokólski

• 40 Pułk Artylerii Lekkiej
  • dowództwo pułku (24 Pułk Artylerii Lekkiej w Jarosławiu)
  • dowódca pułku - ppłk Paweł Bielecki
  • I dywizjon (Dywizjon Artylerii KOP "Czortków")
  • dowódca dywizjonu - ppłk Stanisław Ratajski
  • II dywizjon (22 Pułk Artylerii Lekkiej w Przemyślu)
  • dowódca dywizjonu - pplk Jan Cudek
  • III dywizjon (24 Pułk Artylerii Lekkiej w Jarosławiu)
  • dowódca dywizjonu - mjr Antoni Tomaszewski

• 46 Batalion Saperów (4 Pułk Saperów w Puławach)
  • dowódca batalionu - kpt. Eugeniusz Krzemiński
• Szwadron Kawalerii Dywizyjnej (Szwadron KOP "Czortków")
  • dowódca szwadronu - rtm. Bronisław Riczka
  • dowódca I plutonu - por. Jan Stachowicz
  • dowódca II plutonu - ppor. rez. Władysław Kaniak
  • dowódca III plutonu - ppor. rez. Rudroff
  • szef szwadronu - st. wachm. Izydor Koper
• Kompania Łączności 36 DP (rez.)

[edytuj] Źródła

• Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski - Końskie i powiat konecki 1939-1945
• Marian Wikiera - Końskie zarys dziejów
• Henryk Wielecki, Rudolf Sieradzki - Wojsko polskie 1921 - 1939 organizacja i odznaki artylerii wyd. "Ajaks" 1994
• Bohdan Królikowski, - Czas ułanów wyd. Bellona Warszawa 1993
• Wojciech Zalewski, - Piotrków 1939 wyd. Bellona Warszawa 2000
• Jan Wróblewski. Armia Prusy, Warszawa 1986.

[edytuj] Zobacz też

• Armia Prusy