Pogórzanie wschodni

Z Wikipedii


Pogórzanie

Nazwa polska	Pogórzanie
Populacja	700000
Rejon	Pogórze Środkowobeskidzkie, (Doły Jasielsko-Sanockie) (Polska,)
Język	polski, (mazurzenie, dialekt małopolski)
Religia	Katolicy, Protestańci
Grupa	Polacy,

Pogórzanie wschodni to część polskiej grupy etnograficznej wyodrębnionej z Pogórzan. Obszarowo zajmują Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Bukowskie, Pogórze Dynowskie oraz Kotlinę Krośnieńską po wschodniej i zachodniej stronie dorzecza rzeki Wisłoki od Zydranowej na południu do Kańczugi na północy.

Zagroda wielobudynkowa Pogórzan, wiatrak z Turaszówki

[edytuj] Osadnictwo

Sytuacja osadnicza na tym obszarze Polski była w średniowieczu niezwykle skomplikowana. Były tu bowiem z dawien dawna istniejące elementy etniczne polski i ruskie na które nałożyła się nowa fala osadnicza polska oraz niemiecka ^[1] w takich miejscowościach oraz ich okolicach jak Bachórz (Großbachersdorf), Besko, Białobrzegi (Palversee), Brzozów (Bresen), Bukowsko, Bonarówka (Bonnersdorf), Domaradz (Deutsch-Domaretz), Dynów (Dühnhof), Frysztak (Freistadt), Głowienka, Haczów (Hanshof), Harta (Harth), Dylągówka (Dillingshau), Iskrzynia, Iwonicz (Iwanitz), Jaćmierz (Jatschmirs), Jasło (Jessel), Jaśliskach (Hohenstadt), Jurowce, Klimkówka, Kombornia (Kaltborn), Korczyna (Kotkenhau), Krośnie (Krossen), Królik Polski (Johannsdorf), Lalin Niemiecki, Lubatówce (Bischofswald), Łęzany, Matysówka (Mathisowka), Michałowce (Michelsdorf), Miejsce Piastowe (Peistätten), Mrzygłód (Königlich Thirau), Nowotaniec (Lobentanz), Niebieszczany(Siebenwirt), Nowy Żmigród (Schmiedeburg), Odrzykoń (Ehrenberg), Pielnia (Pellen), Poraż (Kunzendorf), Prusiek(Prosegg), Rogi, Równe, Rymanów, (Reimannshau) Rytarowce (Rittersdorf), Sanok (Saanig), Strachocina, Strzyżów, Suchodól (Diernthal), Szufnarowa (Schaffnerhau) Targowiska, Trepcza, Tułkowice (Tillkersdorf) Trześniów, Tyrawa (Salzthirau), Tyczyn (Bertoldsdorf), Wielopole (Großenfeld), Wrocenka, Wojnarówka, Wiśniowa, Zarszyn (Sarschin) Zmennica, Zymbertowej (Siebenwirth), a od XIV wieku również rusko-wołoska. Jak wskazał prof. Przemysław Dąbkowski region tez zamieszkany był już wcześniej również przez ludność węgierską, która na początku XIV w była albo na stałe tam osiadła, albo też czasowo przebywająca. Jest rzeczą wielce prawdopodobną, iż podobnie jak w innych ziemiach, tak samo i w ziemi sanockiej, znajdowały się pewne osady, zaludnione pierwotnie przez Węgrów, którzy z biegiem czasu ulegli polonizacji. ^[2]

Ziemie leżące po prawej stronie dorzecza Wisłoki do XIV wieku pozostawały niezamieszkane. Do ich kolonizacji na prawie polskim oraz niemieckim, prowadzonej głównie przez niemieckie klany rycerskie z Węgier - Balów, Śląska - Kmitów , Moraw - Herburtów a następnie saskich Fredrów, doszło dopiero na przełomie XIV i XV wieku. Osadnictwo polskie dało początek zamieszkującym te tereny grup polskich Pogórzan.

Od zachodu grupa ta sąsiaduje z Pogórzanami zachodnimi, a od południa z rusińskimi Łemkami.

zabytkowe urządzenia naftowe z terenów Pogórza, ekspozycja w sanockim skansenie

[edytuj] Gospodarka

Podstawą gospodarki było tu kiedyś rolnictwo, a hodowla odgrywała znacznie mniejszą rolę. Gleby na zajmowanych obszarze są urodzajne, teren płaski lub lekko pofałdowany, dlatego cały ten kraj to tereny rolnicze, zajęte pod osadnictwo już od wczesnego średniowiecza. Początki osadnictwa polskiego na prawie niemieckim dał powrót ziemi sanockiej do Korony w roku 1340. W wielu miejscowościach rozwinięte było również na dużą skalę rzemiosło, z którego największe znaczenie miało tkactwo oraz cechy szewców. Gospodarka rolna i hodowla stały na dość wysokim poziomie, w takich miejscowościach jak Zarszyn rozwinęła się hodowla bydła simentalskiego sprowadzonego ze Szwajcarii. W statystykach ekonomicznych władz austriackich z roku 1913 gmina Haczów była jedną z najbogatszych w całej Galicji. Obszar Pogórza oraz Dołów Jasielsko-Sanockich jest również kolebką światowego przemysłu naftowego. W Bóbrce koło Krosna założona została w 1854 r. przez Ignacego Łukasiewicza pierwsza na świecie kopalnia ropy naftowej.

[edytuj] Architektura sakralna

Kościół Przemienienia Pańskiego w Brzozowie	Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Bukowsku	Parafia św. Mikołaja w Nowotańcu	Kościół Wszystkich Świętych w Bliznem
Kościół Wniebowzięcia NMP w Haczowie	Kościół parafialny w Jaśliskach	Kościół parafialny w Korczynie	Kościół parafialny w Mrzgłodzie
Kościół parafialny w Rymanowie	Kościół parafialny w Strachocinie	Parafia św. Mikołaja w Niebieszczanach	Parafia Wszystkich Świętych w Dudyńcach
Parafia Matki Boskiej Gromnicznej w Porażu	Parafia Wniebowzięcia N.M.P. we Wróbliku Królewskim	Kościół parafialny w Dynowie	Kościół parafialny św. Mikołaja w Tyrawie Wołskiej
Kościół pw.Wszystkich Świętych we Wrocance	Nowy kościół parafialny we Wrocance	Kościół pw.św.Bartłomieja w Rogach	krośnieńska fara
frysztacka fara	jaćmierska fara	kościół w Babicach	Sanktuarium św.Michała Archanioła i bł.Bronisława Markiewicza w Miejscu Piastowym

[edytuj] Architektura świecka

ruiny zamku Kamieniec (Erenberg) w Odrzykoniu	ruiny klasztoru-warowni Karmelitów w Zagórzu	zabudowa rynku w Mrzygłodzie	zabudowa rynku w Jaśliskach
zabudowa rynku w Jaćmierzu	zabudowa uzdrowiska w Iwoniczu-Zdroju

[edytuj] Lokalne grupy folklorystyczne

Kapela "Młoda Harta” z Harty woj. podkarpackie
Kapela „Wrzos” z Olszanicy woj. podkarpackie
Kepela "Besko” z Beska woj. podkarpackie
Kapela „Mali Lubatowianie” z Lubatowej woj. podkarpackie
Kapela „Mazurek” z Mazurów woj. podkarpackie
Kapela „Młodzi Łukowianie” z Łukowego woj. podkarpackie
Kapela "Bukowianie" z Bukowska
Zespół Tańca Ludowego "Sanok"
Kapela "Rekruty" w Posadzie Zarszyńskiej.
Zespół Pieśni i Tańca "Ziemia Sanocka" w Nowosielcach
Zespół Śpiewaczy "Łukowianie"
Kapela Ludowa "Ropieńczanie"
Kapela Ludowa "Przepióreczka" w Niebocku
Kapela Ludowa "Stobniczanie"
kapela Ludowa "Domaradzanie" Domaradz
Kapela Ludowa "Ostrzewianie" Nozdrzec
Kapela Ludowa "Białobrzeżanie"
Kapela Ludowa "Kamraty"
Kapela Ludowa "Warzanie" w Warze
Kapela Ludowa "Ostrzewianie"
Kapela Ludowa "Górczanie"
Zespół Regionalny "Trzcinicoki"
Kapela Ludowa "Lubatowianie"
Kapela i zespół obrzędowy „Graboszczanie ” w Grabownicy Starzeńskiej
Kapela Ludowa "Przysietczanie"
Kapela Ludowa "Rymanowianie" Rymanów
Kapela Ludowa Stachy z Krosna
Kapela Ludowa Stanisława Wyżykowskiego w Haczowie
Kapela Ludowa „Bliźnianie” z Bliznego
Kapela Ludowa z Górek – gmina Brzozów
Kapela Ludowa “Rekruty" z Zarszyna
Kapela Rodzinka “Wojtunie” z Haczowa
Kapela Ludowa "Zagórzanie" z Zagórza
Kapela "Piasty" z Miejsca Piastowego
Kapela Ludowa z Wiśniowej
Zespół Obrzędowy i Śpiewaczy z Cieszyny
Kapela Ludowa "Twierdzanie"
Zespół Tańca Ludowego "Pogórzanie" z Głowienki
Kapela Ludowa "Pogórzanie" z Głowienki

[edytuj] Twórcy ludowi

rzeźbiarka ludowa Aniela Orłowska (ur.1917 r.). Przesietnica
rzeźbiarz ludowy Stefan Rogoz z Domaradza
rzeźbiarz ludowy, Henryk Cipora z Krzywego
artystka ludowa Janina Zubel z Jabłonki
lirnik ludowy Stanisław Wyżykowski z Haczowa (ur. 1927)
gawędziarka Genowefa Malska z Odrzykonia
artysta ludowy Piotr Przyboś

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

Kodeks Dyplomatyczny Małopolski. III. (1361)
Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, tomy I-XXI, Lwów 1868, (poblikacja źródeł).
Kodeks Dyplomatyczny Katedry Krakowskiej. Św. Wacława. Kraków. (poblikacja źródeł 1874).
P. Dąbkowski. Stosunki narodościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu. Lwów. 1921
T. Landenberg. Zaludnienie Polski na początku panowanie Kazimierza Wielkiego. Lwów. 1930.
Kurt LückNiemieckie siły twórcze w rozwoju Polski. Badania naukowe niemiecko-polskiego sąsiedztwa we wschodnio-środkowo-europejskim obszarze, Poznań 1934. (oryg. Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmittel-europäischen Raum) strony 500-600
Kazimierz Tymieniecki - Deutsche Aufbaukrafte in der Entwicklung Polens (Niemcy w Polsce), Poznań 1936, Roczniki Historyczne Organu Towarzystwa Miłośników Historii w Poznaniu [polemika z publikacją Lücka]
Zygmunt Jaślar - "Haczów, niezwykła osada szwedzko - niemiecka". Jasło 1938 [ niem. Hanshau, eine eigenartige schwedisch-dt. Siedlung] Jessel 1938.
A.Fastnacht. Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650, Lwów 1938, Wrocław 1962
A.Fastnacht. Słownik Historyczno-Geograficzny Ziemi Sanockiej w Średniowieczu. Kraków. 2002
O.Kolberg. Sanockie - Krośnieńskie. Dzieła Wszystkie T. 49 - 51.
Wł. Makarski. Nazwy miejscowości dawnej ziemi sanockiej, Lublin 1986.

Przypisy

↑ [1] W historiografii niemieckiej (z pierwszej połowy XX wieku) koloniści niemieccy i ich potomkowie na Podkarpaciu (wschodnie i zachodnie dorzecze Wisłoki) to tzw. Taubdeutsche (czyli pl. Głuchoniemcy), ludność spolszczona, nie identyfikująca się z Niemczyzną
↑ Przemysław Dąbkowski. Węgrzy [w:] "Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu" (1921) str. 2-3.