59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

Z Wikipedii

59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
Odznaka pamiątkowa pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	22 sierpnia
Dowódcy
Pierwszy	płk Stanisław Mikołaj Wrzaliński
Ostatni	płk Bolesław Mirgałowski
Działania zbrojne
powstanie wielkopolskie, wojna polsko-bolszewicka, kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Inowrocław
Podporządkowanie	15 Wielkopolska Dywizja Piechoty
Rodzaj wojsk	piechota
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe

59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej – polski oddział wojskowy okresu II Rzeczypospolitej.

Spis treści 1 Formowanie 2 Działania bojowe 2.1 Wojna 1919-1920 2.2 wojna obronna 1939 3 Pułk w dwudziestoleciu międzywojennym 4 Dowódcy: 5 Sztandary 6 Ciekawostki 7 Bibliografia

[edytuj] Formowanie

Po oswobodzeniu Gniezna, pod koniec grudnia 1918 przez oddziały powstańców wielkopolskich, została z nich zorganizowana kompania pod dowództwem ppor. armii niemieckiej Pawła Cymsa. Na początku stycznia 1919 kompania ta ruszyła w kierunku Inowrocławia, zajmując kolejne miejscowości: Trzemeszno, Mogilno, Strzelno i Kruszwicę, w każdej z nich powiększając swój skład o kolejnych ochotników. Pod Inowrocław dotarła 4 stycznia a 5 i 6 stycznia, wespół z 31 Włocławskim Pułkiem Piechoty i byłymi członkami POW, bierze udział w oswobodzeniu miasta. Odział ppor. Cymsa zajął koszary tzw. "czerwone" i w nich pomiędzy 7 a 11 stycznia sformował dwa bataliony piechoty, które przyjęły nazwę 1. i 2. Pułk Grenadierów Kujawskich oraz z ochotników ze Strzelna i Kruszwicy trzeci batalion, który przyjął nazwę Baon Nadgoplański. Już 11 stycznia 1 i 2 pułki grenadierów stoczyły zacięty, zwycięski bój o Złotniki Kujawskie a baon nadgoplański zajął Łabiszyn. Ze zdobycznych dwóch dział utworzono pluton artylerii a z żołnierzy potrafiących obsługiwać karabiny maszynowe – kompanię. Od 16 stycznia pułki grenadierów zostały połączone a na rynku w Inowrocławiu odbyła się przysięga wojskowa. Z tej okazji społeczeństwo Inowrocławia ufundowało i wręczyło chorągwie (pułkowi i baonowi nadgoplańskiemu). Od 1 lutego baon nadgoplański przydzielono do pułku i rozkazem Dowództwa Głównego w Poznaniu, któremu podlegały oddziały na terenie byłego zaboru pruskiego, z dniem 7 lutego 1919 pułk otrzymał nową nazwę 5 Pułk Strzelców Wielkopolskich a jego dowódcą został płk Wacław Przeździecki. Już 23 marca pułk obejmuje mjr Stanisław Wrzaliński i praktycznie wśród ciągłych walk reorganizuje pułk tworząc pełne 12 kompanii strzeleckich i 3 kompanie karabinów maszynowych oraz szkołę podoficerską. Pułk obsadza linię Opoki – Wielowieś – Płonkowo – Broniewo – Pszczółczyn pod Łabiszynem o długości około 50 km. Tu nie tylko odpiera skutecznie ataki przeważających sił nieprzyjaciela, wspomagane artylerią, lecz organizuje szereg wypadów w głąb pozycji wroga. W ataku na Bronimierz Mały zdobywa: miotacz min, 2 karabiny maszynowe, 25 karabinów, 5000 szt amunicji i aparaty telefoniczne. Walki na zajmowanych pozycjach trwały do 18 grudnia 1919 r, po czym pułk odszedł do Żnina i do 15 stycznia 1920 prowadził intensywne szkolenie żołnierzy. Stan pułku to 26 oficerów i 2988 szeregowych. Następnie w ślad za ustępującymi wojskami niemieckimi, przez: Szubin, Więcbork, Sępólno i Chojnice, przejmował tereny przyznane Polsce na mocy traktatu wersalskiego. Rozkazem ministra spraw wojskowych z 17 stycznia 1920 zmienił nazwę na 59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Na Pomorzu obsadził odcinek granicy na zachód od Chojnic i pozostał tam do 20 lutego, po czym zgrupował się w rejonie Tucholi, kończąc w ten sposób swoje działania na froncie zachodnim.

Wszedł w skład 15 Dywizji Piechoty.

W okresie międzywojennym stacjonował w Inowrocławiu. Święto pułkowe obchodzono 22 sierpnia.

[edytuj] Działania bojowe

[edytuj] Wojna 1919-1920

Jako 5 Pułk Strzelców Wielkopolskich walczył na froncie wielkopolskim, a następnie wziął udział w zajęciu Pomorza. 31 stycznia 1920 r. Pułk pod dowództwem Stanisława Wrzalińskiego zajął min. Chojnice.

Po zajęciu Pomorza i przemianowaniu pułku na 59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej oraz włączeniu w skład 15 Dywizji Piechoty, pułk został skierowany na front ukraiński. Z Torunia przez Kutno, Koluszki, Przemyśl i Lwów przybył 11 marca 1920 w rejon Złoczów – Brody. W rejonie tym przebywał przez dwa tygodnie, prowadząc szkolenie w walkach na szerokim froncie, po czym przez Zdołbunów został przetransportowany w okolice Miropol – Sławuta, wydzielony z 15 Dywizji Piechoty i podporządkowany 13 Dywizji Piechoty. W jej składzie przejął od 44 i 25 Pułku Piechoty odcinek frontu nad rzeką Słuczą. Na odcinku tym odznaczył się brawurowym wypadem na miejscowość Kowaleńki, gdzie rozgromił nieprzyjaciela w sile batalionu piechoty i szwadronu kawalerii Armii Czerwonej, zdobywając 2 armaty, 6 karabinów maszynowych, ponad 40 koni, karabiny, amunicję i inny sprzęt. Przez czas pobytu nad Słuczą robił dalekie wypady rozpoznawcze.

Do 15 Dywizji Piechoty pułk powrócił 21 kwietnia a 25 kwietnia zajął pozycję koło wsi Prywietów, z której jeszcze tego samego dnia ruszył do ataku w kierunku na Berdyczów. Pierwszego dnia wyprawy kijowskiej pułk przerwał linię frontu pod Maleńcami, zdobył 5 kolejnych linii obronnych nieprzyjaciela i wdarł się na odległość 25 km w głąb terytorium wroga. 26 kwietnia wkroczył do Berdyczowa. W następnych dniach walczył zwycięsko pod Machnówką, Brodojskoje i Koziatynem i w dniu 8 maja 1920 roku wkroczył do Kijowa, gdzie na południe od miasta zajął pozycje obronne wzdłuż Dniepru. Obsadził odcinek o długości około 40 km, skąd prowadził zwiady i wypady na drugi brzeg rzeki oraz stoczył szereg potyczek z oddziałami wroga. Batalion pułku 24 maja przeprowadził brawurowy wypad na miejscowość Rżyszczew, zajmując tę miejscowość obsadzoną przez załogę w sile 800 żołnierzy. Zluzowany 25 maja przez 5 Pułk Piechoty Legionów i skierowany na front północny, zbiera się w Wasylkowie, skąd przez Kijów, Sarny, Łuniniec i Baranowicze dociera do Mińska 31 maja. Natychmiast zostaje skierowany na front i zajmuje pozycje w okolicach miejscowości Dziedziłowicze. W nocy z 13 na 14 czerwca, pod miejscowością Wojłowo, sforsował Berezynę w wypadzie, który miał na celu ściągnięcie większych sił nieprzyjaciela na odcinek działania pułku w ramach akcji zmylenia przeciwnika co do zamiarów dowództwa frontu. Po zaciętych bojach zdobył miejscowość Domżeryce, bronioną przez 2500. załogę. Walki trwały do 16 czerwca po czym, po wykonaniu zadania, pułk wycofał się na zachodni brzeg rzeki. Nazwa miejscowości Domżeryce i data toczonych walk została uwieczniona na chorągwi pułkowej. 18 czerwca przeszedł do miejscowości Wielka Czernica, gdzie toczył walki pozycyjne odpierając wielokrotne ataki przeważających sił wroga, po czym 20 czerwca został zluzowany i odszedł do miejscowości Uhła.

W dniu 4 lipca 1920 rozpoczęła się ofensywa bolszewików na froncie północnym. Pułk od 7 lipca znajdował się w odwrocie. W ciągłych i krwawych walkach nad Szczarą, Narwią, Bugiem i Liwcem, przez: Drohiczyn, Sokołów, Węgrów, Kałuszyn i Mińsk Mazowiecki doszedł pod Warszawę, gdzie ostatecznie zajął pozycje obronne na linii Michałówek – Wiązowna – Emów. Na tej pozycji pułk pozostał do czasu rozpoczęcia polskiej kontrofensywy. Pod Węgrowem pułk opuścił płk Wrzaliński, który został dowódcą XXIX Brygady a nowym dowódcą został mianowany kpt. Cerklewicz, dotychczasowy dowódca 1 batalionu.

W dniu 17 sierpnia 1920 pułk ruszył do natarcia podzielony na dwie grupy operacyjne pod dowództwem mjr Matczyńskiego i kpt. Cerlewicza całością dowodził dowódca XXIX Brygady płk Wrzaliński. Przełamał front i jeszcze tego samego dnia zajął Duchów, Brzeziny, Dębie Wielkie i Nowy Mińsk. Następnie wszedł w skład grupy pościgowej XXIX Brygady i maszerował w kierunku na: Stanisławów, Jadów, Łochów i Brok nad Bugiem. Stoczył zacięte walki pod Brokiem a następnie pod Ostrowem, gdzie wziął do niewoli ponad 1000 jeńców i zdobył dużą ilość sprzętu wojskowego. Okrył się nieśmiertelną sławą w walkach o Łomżę w dniu 22 sierpnia, biorąc do niewoli ponad 2000 jeńców, zdobywając 9 armat, 22 karabiny maszynowe, kilka wagonów amunicji i innego zaopatrzenia. Walki o Łomżę w decydujący sposób przyczyniły się do rozbicia 3. Armii sowieckiej i otworzyły drogę na Kolno. Dowódca pułku kpt. Cerklewicz, został w dniu zdobycia miasta, odznaczony srebrnym krzyżem wojennym orderu Virtuti Militari a dzień 22 sierpnia, w którym rozegrała się bitwa, został ustanowiony datą święta pułku. Następnie przez Szczuczyn i Kolno maszerował w kierunku dawnej granicy z Prusami odcinając drogi odwrotu bolszewickim 4 i 15 Armii. Przeszedł następnie w okolice miejscowości Kleszczele na skraju Puszczy Białowieskiej i 23 września natarł w kierunku na Izabelin. Od 25 września jest w dalszym pościgu za nieprzyjacielem w kierunku: Zalewy, Dereczyn, Horodyszcze, Mir do okolic Rakowa. Po dotarciu do Rakowa pułk zatrzymał się w związku z zawarciem rozejmu i zakończeniem wojny polsko-bolszewickiej.

Ze stacji Horodziej w dniach 4 i 5 grudnia 1920 pułk odjechał przez: Baranowicze, Wołkowysk, Warszawę, Kutno i Toruń do Inowrocławia, który został wyznaczony jako jego garnizon. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pułk zdobył: 15 armat, przeszło 150 karabinów maszynowych, kilka tysięcy karabinów, kilkaset koni, kilka pociągów amunicji i żywności i wziął do niewoli kilka tysięcy jeńców.

W złotej księdze pułku, za czas do końca 1920 r., były zapisane 22 nazwiska oficerów i szeregowych udekorowanych krzyżem orderu Virtuti Militari i 290 nazwisk odznaczonych Krzyżem Walecznych.

[edytuj] wojna obronna 1939

W 1939 w pułk w składzie 15 Dywizji Piechoty wszedł w skład Armii „Pomorze”.

Początkowo znajdował się w odwodzie 15 Dywizji Piechoty w rejonie Bydgoszczy i w dniu 2 września 1939 roku został zbombardowany w czasie przemarszu w rejonie miejscowości Gogolin w czasie przemarszu do rejonu jezior koronowskich, został jednak zwrócony i zajął pozycję obronne w rejonie na północ od Bydgoszczy.

W dniu 5 września organizował obronę na linii Solec Kujawski – Kobylarnia. W dniu 6 września odpierał niemieckie ataki w rejonie Łęgnowa. W dniu 9 września zajął pozycję obronne osłaniające Brześć Kujawski od zachodu.

W dniach 9 – 14 września wziął udział w bitwie nad Bzurą osłaniając kierunek północny. W dniu 14 września w czasie prób likwidacji niemieckiego przyczółka pod Płockiem poniósł duże straty, następnie przeprawił się przez Bzurę i dotarł w rejon miejscowości Palmiry w Puszczy Kampinoskiej. Tam przeszedł reorganizację.

W nocy z 19 na 20 września dotarł do Warszawy, gdzie brał udział w jej obronie do momentu kapitulacji. Po kapitulacji pułk został rozwiązany.

[edytuj] Pułk w dwudziestoleciu międzywojennym

Liczne sławne i zwycięskie boje stworzyły w pułku warunki do szerzenia cnót obywatelskich i żołnierskich. Organizację pułku przekształcono na wzór francuski, nowe regulaminy i przepisy normowały pracę szkoleniową. Pomoc nieśli oficerowie armii francuskiej. W myśl rozkazów władz wojskowych wyznaczono specjalne godziny na szerzenie oświaty wśród żołnierzy, analfabeci obowiązkowo uczyli się czytać, pisać i matematyki w zakresie podstawowym. W każdej kompanii zorganizowano świetlicę, w której odbywały się zajęcia szkoleniowe i odpoczynek po dniu służby. Wyposażono bibliotekę pułkową, koncertowała orkiestra pułkowa i chór złożony z oficerów, podoficerów i szeregowych, wystawiano popularne sztuki teatralne. W 1929 r. wybudowano na terenie koszar salę teatralną i wyposażono ją również w urządzenia do projekcji filmów. Zorganizowano muzeum pułkowe, w którym zgromadzono pamiątki z chlubnych lat walki.

W sposób szczególny troszczono sie o zdrowie żołnierzy. Na terenie koszar wybudowano boisko piłkarskie z bieżnią, boiska do gier zespołowych, uprawiano boks, pod kierunkiem specjalistów ze Szkoły Gimnastycznej w Poznaniu żołnierze odbywali codzienne godzinne ćwiczenia. Na bardzo wysokim poziomie stało wyszkolenie strzeleckie. Kpr. Świątek brał udział w olimpiadzie w Paryżu w 1924, gdzie zespół polski zajął w strzelaniu 7. miejsce drużynowo a Świątek indywidualnie zajął 26. miejsce na 200 startujących. Szeregowcy, po uzyskaniu tytułu "celnego strzelca", mieli prawo noszenia sznura strzeleckiego. Oficerowie uprawiali jazdę konną, szermierkę, pływanie, narciarstwo. Odbywały się coroczne manewry.

Korpus oficerski korzystał z wykładów prowadzonych przez Towarzystwo Wiedzy Wojskowej. Dla podoficerów utworzono kursy dokształcające w zakresie 4. i 6. klasy szkoły średniej, na których wykładowcami byli oficerowie i nauczyciele szkół Inowrocławia.

Wielka życzliwość i sympatia społeczeństwa, wynikająca z przeświadczenia, że pułk utworzono z mieszkańców Kujaw i je wyzwalał, towarzyszyła zawsze żołnierzom. Wyrazem tej sympatii było ufundowanie nowego sztandaru, który wręczył dowódcy pułku w sierpniu 1924 r, Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski.

[edytuj] Dowódcy:

• kpt. Paweł Cyms (5 Pułk Strzelców Wielkopolskich)
• płk Wacław Przeździecki (5 Pułk Strzelców Wielkopolskich)
• płk Stanisław Mikołaj Wrzaliński (1920)
• rtm. Ignacy hr. Mielżyński
• kpt. Marceli Cerklewicz (od sierpnia 1920)
• płk Maksymilian Hoborski
• ppłk Karol Dziekanowski
• płk Bolesław Mirgałowski (1939)

[edytuj] Sztandary

• Pierwszą chorągiew, jeszcze jako 5 Pułk Strzelców Wielkopolskich, pułk otrzymał 16 stycznia 1919 r. od społeczeństwa Inowrocławia. Pod nią walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
• Nowy sztandar ufundowało społeczeństwo Kujaw i miasta Łomży. Wręczył go w sierpniu 1924 r Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Na sztandarze umieszczono herby Inowrocławia i Łomży oraz miejsca i daty walk: Domżeryce, Łomża i Izabelin.

[edytuj] Ciekawostki

Nazwę 59 Pułku Piechoty nosi jedna z ulic w Inowrocławiu na osiedlu Rąbin.

[edytuj] Bibliografia

• Franciszek Nowicki Zarys historii wojennej 59-go pułku piechoty wielkopolskiej (z cyklu Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920) wyd. Warszawa 1929.
• Praca zbiorowa Jednodniówka w 10 rocznicę istnienia 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej Inowrocław 1929 (Drukarnia Kujawska Sp. A.)