JHWH

Z Wikipedii

JHWH, IHWH (hebr. יהוה) – imię Boga w Biblii hebrajskiej, wymowa rekonstruowana jako Jahwe, także Jehowa.

W najstarszej wersji hebrajskiej imię Jahwe zapisywano czterema literami jako: יהוה. Są to czytane od prawej do lewej spółgłoski jod, he, waw, he, które tworzą tak zwany tetragram (z gr. Tetragrammaton – dosł. cztery litery). W języku polskim odpowiadają im spółgłoski: JHWH występujące w obu współczesnych formach: Jahweh (w których środkowe he jest słabe, a końcowe – bezdźwięczne). Ze względu na jedynie spółgłoskową pisownię języka starohebrajskiego i aramejskiego nie są znane samogłoski, których używano do pierwotnej wymowy. Uważa się, że znajomość wymowy tego imienia wymarła w wyniku ograniczeń religijnych, które pozwalały na wymowę tego imienia wyłącznie arcykapłanowi w Świętym Świętych Świątyni i tylko raz w roku (według Flawiusza). Według niektórych uczonych odrzucających przekaz Biblii, był to neologizm w języku hebrajskim, stworzony przez kapłanów w celu jednoznacznego nazwania monoteistycznego Boga żydowskiego, ponieważ starsze imiona były często niejednoznaczne gramatycznie i/lub zapożyczone. Stąd wraz ze zniszczeniem Świątyni prawdopodobnie całkowicie zanikła znajomość odczytywania tego imienia.

Spis treści 1 Znaczenie 2 Występowanie w Biblii 2.1 Tekst hebrajski i grecki 2.2 Występowanie w przekładach 2.2.1 Niektóre przekłady z imieniem niezastąpionym tytułami 2.2.2 W polskich przekładach 3 Wymowa 3.1 Wymowa w ciągu wieków 3.2 Zakaz wymawiania 3.3 Hasło "Jahwe" z encyklopedii Ultima Thule (1933) 4 JHWH użyte poza Biblią 4.1 Stela Meszy 4.2 Występowanie w sztuce 4.3 Występowanie w przyrodzie 5 Bibliografia 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Znaczenie

Chociaż określenie Boga mianem JHWH pojawia się już w 2. rozdziale Księgi Rodzaju i było używane przez patriarchów (np. Rdz 14,22) to według Biblii imię JHWH zostało objawione dopiero Mojżeszowi tuż przed opuszczeniem Egiptu. Inne imiona:

• אלהים Eloh(a)im = Bogowie (Rdz 1,1 i dalej; liczba mnoga jest tłumaczona m. in. jako pozostałość po politeizmie, jako forma wzniosła, tzw. pluralis majestatis lub też w chrześcijaństwie jako trójjedyny charakter natury Boga);
• אל עליון El Eljon = Bóg Najwyższy (Rdz 14,18-22);
• אל שדי El Szaddai = Bóg Wszechmocny (Rdz 17,1; 28,3; 35,11; 43,14; 48,3; Wj 6,3);
• אדני Adonai = Moi Panowie, Władcy (Rdz 18,3-27; 18,30-32; 20,4; Wj 4,10; 4,13; imię to również ma formę gramatyczną liczby mnogiej, tak jak Eloh(a)im i jest to podobnie tłumaczone);
• אל El = Bóg (Rdz 33,20);
• שדי Szaddai = Wszechmocny (Rdz 49,25);

Rozmowa Mojżesza z Bogiem przy płomienistym krzaku ukazuje Boga, który wyjaśnia znaczenie swojego imienia:

A Mojżesz rzekł do Boga: Gdy przyjdę do synów izraelskich i powiem im: Bóg ojców waszych posłał mnie do was, a oni mnie zapytają, jakie jest imię jego, to co im mam powiedzieć? A Bóg rzekł do Mojżesza: Jestem, który jestem (אֶהְיֶה אֲשֶׁר אֶהְיֶה). I dodał: Tak powiesz do synów izraelskich: Jahwe posłał mnie do was. I mówił dalej Bóg do Mojżesza: Tak powiesz synom izraelskim: Pan (יהוה), Bóg ojców waszych, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba posłał mnie do was. To jest imię moje na wieki i tak mnie nazywać będą po wszystkie pokolenia. (Wj 3,13-15 BW)

Jako że JHWH było hebrajskim neologizmem nawet sami Hebrajczycy nie rozumieli jego znaczenia. Powyższy fragment tłumaczy, iż powstało ono w oparciu o słowo היה = być, stać się. Jednakże יהוה [JHWH] nie jest 3. osobą liczby pojedynczej od היה, chociaż według Pięcioksięgu sens słowa był bliski znaczeniu [On] jest. Wydaje się więc, iż JHWH jest zlepkiem trzech zwrotów:

• היה (gdzieniegdzie jako יהי) = był,
• הוה (gdzieniegdzie jako היה) = jest,
• יהיה = będzie.

JHWH jest kauzatywną (niedokonaną) formą hebrajskiego czasownika "hawah" i może być tłumaczone na "on powoduje że się staje" Można więc powiedzieć, iż imię JHWH oznacza [On] jest zawsze lub Istniejący. Sens staje się jeszcze bardziej oczywisty, gdy dalej w księdze Exodus czytamy:

Ja objawiłem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny, ale imienia mego, Jahwe, nie objawiłem im. (Wj 6,3 BT)

Patriarchowie poznali Boga jako tego, dla którego nie ma rzeczy niemożliwych, ale nie poznali go jako Boga, który jest zawsze blisko nich, pragnie ich bliskości i wszędzie im towarzyszy. Ten przełom nastąpił z chwilą, gdy Bóg zstąpił do Izraelitów na górze Synaj i od tamtego czasu jego obecność cały czas im towarzyszyła. W ten sposób Izraelici poznali Boga jako Tego, który zawsze jest.

Powyższą interpretację znaczenia imienia JHWH potwierdza także fragment z Księgi Amosa. Prorok zapowiada klęskę, która spadnie na Izrael z powodu jego grzechów i mówi:

I pozostanie tylko krewny, aby wynieść zwłoki z domu. A gdy zapyta kogoś, kto jest w zakątku domu: Czy jest jeszcze kto z tobą? A tamten odpowie: Nie ma! To doda: Cicho! Gdyż nie wolno wspominać imienia Pana. (Am 6,10 BW)

Innymi słowy – Amos, posługując się silną ironią mówi, że Bóg, który zawsze był z Izraelem, opuści go z powodu jego (ludu Izraela) grzechów i, chociaż dotychczas jego imię brzmiało [On] JEST, odtąd zamieni się ono na NIE MA [Go].

[edytuj] Występowanie w Biblii

[edytuj] Tekst hebrajski i grecki

W masoreckim hebrajskim tekście Pisma Świętego (Starym Testamencie) imię JHWH w formie tetragramu występuje 6828 razy, począwszy od Księgi Rodzaju 2,4. To imię występuje częściej niż jakiekolwiek inne określenie Boga: Elohim lub El (Bóg) 2600 razy; Adonaj (Pan) 300 razy; Szaddaj (Wszechmogący) 48 razy.

Ponadto masoreci, którzy opracowali standardowy tekst Starego Testamentu, w swojej wersji zaznaczyli 134 miejsca (według Biblia Hebraica Stuttgartensia – 133 miejsca), w których wcześniejsi przepisywacze soferowie zmienili tetragram na słowo Adonai. Masoreci nie poprawili tekstu, ale zaznaczyli te miejsca w uwagach marginesowych.

Imię JHWH zostało przeniesione w formie hebrajskiego tetragramu (co potwierdzają znaleziska datowane na I wiek n.e.) do części wczesnych wersji greckiego przekładu Starego Testamentu – Septuaginty (LXX), często cytowanej w Nowym Testamencie. Jednak w żadnym ze znalezionych rękopisów Nowego Testamentu tetragram już się nie pojawia. W późniejszych wersjach greckiej Septuaginty (co potwierdzają znaleziska datowane np. na III wiek) w miejsce tetragramu wstawiano wyrazy Kyrios (Pan) oraz Theos (Bóg).

W greckich tekstach religijnych (LXX i inne) z przełomu er tetragram zaliczano do tzw. imion świętych (nomina sacra) i zapisywano w sposób trojaki: 1. przez przepisanie do greckiego tekstu tetragramu hebrajskiego JHWH (wskutek przepisywania przypominał on greckie litery ПIПI), 2. przez zapisanie w formie IOA lub IAO (gr. IΩA, IAΩ), lub 3. przez zastosowanie skrótu od wyrazu Kyrios ("Pan") – litery KΣ połączone kreską nad skrótem (analogicznie Iesous – IΣ i inne). Z czasem wyłączna stała się trzecia opcja – Kyrios (zob. Carsten Peter Thiede Jezusowy papirus).

Imię Jahwe występuje także w Biblii jako składnik dwuczłonowych imion hebrajskich, np.: Matitjahu (pol. Mateusz/Maciej) i Jehochanan (pol. Jan).

[edytuj] Występowanie w przekładach

W większości przekładów Biblii imię to zastąpiono określeniami "Pan" lub "Bóg". Tłumacze podzielili w ten sposób judaistyczną tradycję: Żydzi pomijając imię Boga, uzasadniali to poglądem, że jest ono zbyt święte aby można je było wymawiać. Dziś część uczonych tłumaczy ten zwyczaj brakiem całkowitej pewności jak pierwotnie wymawiano to imię.

W myśl tradycji o niestosowności zawierania imienia Jahwe w Piśmie Świętym, łacińska Wulgata – pierwszy oficjalnie uznany przekład katolicki – we wszystkich miejscach imię Boga zastępuje wyrazami "Dominus" (Pan) oraz "Deus" (Bóg). Przekład ten opublikowany w 405 r. n.e. przez sekretarza papieża Damazego I, Hieronima stał się podstawą do dalszych tłumaczeń, tak więc najbardziej autorytatywny, aż do lat czterdziestych ubiegłego wieku anglojęzyczny przekład "Douay", opierając się na łacińskiej Wulgacie, także nie używał imienia Jahwe. W Biblii angielskiej imię to pojawiło się pierwszy raz w roku 1530, kiedy William Tyndale opublikował przekład pierwszych pięciu ksiąg biblijnych. Imię Boże w formie "Iehouah" występuje w nich raz w księdze Wyjścia 6,3. W pozostałych miejscach użyto pisanego dużymi literami – w celu rozróżnienia od rzeczywistego występowania tego określenia w źródłach – słowa "PAN", informując o tym w uwadze do wydania. Tłumacze Biblii Króla Jakuba (Authorized Version 1611), przez około dwieście lat obowiązującej dla milionów – z racji nie ukazania się innego liczącego się angielskiego tłumaczenia – trzymając się zwyczaju ujawnili imię w formie "JEHOVAH" tylko w kilku wersetach. Niemal wszędzie gdzie w hebrajskich źródłach występował tetragram, użyto słów "LORD" (Pan) lub "GOD" (Bóg). Niemiecki przekład Marcina Lutra z 1534 roku – mimo, iż sam autor surowo krytykował żydowską tradycję – opierając się na językach oryginalnych nie uwzględnił imienia Boga w żadnym miejscu zastępując je wyrazami zastępczymi np.: "HERR" (Pan). Natomiast w przekładzie dra Johannesa Ecka z 1537 roku imię Jahwe występowało tylko w przypisie do wersetu z Księgi Wyjścia 6,3. W późniejszych przekładach niemieckich imię to występowało tylko w tym jednym wersecie Księgi Wyjścia.

[edytuj] Niektóre przekłady z imieniem niezastąpionym tytułami

• Biblia przekładu Valera (hiszpański, wyd. 1602)
• Biblia przekładu Almeida (portugalski, wyd. 1681)
• Biblia łacińska (niemiecki, wyd. 1575)
• Elbeffelder Bibel (niemiecki, wyd. 1871)
• American Standard Version (angielski, wyd. 1901). W wydaniu 'Revised' z 1952 powrócono do tradycji zastąpienia.
• The Bible in Living English (angielski, wyd. 1972)
• Biblia Jerozolimska (angielski, francuski i inne, wywarła wielki wpływ na I wydanie Biblii Tysiąclecia)
• New World Translation of the Holy Scriptures – With References (angielski, wyd. 1984)

[edytuj] W polskich przekładach

• Biblia Brzeska (lub Biblia Radziwiłłowska, wyd. 1563, kalwińska). Imię w zapisie "Jehowa" występuje w Wj 6,3.
• Biblia Nieświeska (Szymon Budny, 1572, ariańska). Imię Boże w formie "Jehowa" występuje w całym Starym Testamencie oraz 11 razy w Nowym Testamencie (Mateusza 1,20; 1,22; 1,23; 2,13; 2,15; 2,19; 4,7; 4,10; 5,35; 22,37; 44).
• Psałterz Dawidów (Jan Kochanowski, 1579, poetycki). Imię Boże w formie "Jowa" występuje w Psalmie 119 w wersetach 65, 150 i 159.
• Biblia Jakuba Wujka (wyd. 1599, katolicka). Imię oddane jako "Adonai" w Księdze Wj 6,3. Imię "Jehowa" (w wyd. 1599) lub "Jahwe" (w wyd. 1962) występuje tylko w przypisach.
• Biblia Gdańska (wyd. 1632, luterańska). Imię Boże w formie "Jehowa" występuje w Księdze Wj 6,3.
• Przekład Izaaka Cylkowa (ST, wyd. 1883-1908, judaistyczny). W księgach Starego Testamentu imię oddane słowem "Wiekuisty".
• Biblia Tysiąclecia (wyd. 1965 i następne, katolicka). Imię "Jahwe" w I wydaniu (1965) występuje w całym Starym Testamencie z wyjątkiem Księgi Psalmów. W wydaniu II (1971) również w Psalmach (łącznie około 6000 razy). Począwszy od wydania III (1976), zgodnie z decyzją polskiego episkopatu, w większości miejsc imię Jahwe zastąpiono tytułem "Pan", z wyjątkiem 21 wersetów (w sumie 23 razy). Imię pozostawiono jednak w przypisach.
• Przekład Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (tzw. Biblia lubelska, wyd. 1971, katolicka). Imię "Jahwe" występuje 6823 razy w całym Starym Testamencie.
• Biblia Warszawska ("Nowy Przekład" Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego, tzw. brytyjka, wyd. 1975, protestancka). W większości wydań Imię Boże w formie "Jahwe" występuje jeden raz w Księdze Wj 6,3 (wydanie małe). W innych wydaniach (średnie) w Wj 3,14; 6,3; w Lb 14,35, w Izajasza 40,10; 48,17. W wydaniu dużym drukiem nie występuje.
• Biblia Poznańska (wyd. 1982-1987, katolicka). Imię "Jahwe" występuje w całym Starym Testamencie.
• Współczesny przekład (NT, wyd. 1991, BiZTB). "Jahwe" w Łukasza 1,78.
• Przekład Nowego Świata (wyd. 1997, Świadkowie Jehowy) Imię Boga występuje w formie "Jehowa" w sumie 7210 razy w całej Biblii (6973 razy w Starym Testamencie i 237 razy w Nowym Testamencie).
• Biblia Warszawsko-Praska (bp K. Romaniuk, wyd. 1998, katolicka). Imię Boże "Jahwe" występuje ponad 3500 razy w księgach Starego Testamentu (więc w około połowie miejsc w stosunku do tekstu hebrajskiego).
• Biblia Ekumeniczna (NT i Psalmy, wyd. 2001, BiZTB). Imię Boże nie występuje; w Psalmach oddane kapitalikami jako "PAN".
• Hebrajsko-polski Pięcioksiąg (międzywierszowy, wyd. 2003, katolicki). Imię oddane przez transkrypcję tetragramu "JHWH".
• Biblia Paulistów (NT i Psalmy, wyd. 2005, katolicka). Imię Boże nie występuje; w Psalmach oddane kapitalikami jako "PAN".

[edytuj] Wymowa

[edytuj] Wymowa w ciągu wieków

W starożytności poza hebrajskim tetragramem imię JHWH zapisywano w różnych wersjach: Jevo (Sanchuniathon), Jao lub Jaho (Orygenes, Diodor Sycylijczyk, Macrobius, Klemens Aleksandryjski, Hieronim), Jabe, Jabai lub Jahe (Pięcioksiąg samarytański, Epifaniusz, Teodoret), Jaoth (Ireneusz z Lyonu), Jehieh (Jakub z Efezu). Żydowscy kopiści Pisma Świętego, Masoreci (VI-X w.), którzy opracowali znaki samogłoskowe pisma hebrajskiego, zapisywali imię jako Jehwah, Jehwih, Jehowah (według najstarszego pełnego, masoreckiego rękopisu Biblii hebrajskiej z 1008 roku, tzw. Kodeks Leningradzki).

Zlatynizowana wersja imienia pojawiła się po raz pierwszy ok. 1270 roku w łacińsko-hebrajskim dziele broniącym katolicyzmu przed judaizmem zatytułowanym "Pugio fidei" (Sztylet wiary), napisanym przez dominikanina Raymundusa Martini. Imię występuje tam w formie Yohoua (w późniejszych przedrukach jako Jehova). Powstałe w 1303 roku w podobnym celu dzieło Victora Porcheta "Victoria Porcheti adversus impios Hebraeos" (Zwycięstwo Porcheta nad bezbożnymi Żydami) podawało wymowę: Iohouah, Iohoua, Ihouah. W roku 1518 franciszkanin Petrus Galatinus, spowiednik papieża Piusa IV, opublikował rozprawę "De arkanis Catholicae Veritatis" (O tajemnicach prawdy powszechnej), w której imię wielokrotnie oddawał w formie Iehoua. Zapisy te najprawdopodobniej inspirowane były wersją masorecką.

W wieku XVI, w dobie rozwoju Reformacji i protestantyzmu, upowszechnił się łaciński zapis Iehova (stąd bezpośrednio polskie "Jehowa") zarówno wśród protestantów, jak i katolików (wcześniej u żydów). Wersja ta trafia do łacińskich (nie-katolickich) oraz narodowych przekładów Biblii, do sztuki i literatury religijnej i świeckiej. Wersja Jehowa dominuje w chrześcijaństwie aż do początków XX wieku (zobacz "Encyklopedia Katolicka"[1] z 1910 r.: "Jehowah – The proper name of God in the Old Testament"). Jeszcze w latach 20. katoliccy uczeni stosowali oficjalnie formę "Jehowa" (np. ks. biskup dr Antoni Szlagowski w dziele "Nowy Testament Jezusa Chrystusa", wyd. 1928 r., Wydawnictwo Księży Jezuitów, str. 570). W wieku XIX protestanccy bibliści zaproponowali inne wersje niż "Jehowa" ("Jahva", "Jahava"). Zrekonstruowaną transkrypcję Jahvé, która zyskała popularność mniej więcej w połowie XX wieku ustalił protestancki racjonalista H. Ewald (za podstawę tej rekonstrukcji posłużyła wersja samarytańska). Hipotezę tę w roku 1936 zaatakował katolicki biblista ksiądz Tadeusz Radkowski w wydanej przez siebie publikacji "Hebrajskie Imiona Boże", w której broni formy "Jehowa". Z czasem Kościół katolicki przychylił się całkowicie do wersji "Jahwe".

Trzeba jednak zaznaczyć, że część specjalistów na podstawie teoforycznych imion hebrajskich podaje inną formę wymowy niż Jehowa czy Jahwe. Proponowane są wersje: Jahowah, Jahoh, Jahou, Jawo, Jowa, Jauoh, Jehuah, Jahuah. Dodatkowym dylematem jest wymowa występującej w tetragramie spółgłoski ו (waw), którą w starożytności Żydzi czytali najprawdopodobniej jak polskie spółgłoskowe "u" lub angielskie "w".

Rastafarianie używają do dziś skróconej formy Jah zaczerpniętej ze staroangielskiego tłumaczenia Biblii, tzw. King James Version (KJV), opublikowanej w 1611 roku i do dziś popularnej na Jamajce (od Hallelu-Jah czyli "chwalcie Jah", polskie Alleluja).

[edytuj] Zakaz wymawiania

Najpóźniej w I wieku n.e. judaizm nawiązując do przykazania: " Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy" (Wj 20,7) zakazał wymawiania tego imienia. Talmudyczny traktat Sanhedrin ostrzegał, że nie ma udziału w przyszłym świecie ten, kto wymówi Imię. Dosłowne przestrzeganie tego zakazu spowodowało, że nie są znane samogłoski, których używano do pierwotnej wymowy. (Sposób wymowy był znany aż do roku 70, ale tylko wyższym kapłanom, po to aby arcykapłan mógł zwokalizować to Imię w święto Jom Kipur, czemu towarzyszyła prostracja wszystkich zgromadzonych w Świątyni). W rabinicznym judaizmie zakaz wymawiania imienia JHWH jest nadal rygorystycznie przestrzegany.

Liczne kontrowersje otaczają właściwe brzmienie tego imienia. Spowodowane to zostało faktem, że w starożytnym języku hebrajskim nie zapisywano samogłosek, gdyż wynikają one z ogólnej struktury języka i można się ich łatwo domyślić – zwłaszcza w prostych słowach codziennego użytku takich jak "Ja", "jestem" itp. Choć Masoreci dokonali pełnej i do dziś obowiązującej wokalizacji tekstu Tory, w żadnym jego miejscu nie nanieśli właściwych samogłosek na imię Boga. Według większości biblistów wymowa "Jehowa" powstała w średniowieczu poprzez dodanie do tetragramu JHWH samogłosek z hebrajskiego "Adonaj" (Pan), którym Żydzi zastępowali JHWH czytając na głos Biblię. Daje to słowo: JaHoWaH – Jehowah. Forma Jahwe jest chyba obecnie najpopularniejsza. Ciekawe wyniki daje badanie wymowy słów zawierających skrótową formę imienia Bożego, występującego np. w zwrocie Hallelujah (Alleluja) – "Chwalcie Jah" lub imieniu Jehoszua (Jezus) – "Jeh jest ratunkiem". Pierwsze wskazywałoby bardziej na formę Jahwe, drugie na formę Jehowa.

Według części biblistów, brzmienie Jahwe jest z dużym prawdopodobieństwem prawidłowym sposobem wymawiania oryginalnego, hebrajskiego słowa, gdyż wynika w logiczny sposób z wymowy hebrajskich słów "Ja" i "Hwe", co do których starożytnej wymowy nie ma większych wątpliwości, gdyż w hebrajskim po głosce [j] prawie zawsze występuje [a], a po zbitce [hw] prawie zawsze występuje "e". Przyznać jednak należy, że w imionach, w skład których wchodzi np. Jehoszua, Jirmeiahu, spotyka się zmienne samogłoski, nie da się więc ustalić jakich używali Izraelici. Zaznaczyć należy jednak, że w fenickim tekście podano imię Boga Izraela jako "Ave". Warto też zwrócić uwagę, że z uwagi na różnice w wymowie poszczególnych samogłosek w językach współczesnych brzmienie używanych form najczęściej i tak nie ma nic wspólnego z brzmieniem oryginalnym.

[edytuj] Hasło "Jahwe" z encyklopedii Ultima Thule (1933)

Jahwe, Bóg Izraela. Imienia jego Żydzi starali się nie wymawiać, aby:

1. nie profanować świętego imienia,
2. uniemożliwić używanie go do celów magicznych,
3. uniknąć posądzenia o politeizm, gdyż jeżeli Bóg posiada imię własne, to znaczy, że są i inni bogowie, od których trzeba go wyróżnić imieniem.

Niektórzy późniejsi pisarze Starego Testamentu używają wyrazu Elohim – bóg. Aż do upadku Jerozolimy w 70 r. n.e. imię Jahwe było jednak wymawiane podczas nabożeństwa w świątyni, ale tak cicho, aby je zagłuszył głośny śpiew kapłanów. Po tej dacie używane było już tylko w magicznych papirusach i w zaklęciach egzorcystów, którzy przypisywali mu wielką czarodziejską siłę. Szkoła rabinistyczna, spotykając w piśmie wyraz Jahwe, czytała zawsze Adonai – Pan. Poza Starym Testamentem spotyka się nazwę Jahwe tylko raz, na tzw. kamieniu moabickim. Jahwe jest niewątpliwie bóstwem hebrajskim. Przypuszczenia, że był pierwotnie bóstwem kanaanejskim lub nawet babilońskim ("Jau"), są pozbawione poważniejszych podstaw.

[edytuj] JHWH użyte poza Biblią

[edytuj] Stela Meszy

Starożytna inskrypcja z IX wieku przed Chrystusem zawiera najstarszą wzmiankę o JHWH jako bóstwie czczonym przez wrogich Moabowi Izraelitów. W liniach 17 i 18 czytamy:

¹⁷i zabrałem stamtąd [na-? / pale-?]

¹⁸-czynia? / -niska? Jahweh i zaciągnąłem je przed oblicze Kemosza

Imię to jest zapisane w alfabecie paleohebrajskim (podobnym do fenickiego) dokładnie tak jak występuje w hebrajskich pismach Starego Testamentu: יהוה.

Tetragram spotykany jest również na innych zabytkach archeologicznych z Palestyny (tabliczki, ostraki, napisy naskalne, fragmenty tekstów, manuskrypty).

[edytuj] Występowanie w sztuce

Literatura: Wyraz Jehowa powszechnie występował w literaturze, zwłaszcza w XIX wieku. Spotykamy go m.in. w utworach poetyckich Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida. Występuje w "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza i "Faraonie" Bolesława Prusa. W przeszło 30 dziełach umieścił to słowo Victor Hugo i tak jak Lamartine napisał też wiersz zatytułowany "Jehowa".

W roku 1940 młody Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II) napisał dwa dramaty na motywach biblijnych zatytułowane "Hiob" i "Jeremiasz – drama narodowa", w których wielokrotnie występuje imię Jehowa.

Film i muzyka: Powszechnie występuje w tekstach sakralnych kantat Jana Sebastiana Bacha oraz innych kompozytorów (głównie z krajów protestanckich). Pojawia się także w innych dziełach muzycznych o tematyce opartej na Starym Testamencie – głównie oratoriach (np. "Król Dawid" Artura Honeggera, wiele oratoriów Georga Fryderyka Händla), w kantarze "Jozue, syn Nuna" i "Zniszczenie Sennacheriba" Modesta Musorgskiego a także okazjonalnie w operach (w zakończeniu "Nabuchodonozora" Giuseppe Verdiego chór Żydów śpiewa: "Geova!"). Na płycie "Kaseta" zespołu Kult jeden utwór nosi nazwę "Czekając na królestwo J.H.W.H."

Steven Spielberg w filmie fabularnym "Indiana Jones i Ostatnia Krucjata" z Harrisonem Fordem i Seanem Connerym w rolach głównych także zawarł imię w formie "Iehovah" w jednej z końcowych scen filmu. Imię wypowiada jeden z bohaterów filmu "Ben-Hur. Na płycie zespołu U2 "How to Dismantle an Atomic Bomb" ostatni utwór nosi tytuł "Yahweh".

Malarstwo, architektura i inne: W wiekach XVI – XVIII tetragram lub forma Jehowa były powszechnie stosowane w Europie jako przedmiot inwokacji i jednocześnie element dekoracyjny w architekturze, malarstwie i rzeźbie. Występowały na herbach, uzbrojeniu, monetach, rzeźbach, obrazach, pieczęciach, w utworach literackich i muzycznych. Imię Jehowa występuje trzykrotnie w cytacie z Księgi Ezechiela 37:4-6 na epitafium w Kościele Mariackim w Gdańsku. W gdańskim Ratuszu w ozdobnej "Sali czerwonej" wielokrotnie występuje tetragram i wersja Jehowa na umieszczonych tam obrazach symbolizujących ideały Miasta Gdańsk. Imię Jehowa, można też zobaczyć zwiedzając Zamek Orawski na Słowacji, na płaskorzeźbie z herbem rodziny Tchurzów w dziedzińcu. Widnieje ono również w katedrze w Kamieniu Pomorskim w napisie umieszczonym pod organami zaraz nad wejściem głównym. Pomnik Jezusa na jasnogórskich błoniach w Częstochowie także przedstawia to imię w formie tetragramu. Tetragram i wersja Jehowa spotykana jest często na monetach z XVI i XVII wieku, zwłaszcza gdańskich, śląskich, niemieckich i szwedzkich.

[edytuj] Występowanie w przyrodzie

Herman Strecker nazwał jedną z olbrzymich ciem - Copiopteryx jehovah.

[edytuj] Bibliografia

• Zenon Ziółkowski "Najtrudniejsze stronice Biblii", PAX 1997
• "Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych", WAM, 2002
• "ABC chrześcijanina", Mały Słownik, Verbinum, 1999
• Jan Maria Szymusiak SJ, ks. Marek Starowieyski "Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa", KŚW, 1971
• "Imię Boże, które pozostanie na zawsze", wyd. Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, 1989

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Hasło w Encyklopedii Katolickiej z portalu New Advent Catholic (en)
• Hasło z Encyclopedia Britannica wyd. 11 (en)
• Hasło z Encyclopedia Judaica (en)
• Hasło Imię Boga w Encyklopedii OKIEM (materiały rzymskokatolickie)
• "Imię Boże, które pozostanie na zawsze" (en) (materiały Św. Jehowy)