Tramwaje w Łodzi

Z Wikipedii

Tramwaje w Łodzi
Taki tramwaj już niedługo wyruszy na trasy ŁTR
Lokalizacja	Łódź, Polska
Rodzaj transportu	tramwaj
Data uruchomienia	23 grudnia 1898
Liczba linii	miejskie: 14 regionalne: 3 turystyczne: 1 sezonowa: 1 razem: 19
Prześwit toru	1000 mm
Operator	1. MPK Łódź; 2. Tramwaje Podmiejskie; 3. MKT

Elektryczne tramwaje pojawiły się w Łodzi 23 grudnia 1898 r. Łódź była pierwszym miastem na terenie zaboru rosyjskiego, które posiadało tego rodzaju transport publiczny. Początkowo istniały dwie, dość krótkie linie tramwajowe obsługujące Śródmieście, w lutym 1899 r. były już cztery, zgodnie z koncesją. W roku 1901 (17 i 19 stycznia) ruszyły pierwsze podmiejskie linie tramwajowe - do Pabianic i Zgierza. Obie te inicjatywy były efektem działania prywatnych spółek, w których dominowali łódzcy fabrykanci niemieckiego pochodzenia z Juliuszem Kunitzerem na czele.

W latach 1910-1931 tramwajowe linie podmiejskie połączyły większość ważniejszych miejscowości podłódzkich tworząc największą tego rodzaju sieć w Polsce, która przetrwała bez zmian aż do końca lat 80. XX wieku. W pierwszej połowie lat 90. XX w. zlikwidowano część z nich, ale proces ten został zahamowany i obecnie Łódź jako jedyne miasto w Polsce posiada rozbudowaną sieć tramwajów podmiejskich.

Po II wojnie światowej sieć podmiejska i miejska zostały upaństwowione i przekazane Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Łodzi (MPK), które wraz z rozbudową Łodzi powiększyło znacznie liczbę i długość linii miejskich, pozostawiając sieć podmiejską praktycznie bez zmian. Obecnie w Łodzi funkcjonuje 14 linii miejskich i 3 podmiejskie (regionalne), z których część została przejęta od MPK przez spółki zorganizowane przez podłódzkie gminy. Najdłuższą linią tramwajową w Polsce i prawdopodobnie również w Europie jest 46 zaczynająca się z łódzkiej krańcówki Chocianowice i prowadząca do Ozorkowa o długości 34 km.

Łódzka i podłódzka sieć tramwajowa cechuje się wąskim rozstawem torów (1000 mm). Miejska linia nr 10, jest obsługiwana przez nowoczesne Cityrunnery, które jednak nie rozwijają nawet połowy możliwej prędkości, ze względu na krótkie odcinki pomiędzy przystankami. Obecnie największym projektem tramwajowym w aglomeracji łódzkiej jest Łódzki Tramwaj Regionalny, projekt szybkiego tramwaju, obejmujący między innymi wymianę torowisk na trasie dzisiejszych linii nr 11 i 46 (Pabianice-Łódź-Zgierz-Ozorków), budowę wzbudzanej sygnalizacji, nowych przystanków i zakup 10 niskopodłogowych tramwajów PESA 122N. W dalszej perspektywie planowana jest budowa drugiej linii ŁTR na trasie Radiostacja-Brus-Konstantynów Łódzki (również istniejącej obecnie), a także modernizacja do standardu szybkiego tramwaju linii nr 10: Retkinia-Widzew z ewentualnym, planowanym od wielu lat, przedłużeniem linii od przystanku Augustów (dzisiejszej krańcówki na Widzewie) na Olechów.

Spis treści 1 Początki łódzkich tramwajów 2 Tramwaje podmiejskie w aglomeracji łódzkiej 3 Tabor tramwajowy 4 Łódzkie tramwaje dziś 5 Przewoźnicy 6 Krańcówki tramwajowe 7 Szczególne linie tramwajowe 7.1 Linia tramwajowa 0 7.1.1 Trasa 7.1.2 Linki zewnętrzne 7.2 Linia tramwajowa nr 43 7.3 Linia tramwajowa nr 46 8 Kierunki docelowe linii tramwajowych 9 Linie tramwajowe obowiązujące od 01.01.2001r. 10 Kierunki docelowe linii tramwajowych i autobusowej komunikacji zastępczej - od dnia 17.06.2008 11 Linie tramwajowe - stan obowiązujący od dnia 17.06.2008 12 Autobusowa komunikacja zastępcza - stan obowiązujący od 17.06.2008 13 Linie tramwajowe do 31.12.2000 roku 14 Ciekawostki 15 Przypisy 16 Zobacz też 17 Linki zewnętrzne

[edytuj] Początki łódzkich tramwajów

Łódź w latach 90. XIX wieku liczyła już ponad 300 tysięcy mieszkańców. W tym ogromnym przemysłowym mieście brakowało, i brakuje wciąż, szerokich przelotowych ulic i obwodnic. Cały ruch osobowy i towarowy skupiał się więc w zapchanym śródmieściu, zwłaszcza na ulicy Piotrkowskiej. Po łódzkich ulicach krążyło wtedy tysiące dorożek, powozów i bryczek oraz rozmaitych wozów z towarami, nic więc dziwnego, że zarówno władze miasta, jak i miejscowi przemysłowcy nosili się z zamiarem odciążenia ruchu kołowego w centrum przez budowę kolei obwodowej albo linii tramwajowych.

W połowie lat 80. XIX wieku podjęto pierwsze próby uruchomienia w Łodzi tramwaju konnego, które zakończyły się jednak niepowodzeniem. Zrezygnowano z konnych tramwajów ze względów higienicznych. Tramwaje takie wymagałyby bowiem budowy w centrum Łodzi wielkich stajni, co pogorszyłoby warunki sanitarne w tym mieście. Ostatecznie zdecydowano się na czystsze i szybsze tramwaje elektryczne. Tramwaje miały przewozić za dnia pasażerów, a w nocy - towary do fabryk. Przetarg na budowę linii wygrało Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej (KEŁ), które stworzyli czołowi przemysłowcy łódzcy z Juliuszem Kunitzerem na czele. Decyzja o udzieleniu im zgody na budowę zapadła na najwyższym szczeblu, w Sankt Petersburgu, podpisał ją sam car Mikołaj II Romanow. Techniczną stronę uruchomienia linii oraz własnej elektrowni, dostarczenie sprzętu i taboru powierzono potężnemu niemieckiemu koncernowi elektrotechnicznemu AEG, który rozpoczął budowę latem 1897 r.

Pierwsze łódzkie tramwaje elektryczne wyjechały na swe trasy tuż przed Bożym Narodzeniem - w piątek 23 grudnia 1898 r. Łódź otrzymała wówczas najnowocześniejszy na te czasy środek transportu, wyprzedzając pod tym względem nawet Warszawę, w której jeszcze przez 10 lat kursowały tramwaje konne. Były to pierwsze tramwaje elektryczne w całym zaborze rosyjskim. Uruchomiono początkowo tylko dwie niezbyt długie linie tramwajowe: Plac Kościelny - Górny Rynek (obecnie Plac Reymonta) oraz Park Helenów (obecnie 19 Stycznia) - Piotrkowska, Restauracja Paradyz (okolice współczesnego Centralu). Do lutego 1899 r. uruchomiono 2 pozostałe linie, zgodnie z koncesją.

Eksperyment z tramwajami elektrycznymi w Łodzi powiódł się lepiej, niż się spodziewano. Szybko spłacono koszty budowy linii, przedsięwzięcie przyniosło spore zyski akcjonariuszom, ruch kołowy w centrum Łodzi wyraźnie zmalał, zaś ludność, mimo wcześniejszych poważnych obaw, dosyć szybko przyzwyczaiła się do tramwajów "co bez konia chodzą". Poważnych wypadków i incydentów nie było zbyt wiele. Porządku w wagonach i na ulicach ze zdwojoną czujnością strzegła carska policja. Tylko niektórzy dorożkarze, zwalczając nową, niebezpieczną konkurencję, złośliwie blokowali tory albo zajeżdżali drogę tramwajom. Po II wojnie światowej spółkę tramwajową znacjonalizowano i połączono z tramwajami podmiejskimi.

[edytuj] Tramwaje podmiejskie w aglomeracji łódzkiej

Szybko postanowiono rozbudować linie tramwajowe w kierunku powiązanych z łódzkim przemysłem sąsiednich mniejszych miejscowości. Pomysł ten pojawił się niemal z chwilą uruchomienia pierwszego łódzkiego tramwaju.

Starania o tę nową, dochodową koncesję rozpoczęło jednocześnie kilka grup przedsiębiorców. Także tym razem zwyciężyła grupa kierowana przez Juliusza Kunitzera. Ten niezwykle obrotny, ale i bezwzględny fabrykant łódzki przeszedł do historii jako wzór "lodzermenscha". Zginął z rąk robotnika w czasie Rewolucji 1905 r. Wśród koncesjonariuszy podmiejskiej kolejki dojazdowej są te same nazwiska, co w Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej, członków najznaczniejszych łódzkich klanów fabrykanckich niemieckiego pochodzenia: Scheiblera, Heinzla, Grohmana, Geyera i Anstadta. Warunki koncesji podpisał car Mikołaj II w dniu 6 stycznia 1899 r. Oficjalna nazwa Konsorcjum brzmiała: Łódzko-Zgierskie i Łódzko-Pabianickie Elektryczne Wąskotorowe Koleje Podjazdowe.

Łódzkie tramwaje podmiejskie nazywano "kolejką podjazdową" (rusycyzm, kalka z ros.), popularnie mówiono "dojazdowa" i traktowano jako coś pośredniego między komunikacją miejską a prawdziwą koleją. Budowniczym tych linii i tym razem był niemiecki koncern AEG, a dokładnie jego petersburski oddział. Prace budowlane ruszyły we wrześniu 1899 r. Jako pierwszą ukończono i otwarto 17 stycznia 1901 r. nitkę pabianicką. Funkcjonowała ona do niedawna pod numerem 41, a jej długość wynosiła prawie 15 km. Dwa dni później - 19 stycznia 1901 r. ruszyły pierwsze tramwaje do Zgierza. Potem otrzymały numer 45, o długości 9,5 km.

W 1908 r. dawne Konsorcjum przekształciło się w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych (ŁWEKD), które 14 lipca 1908 r. otrzymało nową koncesję na 48 lat. Wśród akcjonariuszy po tragicznej śmierci Kunitzera dominującą pozycję zdobyła rodzina Scheiblerów, posiadająca prawie 40% akcji spółki. Głównym celem statutowym Towarzystwa, oprócz eksploatacji już istniejących linii tramwajowych do Zgierza i Pabianic, była budowa nowych.

Trzecia oddana do użytku linia połączyła Łódź z Aleksandrowem. Linia ta była uruchamiana w dwu etapach. Trudności wynikły z powodu skrzyżowania linii tramwajowej z torem Kolei Kaliskiej na Żabieńcu. 9 lutego 1910 r. problem rozwiązano, uruchamiając tymczasowy ruch wahadłowy. Cała trasa stała się przejezdna 25 lutego 1910 r. Kolejne uruchamiane linie prowadziły do Rudy Pabianickiej (1910), Konstantynowa (1911), Rzgowa i Tuszyna z przedłużeniem do Kruszowa (1916/1917), Ozorkowa (1922) i Lutomierska (1929/1931). Na tych ostatnich przez jakiś czas nie było trakcji elektrycznej, jeździły więc parowozy.

Jeszcze przed I wojną światową planowano połączenie liniami tramwajowymi z Łodzią Brzezin, Koluszek, a nawet Zduńskiej Woli i Piotrkowa Trybunalskiego. Szerokość torów była identyczna, jak w przypadku łódzkich tramwajów miejskich i wynosiła 1000 mm, czyli znacznie mniej niż kolejowych. Większość tych linii podmiejskich działa do dziś. Zlikwidowano tylko tramwaje do Aleksandrowa (1991), do Tuszyna (1978) i do Rzgowa (1993).

[edytuj] Tabor tramwajowy

W ciągu ponad 100 lat funkcjonowania łódzkich tramwajów można naliczyć aż 18 typów używanych wagonów, wszystkie one - wobec faktu, iż od początku kładziono w Łodzi tory o rozstawie szyn 1000 mm - przystosowane były do trakcji wąskotorowej. Część pojazdów obsługiwała także linie podmiejskie. Były to m.in.:

• Wagony typu Herbrand VNB-125. Produkcji niemieckiej. Jeden z pierwszych wagonów silnikowych jeżdżących po Łodzi już od chwili uruchomienia elektrycznej komunikacji tramwajowej w 1898 roku. Charakteryzował się odkrytymi pomostami, umożliwiającymi łatwe wsiadanie i wysiadanie, nawet w czasie trwania jazdy. Kołowa (autobusowa)replika "trambus" takiego tramwaju jeździ do dziś po Piotrkowskiej jako atrakcja turystyczna.

• Wagony typu U-104 Pulman. W latach 1910-1911 zakupiono nowocześniejsze nieco tramwaje. Miały silniki niemieckiej firmy AEG, wyprodukowane w Rydze. Były one długie na ok. 13 m, szerokie na prawie 2 m, a wysokie na ponad 3 m. Wyróżniały się wysoko wysklepionym, zaokrąglonym profilem dachu i płaskimi daszkami nad pomostami. Posiadały one po 9 okien z każdej strony o zaokrąglonych górnych narożnikach. Udogodnieniem dla podróżnych były całkowicie zamknięte pomosty, z jednoskrzydłowymi przesuwnymi drzwiami. Tramwaje te zawierały 38 miejsc siedzących i 7 stojących na pomostach, przy maksymalnym obciążeniu 146 pasażerów. W środku wagony posiadały dwa przedziały - elegancko wyposażony przedział II klasy z 8 miejscami siedzącymi i, znacznie obszerniejszy, przedział III klasy dla 30 pasażerów.

• Wagony typu Konstal N. Wytwarzane w latach 1948-1956 przez zakłady Konstal w Chorzowie oraz Stocznię Gdańską i Zakłady Wagonów w Sanoku (obecnie Autosan).
  Wersja wąskotorowa Konstal 2N produkowana była w latach 1950-1956.
  Wersje doczepne (produkowane m.in przez Fabrykę Wagonów Świdnica) (wagony bez silnika) oznaczane są ND lub 2ND.

• Wagony typu Konstal 4N. Wytwarzane w latach 1956-1962 przez zakłady Konstal w Chorzowie.
  Wersja wąskotorowa Konstal 5N produkowana była w latach 1957-1962.
  Wersje doczepne (wagony bez silnika) oznaczane są 4ND lub 5ND.

• Wagony typu Konstal 102N. Wytwarzane w latach 1967-1969 przez zakłady Konstal w Chorzowie.
  Zbliżona wyglądem wersja wąskotorowa Konstal 802N, jeżdżąca po Łodzi, produkowana była w roku 1970.

• Wagony typu Konstal 102Na. Wytwarzane w latach 1970-1973 przez zakłady Konstal w Chorzowie.
  Wersja wąskotorowa Konstal 102NaW potem Konstal 803N produkowana była w latach 1973-1974.

• Wagony typu Konstal 105N. To oznaczenie tramwaju wytwarzanego w latach 1979-1992 przez zakłady Konstal w Chorzowie.
  Wąskotorowa wersja oznaczona została Konstal 105NW potem Konstal 805Na.
  Liczba miejsc: siedzących 20, stojących 79. Układ napędowy: 4 silniki prądu stałego o łącznej mocy 160 kW. Składy te dominują do dziś na łódzkich liniach tramwajowych. Jest ich w Łodzi 453, a wśród nich 25 składów zmodernizowanych w latach 1997-1999 oraz 14 składów zmodernizowanych w latach 2004-2005.

• Wagon typu Düwag GT6. W 1990 roku sprowadzono do Łodzi 8 sztuk wagonów GT6 uprzednio wycofanych z eksploatacji w niemieckim Bielefeld. Wszystkie trafiły do zajezdni Brus, a po podziale MPK Łódź weszły w skład majątku spółki Tramwaje Podmiejskie. Obecnie w eksploatacji pozostały już tylko 3 wagony tego typu, z czego w ruchu liniowym możemy spotkać tylko dwa z nich (#42, #47). Składy GT6 zostały początkowo skierowane do obsługi linii podmiejskiej nr 43/43bis oraz z kilku miejskich. Z chwilą podziału MPK Łódź i przejęcia przez firmę Tramwaje Podmiejskie obsługują tylko i wyłącznie linię tramwajową nr 43/43bis z łódzkiej krańcówki Stoki przez Konstantynów Łódzki do Lutomierska.

• Wagony typu Cityrunner. Jest to jeden z najnowocześniejszych typów tramwajów jeżdżących obecnie na terenie Polski. Jest produkcji kanadyjskiej. Ma wagon pięcioczłonowy, niskopodłogowy. Liczba miejsc: siedzących 59, stojących 116. Układ napędowy energoelektroniczny, 4 silniki prądu przemiennego o łącznej mocy 400 kW. Został wyprodukowany w 2001 r. a wprowadzony do regularnej eksploatacji w Łodzi w 2002 r. Wagony tego typu obsługują linię 10 łączącą dwa krańce dzielnic Łodzi - Widzewa i Polesia z Centrum. Łódzkie MPK dysponuje 15 takimi tramwajami.

• Wagony typu Düwag GT8. W 2006 roku przedsiębiorstwo Międzygminna Komunikacja Tramwajowa sprowadziła do Łodzi 4 wagony typu GT8 wycofane z eksploatacji w Freiburgu. Wszystkie stacjonują w zajezdni Helenówek, jednak czasowo z uwagi na budowę Łódzkiego Tramwaju Regionalnego od 6 lipca gościnnie garażują w zajezdni MPK Łódź przy ulicy Telefonicznej. Składy GT8 zostały skierowane do obsługi najdłuższej linii tramwajowej w Polsce - oznaczonej nr 46 z łódzkiej krańcówki Chocianowice przez Zgierz do Ozorkowa (34 km).

• Wagony typu Düwag GT8N. W 2007 roku przedsiębiorstwo Międzygminna Komunikacja Tramwajowa sprowadziła do Łodzi kolejne 6 wagonów GT8 tym razem w wersji niskopodłogowej typu GT8N z niemieckiego Mannheim. Z racji malowania na kolor zielony i dwóch świateł z przodu w Łodzi nazwano je żabami. Wszystkie wagony stacjonują na zajezdni Helenówek, jednak czasowo z uwagi na budowę Łódzkiego Tramwaju Regionalnego - 2 pierwsze sprowadzone składy GT8N od 6 lipca gościnnie garażują w zajezdni MPK Łódź przy ulicy Telefonicznej. Składy GT8N (podobnie jak GT8) zostały skierowane do obsługi linii tramwajowej nr 46 z łódzkiej krańcówki Chocianowice przez Zgierz do Ozorkowa (34 km).

[edytuj] Łódzkie tramwaje dziś

Po II wojnie światowej obie łódzkie spółki tramwajowe (miejska i podmiejska) zostały upaństwowione i połączone. Sieć linii została przez lata rozbudowana, a tabor znacznie unowocześniony. Obecnie zarządza nimi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Łodzi (MPK - Łódź Sp. z o.o.) powstałe w 1992 r. Wszystkie udziały w kapitale zakładowym tej spółki objęła Gmina Łódź. Niektóre linie podmiejskie obsługują inne spółki. Tramwaje w Łodzi jeżdżą z powodzeniem do dziś, należąc do najpopularniejszych środków transportu publicznego. W chwili obecnej funkcjonuje w Łodzi 14 miejskich oraz 3 regionalne. Z linii podmiejskich ocalała większość - nr 43/43bis do Konstantynowa i Lutomierska oraz nr 46 do Ozorkowa. Zgierz z Pabianicami łączy jedna regionalna linia tramwajowa MPK nr 11, jedna z najdłuższych w Polsce. Linię miejską nr 10 obsługują od 2002 roku szybkie, niskopodłogowe Cityrunnery - jedne z najnowocześniejszych tramwajów w Polsce.

[edytuj] Przewoźnicy

Usługi przewozowe na liniach tramwajowych w Łodzi świadczą przewoźnicy, którzy posiadają podpisane umowy z Zarządem Dróg i Transportu w Łodzi:

• Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Łodzi - na liniach: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11/11A, 12, 13, 14, 15, linia turystyczna 0, linia sezonowa D1
• Tramwaje Podmiejskie - na linii: 43/43bis
• Międzygminna Komunikacja Tramwajowa - na linii: 46

[edytuj] Krańcówki tramwajowe

Nazwy wyróżnione - krańcówki czynne, a po myślniku numery linii, które obecnie do niej dojeżdżają (17.06.2008). Zmiany spowodowane są budową trasy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego

Na terenie Łodzi:

• AUGUSTÓW (Rokicińska/Augustów) - 3, 8, 9, 10
• BATOREGO (Piłsudskiego/Widzewska) - (8, 9, 10)
• BRATYSŁAWSKA (Bratysławska/al.Waltera-Janke) - (10, 12, 14)
• BRUS (Konstantynowska/zajezdnia tramwajowa "Tramwaje Podmiejskie") - (43/43bis)
• CHOCHOŁA (Aleksandrowska/Chochoła - Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. J. Babińskiego) - 2, 8
• CHOCIANOWICE (Pabianicka/Chocianowicka - zajezdnia tramwajowa MPK)
• CHOJNY (Kilińskiego/Śląska - Dworzec Łódź-Chojny) - 5
• DĄBROWA (Dąbrowskiego/wiadukt) - 2, 4, 14
• HELENÓWEK (Zgierska/Stara Baśń - zajezdnia tramwajowa MKT) - 4, 11A (11, 46)
• KOZINY (Srebrzyńska/al.Włókniarzy - "Makro")
• KURCZAKI (Rzgowska/Kurczaki) - 6, 11/11A
• LEGIONÓW (Legionów/al.Włókniarzy) - (1, 8, 13, 43/43bis, 46)
• LODOWA (Lodowa - cmentarz Zarzew) - (3)
• PLAC NIEPODLEGŁOŚCI (Rzgowska/Piotrkowska - Hala "Górniak")
• PLAC WOLNOŚCI (Pomorska/Nowomiejska/Legionów/Piotrkowska) - (2, 3, 4, 11/11A)
• PÓŁNOCNA (Północna/Franciszkańska - Park Staromiejski) - (12, 13, 43, 43bis)
• RADIOSTACJA (Narutowicza/Konstytucyjna) - (9, 13)
• RONDO LOTNIKÓW LWOWSKICH (Pabianicka/al.Politechniki/Paderewskiego - Szpital im. Kopernika)
• STOKI (Telefoniczna/Giewont) - 12, 43, 43bis
• STRYKOWSKA (Strykowska/Inflancka - Cmentarz Żydowski) - 1, 6
• SZCZECIŃSKA (Aleksandrowska/Szczecińska) - 5, 13, (2, 8)
• ŚLĄSKA (Niższa/Śląska) - 13
• TELEFONICZNA (Telefoniczna - zajezdnia MPK) - 9, (12, 43/43bis)
• WYCIECZKOWA (Warszawska/Wycieczkowa) - 3
• WYSZYŃSKIEGO (al.Wyszyńskiego/Popiełuszki) - 10, 12, 14
• ZDROWIE (Zdrowie/Park na Zdrowiu - ZOO) - 1, 43bis, 46, (43)
• ŻABIENIEC (Aleksandrowska/Dworzec Łódź-Żabieniec) - (2, 5, 8, 13)

Poza terenem Łodzi:

• DUŻY SKRĘT (Pabianice, ul. Warszawska)
• KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI (Konstantynów Łódzki, Park Miejski) - 43bis, (43)
• LUTOMIERSK (Lutomiersk, Plac Jana Pawła II) - 43
• PABIANICE (Pabianice, Łaska/Wiejska)
• OZORKÓW (Ozorków, ul.Cegielniana) - 46
• ZGIERZ (Zgierz, Plac Kilińskiego) - 11

[edytuj] Szczególne linie tramwajowe

[edytuj] Linia tramwajowa 0

Turystyczna linia tramwajowa, kursująca po Łodzi w sezonie wakacyjnym.

W czerwcu 2003 r. KMST zaproponował MPK Łódź Sp. z o.o. uruchomienie kursującej co niedzielę turystycznej linii tramwajowej, której obsługę mógłby stanowić tabor historyczny. Pomysł został pozytywnie zaopiniowany przez Zarząd Spółki i tak, 3 sierpnia 2003 r. uruchomiono tramwajową linię turystyczną "0", obsługiwaną historycznym składem 5N (#337) + 5ND (#644) z lat 1960-1961. MPK Łódź zajęło się wydrukiem biletów oraz przydzieliło motorniczego.

Zabytkowe wagony 5N przeszły remont bieżący, podczas którego otrzymały nową powłokę lakierniczą oraz wymagane przez przepisy ruchu drogowego hamulce szynowe, kierunkowskazy i światła odblaskowe. Ponadto wagonom zmieniono numery taborowe na takie, jakie posiadały one podczas liniowej eksploatacji. Na silnikowy 5N wrócił numer 337 (dotychczas 100), a na doczepce 5ND pojawił się numer 644 zamiast 504. Odtworzono także oryginalne napisy na burtach oraz we wnętrzu wagonu, np. "nie rozmawiaj z motorniczym".

Po raz pierwszy od 1983 roku w łódzkich tramwajach pojawili się konduktorzy - wolontariusze KMST. Zadaniem konduktorów była nie tylko sprzedaż specjalnych biletów, ale także zamykanie drzwi oraz dbanie o porządek w wagonach.

[edytuj] Trasa

• 2003: Zajezdnia Dąbrowskiego - Dąbrowskiego, Rzgowska, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska - Zdrowie.
  Trasa powrotna: Zdrowie, ul. Konstantynowska, Legionów, Zielona, al. Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego, zajezdnia.
• 2004: Zajezdnia Dąbrowskiego - ul. Dąbrowskiego, Rzgowska, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, al. Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska - krańcówka na Zdrowiu.
  Trasa powrotna: Zdrowie - Konstantynowska - Legionów - Gdańska - Kopernika - Żeromskiego - al. Politechniki - Wróblewskiego - Wólczańska - Czerwona - Piotrkowska - pl. Niepodległości - Rzgowska - Dąbrowskiego - Zajezdnia Dąbrowskiego.
• 2005: Zajezdnia Dąbrowskiego - ul. Dąbrowskiego, Rzgowska, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, al. Kościuszki, Zielona, Kilińskiego, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska - krańcówka na Zdrowiu.
  Trasa powrotna: Zdrowie - Konstantynowska, Legionów, Zachodnia, al. Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego - Zajezdnia Dąbrowskiego.
• 2006: Zajezdnia Dąbrowskiego - ul. Dąbrowskiego, Rzgowska, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, al. Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska - krańcówka na Zdrowiu.
  Trasa powrotna: Zdrowie - Konstantynowska, Legionów, Zielona, al. Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego - Zajezdnia Dąbrowskiego
• 2007: Zdrowie - Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Północna, Ogrodowa, Zachodnia, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska - Wycieczkowa.
  Trasa powrotna: Wycieczkowa - Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Kilińskiego, Narutowicza, Zielona, Legionów, Konstantynowska - Zdrowie
  W związku z budową Łódzkiego Tramwaju Regionalnego wprowadzono nw. zmiany w trasach przejazdu:
  • od 11 sierpnia 2007r.
    Zdrowie - Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Franciszkańska, Wojska Polskiego, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska - Wycieczkowa.
    Trasa powrotna: Wycieczkowa - Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Wojska Polskiego, Franciszkańska, Kilińskiego, Narutowicza, Zielona, Legionów, Konstantynowska - Zdrowie
  • od 19 września 2007r.
    Zdrowie - Konstantynowska, Legionów, pl. Wolności, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska - Wycieczkowa.
    Trasa powrotna: Wycieczkowa - Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska - Zdrowie

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona "zerówki"

[edytuj] Linia tramwajowa nr 43

Tramwaj linii nr 43 ("linia lutomierska") kursuje z łódzkiego osiedla Stoki przez Konstantynów Łódzki do Lutomierska. Jest to linia licząca niespełna 30 km długości, a tym samym jest trzecią co do długości linią tramwajową w Polsce oraz jedną z najdłuższych w Europie. Linia ta posiada też wariant skrócony, oznaczony jako 43bis na odcinku Łódź Stoki - Konstantynów Łódzki oraz Łódź Stoki - Zdrowie. Obecnie linię tą obsługuje przedsiębiorstwo Tramwaje Podmiejskie.

Trasa linii 43/43bis przebiega wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 710 .

[edytuj] Linia tramwajowa nr 46

Tramwaj linii nr 46 ("linia ozorkowska") kursuje obecnie od łódzkiego osiedla Chocianowice przez Zgierz do Ozorkowa. Jest to najdłuższa, licząca ponad 30 km długości, linia tramwajowa w Polsce oraz jedna z najdłuższych w Europie.

Koncesja na wybudowanie i eksploatację linii tramwajowej z Łodzi do Ozorkowa przyznana została Łódzkim Wąskotorowym Elektrycznym Kolejom Dojazdowym w 1913 roku. Do budowy trasy przystąpiono w 1920 roku, a uroczystość uruchomienia miała miejsce 9 kwietnia 1922 roku (niedziela palmowa). Co ciekawe, do kwietnia 1926 roku linia obsługiwana była trakcją parową. Od 1929 roku tabor dla linii stanowiły wozy zakupione w fabryce Lilpopa typu LRL. W latach siedemdziesiątych zastąpiono je tramwajami typu 2N i 5N, te zaś od 1989 roku pojazdami typu 102NaW oraz 803N.

18 stycznia 1986 roku linia 46 wydłużona została z centrum Ozorkowa od ulicy Wyszyńskiego, do nowo zbudowanej pętli przy ulicy Cegielnianej, po trasie zlikwidowanej na tym odcinku Kujawskiej Kolei Dojazdowej. Dalsze plany zakładały przedłużenie trasy do dworca kolejowego. Jednak zmiany polityczno-gospodarcze, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku sprawiły, że z projektu zrezygnowano, a samej linii zaczęła zagrażać likwidacja.

1 listopada 1993 roku obsługę trasy od Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego przejęła spółka Międzygminna Komunikacja Tramwajowa, dysponująca wagonami typu 803N oraz 102NaW. Obecnie na trasie możemy spotkać również sprowadzone z Niemiec tramwaje Düwag GT8 oraz Düwag GT8N.

• 09.04.1922 - Uroczyste oddanie linii obsługiwanej w trakcji parowej - oznaczenie tablicami z nazwami miast.
• 05.1926 - Uruchomienie linii w trakcji elektrycznej.
• 1930 - Oddanie Dworca Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych na Bałuckim Rynku.
• 1939 - W okresie okupacji wprowadzono dodatkowe oznaczenie numerem 40. Linie podmiejskie wydłużono do Placu Wolności.
• 1945 (?) - powrócono do pierwotnego oznaczenia linii za pomocą tablic z nazwami miast
• 22.07.1951 - Oddano nową krańcówkę dla tramwajów podmiejskich przy ulicy Północnej.
• 01.01.1956 - linię oznaczono numerem 46
• 18.04.1983 - W Ozorkowie linię skierowano do dworca Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
• 18.01.1986 - W Ozorkowie wydłużono trasę do nowo powstałej krańcówki przy ulicy Cegielnianej po torach likwidowanej Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
• 01.11.1993 - Obsługę linii przejęła Międzygminna Komunikacja Tramwajowa (MKT)
• 01.02.2004 - Wydłużenie trasy do krancówki Chocianowice przez tereny Politechniki Łódzkiej.

[edytuj] Kierunki docelowe linii tramwajowych

[edytuj] Linie tramwajowe obowiązujące od 01.01.2001r.

Linia Pętle docelowe D1 PLAC WOLNOŚCI ZDROWIE 1 CHOJNY STRYKOWSKA 2 DĄBROWA CHOCHOŁA 3 AUGUSTÓW WYCIECZKOWA 4 DĄBROWA HELENÓWEK 5 KURCZAKI SZCZECIŃSKA 6 KURCZAKI STRYKOWSKA 7 ŚLĄSKA KOZINY 8 AUGUSTÓW CHOCHOŁA 9 AUGUSTÓW ZDROWIE	Linia Pętle docelowe 10 AUGUSTÓW WYSZYŃSKIEGO 11 ZGIERZ PABIANICE 11A HELENÓWEK CHOCIANOWICE 12 STOKI WYSZYŃSKIEGO 13 ŚLĄSKA SZCZECIŃSKA 14 DĄBROWA WYSZYŃSKIEGO 15 KURCZAKI TELEFONICZNA 43 STOKI LUTOMIERSK 43bis STOKI KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI 46 OZORKÓW CHOCIANOWICE
Linia	Trasa
1	CHOJNY - Kilińskiego - Franciszkańska - Wojska Polskiego - STRYKOWSKA
2	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Rzgowska - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Limanowskiego - Aleksandrowska - CHOCHOŁA
3	AUGUSTÓW - Rokicińska - Puszkina - Przybyszewskiego - Plac Reymonta - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Zgierska - Dolna - Łagiewnicka - Warszawska - WYCIECZKOWA
4	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Kilińskiego - Pomorska - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - HELENÓWEK
5	KURCZAKI - Rzgowska - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Plac Reymonta - Przybyszewskiego - Kilińskiego - Franciszkańska - Wojska Polskiego - Zgierska - Limanowskiego - Aleksandrowska - SZCZECIŃSKA
6	KURCZAKI - Rzgowska - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Ogrodowa - Północna - Franciszkańska - Wojska Polskiego - STRYKOWSKA
7	ŚLĄSKA - Niższa - Śmigłego-Rydza - Kopcińskiego - Narutowicza - Kilińskiego - Pomorska - Plac Wolności - Legionów - Cmentarna - Srebrzyńska - KOZINY
8	AUGUSTÓW - Rokicińska - Piłsudskiego - Mickiewicza - Włókniarzy - Limanowskiego - Aleksandrowska - CHOCHOŁA
9	AUGUSTÓW - Rokicińska - Piłsudskiego - Kopcińskiego - Narutowicza - Zielona - Legionów - Konstantynowska - ZDROWIE
10	AUGUSTÓW - Rokicińska - Piłsudskiego - Mickiewicza - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska - WYSZYŃSKIEGO
11	PABIANICE - Wiejska - Łaska - Zamkowa - Warszawska - Dąbrowa - Teklin - Widzew-Zdżary - Ksawerów - Łódzka - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Pabianicka - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Zgierska - Łódzka - 1 Maja - Plac Kilińskiego - ZGIERZ
11A	PABIANICE - Wiejska - Łaska - Zamkowa - Warszawska - Dąbrowa - Teklin - Widzew-Zdżary - Ksawerów - Łódzka - Pabianicka - CHOCIANOWICE - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Pabianicka - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Zgierska - HELENÓWEK - Łódzka - 1 Maja - Plac Kilińskiego - ZGIERZ
12	WYSZYŃSKIEGO - Bratysławska - Karolewska - Bandurskiego - Włókniarzy - Kopernika - Gdańska - Zielona - Narutowicza - Konstytucyjna - Pomorska - działki - Telefoniczna - STOKI
13	ŚLĄSKA - Niższa - Śmigłego-Rydza - Kopcińskiego - Narutowicza - Zielona - Legionów - Włókniarzy - Limanowskiego - Aleksandrowska - SZCZECIŃSKA
14	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Śmigłego-Rydza - Piłsudskiego - Mickiewicza - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska - WYSZYŃSKIEGO
15	KURCZAKI - Rzgowska - Paderewskiego - Rondo Lotników Lwowskich - Politechniki - Żeromskiego - Kopernika - Gdańska - Legionów - Plac Wolności - Pomorska - działki - TELEFONICZNA
43	STOKI - Telefoniczna - Pomorska - Plac Wolności - Legionów - Konstantynowska - KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI - LUTOMIERSK (Plac Jana Pawła II)
43bis	STOKI - Telefoniczna - Pomorska - Plac Wolności - Legionów - Konstantynowska - KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI (Plac Kościuszki)
46	CHOCIANOWICE - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Politechniki - Żeromskiego - Kopernika - Gdańska - Legionów - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - Łódzka - Stary Rynek - Łęczycka - Ozorkowska - Proboszczewice - Lućmierz - Rosanów - Emilia - Słowik - Aleksandria - OZORKÓW (Cegielniana)

[edytuj] Kierunki docelowe linii tramwajowych i autobusowej komunikacji zastępczej - od dnia 17.06.2008

Linia	Pętle docelowe
1	ZDROWIE STRYKOWSKA
2	DĄBROWA CHOCHOŁA
3	AUGUSTÓW WYCIECZKOWA
4	DĄBROWA HELENÓWEK
5	CHOJNY SZCZECIŃSKA
6	KURCZAKI STRYKOWSKA
8	AUGUSTÓW CHOCHOŁA
9	AUGUSTÓW TELEFONICZNA
10	AUGUSTÓW WYSZYŃSKIEGO
11	ZGIERZ KURCZAKI
11A	HELENÓWEK KURCZAKI
12	STOKI WYSZYŃSKIEGO
13	ŚLĄSKA SZCZECIŃSKA
14	DĄBROWA WYSZYŃSKIEGO
43	STOKI LUTOMIERSK
43bis	STOKI KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI
46	OZORKÓW ZDROWIE
Z1	DĄBROWA CENTRAL
Z2	CHOCIANOWICE CENTRAL
Z4	KARPACKA CENTRAL
Z8	KURCZAKI DWORZEC ŁÓDŹ KALISKA
Z11	PABIANICE CENTRAL

[edytuj] Linie tramwajowe - stan obowiązujący od dnia 17.06.2008

Wyróżniony kolor oznacza, że linia nie przebiega po swojej stałej trasie.

Linia	Trasa
D1	LINIA ZAWIESZONA
1	STRYKOWSKA – Strykowska - Wojska Polskiego - Franciszkańska - Kilińskiego - Narutowicza - Zielona – Legionów - Konsatntynowska - ZDROWIE
2	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Śmigłego-Rydza - Piłsudskiego - Mickiewicza - Kościuszki - Zachodnia - Legionów - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - Limanowskiego - Aleksandrowska - CHOCHOŁA
3	AUGUSTÓW - Rokicińska - Puszkina - Przybyszewskiego - Kilińskiego - Piłsudskiego - Mickiewicza - Kościuszki - Zachodnia - Legionów - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - Dolna - Łagiewnicka - Warszawska - WYCIECZKOWA
4	HELENÓWEK - Zgierska - Nowomiejska - Plac Wolności - Pomorska - Kilińskiego - Dąbrowskiego - DĄBROWA
5	CHOJNY - Kilińskiego - Franciszkańska - Wojska Polskiego - Plac Kościelny - Zgierska - Limanowskiego - Aleksandrowska - SZCZECIŃSKA
6	KURCZAKI - Rzgowska - Dąbrowskiego - Kilińskiego - Franciszkańska - Wojska Polskiego - Strykowska - STRYKOWSKA
7	LINIA ZAWIESZONA
8	AUGUSTÓW - Rokicińska - Piłsudskiego - Mickiewicza - Włókniarzy - Limanowskiego - Aleksandrowska - CHOCHOŁA
9	AUGUSTÓW – Rokicińska - Piłsudskiego - Kopcińskiego - Narutowicza – Konstytucyjna - Pomorska - działki - TELEFONICZNA
10	AUGUSTÓW - Rokicińska - Piłsudskiego - Mickiewicza - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska - WYSZYŃSKIEGO
11	ZGIERZ (PLAC KILIŃSKIEGO) - 1 Maja - Łódzka - Zgierska - Nowomiejska - Plac Wolności - Legionów - Zachodnia - Kościuszki - Mickiewicza - Piłsudskiego - Kilińskiego - Dąbrowskiego - Rzgowska - KURCZAKI
11A	HELENÓWEK - Zgierska - Nowomiejska - Plac Wolności - Legionów - Zachodnia - Kościuszki - Mickiewicza - Piłsudskiego - Kilińskiego - Dąbrowskiego - Rzgowska - KURCZAKI
12	STOKI – Telefoniczna - działki - Pomorska - Kilińskiego - Północna - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Gdańska - Kopernika - Włókniarzy - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska - Wyszyńskiego – WYSZYŃSKIEGO
13	ŚLĄSKA – Niższa - Śmigłego–Rydza - Kopcińskiego - Narutowicza - Konstytucyjna - Pomorska - Kilińskiego - Północna - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Włókniarzy - Limanowskiego - Aleksandrowska – SZCZECIŃSKA
14	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Śmigłego-Rydza - Piłsudskiego - Mickiewicza - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska - WYSZYŃSKIEGO
15	LINIA ZAWIESZONA
43	STOKI - Telefoniczna - Pomorska - Kilińskiego - Północna - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Konstantynowska - KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI - LUTOMIERSK (Plac Jana Pawła II)
43bis	STOKI - Telefoniczna - Pomorska - Kilińskiego - Północna - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Konstantynowska - KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI (Plac Kościuszki)
46	OZORKÓW - Zgierz - Łódź - Zgierska - Plac Kościelny - Wojska Polskiego - Franciszkańska - Kilińskiego - Narutowicza - Zielona - Legionów - Konstantynowska - ZDROWIE

[edytuj] Autobusowa komunikacja zastępcza - stan obowiązujący od 17.06.2008

Linia	Trasa
Z1	DĄBROWA – Dąbrowskiego - Rzgowska - Sieradzka - Wólczańska - Mickiewicza – CENTRAL – Kościuszki - Radwańska - Wólczańska - Sieradzka - Rzgowska - Dąbrowskiego – DĄBROWA
Z2	CHOCIANOWICE – Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Pabianicka - Plac Niepodległości - Rzgowska - Sieradzka - Wólczańska - Mickiewicza – CENTRAL – Kościuszki - Radwańska - Wólczańska - Czerwona - Piotrkowska - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Pabianicka – CHOCIANOWICE
Z4	KARPACKA – Paderewskiego - Zaolziańska - Karpacka - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Pabianicka - Plac Niepodległości - Sieradzka - Wólczańska - Mickiewicza – CENTRAL – Kościuszki - Radwańska - Wólczańska - Czerwona - Piotrkowska - Pabianicka - Rondo Lotników Lwowskich - Paderewskiego – KARPACKA
Z8	KURCZAKI - Kurczaki - Rzgowska - Paderewskiego - Rondo Lotników Lwowskich - Politechniki - Kopernika - Włókniarzy - DWORZEC ŁÓDŹ KALISKA - Włókniarzy - Kopernika - Łąkowa - Mickiewicza - Żeromskiego - Politechniki - Rondo Lotników Lwowskich - Paderewskiego - Rzgowska - Kurczaki - KURCZAKI
Z9	ROKICIŃSKA – Puszkina - Przybyszewskiego - Suwalska - Zarzewska - Sieradzka - Wólczańska - Radwańska - Inżynierska – REMBIELIŃSKIEGO - Radwańska - Politechniki - Wróblewskiego - Wólczańska - Sieradzka - Rzgowska - Zarzewska - Praska - Przybyszewskiego - Puszkina – ROKICIŃSKA
Z11	PABIANICE (DWORZEC PKP) - Łaska - Zamkowa - Warszawska - Ksawerów - Łódzka - (Łódź) - Pabianicka - Plac Niepodległości - Rzgowska - Sieradzka - Wólczańska – CENTRAL – Kościuszki - Radwańska - Wólczańska - Czerwona - Piotrkowska - Pabianicka - Ksawerów - Łódzka - Partyzancka - (Pabianice) - Partyzancka - Sikorskiego - Warszawska - Zamkowa - Łaska – PABIANICE (DWORZEC PKP)
73	pełni funkcję komunikacji zastępczej: 11 LISTOPADA - 11 Listopada - Włókniarzy - Liściasta - Zgierska - Kniaziewicza - Kalinowa - Hipoteczna - Klonowa - Kasprzaka - Zielona - 1 Maja - Żeligowskiego - 6 Sierpnia - Żeromskiego (plac Barlickiego) - Zielona - Narutowicza - Kilińskiego - Rewolucji 1905r. - Wierzbowa - Narutowicza - Krzywickiego - Małachowskiego - Konstytucyjna – KONSTYTUCYJNA - Konstytucyjna - Narutowicza - Kopcińskiego - Jaracza - Polskiej Organizacji Wojskowej - Narutowicza - Zielona (plac Barlickiego) - Żeromskiego - Więckowskiego - Zielona - Kasprzaka - Klonowa - Hipoteczna - Kalinowa - Kniaziewicza - Zgierska - Liściasta - Włókniarzy - 11 Listopada - 11 LISTOPADA

[edytuj] Linie tramwajowe do 31.12.2000 roku

Linia	Trasa
1	CHOJNY - Kilińskiego - Franciszkańska - Wojska Polskiego - STRYKOWSKA
2	KURCZAKI - Rzgowska - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Limanowskiego - Aleksandrowska - CHOCHOŁA
4	KURCZAKI - Rzgowska - Dąbrowskiego - Kilińskiego - Pomorska - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - HELENÓWEK
5	CHOJNY - Kilińskiego - Północna - Ogrodowa - Zachodnia - Limanowskiego - Aleksandrowska - SZCZECIŃSKA
6	KURCZAKI - Rzgowska - Paderewskiego - Pabianicka - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Legionów - Plac Wolności - Pomorska - działki - Telefoniczna - STOKI
7	KOZINY - Srebrzyńska - Cmentarna - Legionów - Zachodnia - Kościuszki - Zwirki - Piotrkowska - Plac Niepodległości - Rzgowska - Dąbrowkiego - Niższa - NIŻSZA
8	WYSZYŃSKIEGO - Wyszyńskiego - Bratysławska - Karolewska - Bandurskiego - Włókniarzy - Kopernika - Gdańska - Legionów - Plac Wolności - Pomorska - działki - TELEFONICZNA
9	ZDROWIE - Konstantynowska - Legionów - Zielona - Narutowicza - Kopcińskiego - Śmigłego-Rydza - Dąbrowskiego - DĄBROWA
10	WYSZYŃSKIEGO - Wyszyńskiego - Bratysławska - Karolewska - Bandurskiego - Włókniarzy - Mickiewicza - Piłsudskiego - Rokincińska - AUGUSTÓW
11	CHOCIANOWICE - Pabianicka - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Zgierska - HELENÓWEK
12	WYSZYŃSKIEGO - Wyszyńskiego - Bratysławska - Karolewska - Bandurskiego - Włókniarzy - Kopenika - Gdańska - Zielona - Narutowicza - Konstytucyjna - Pomorska - działki - Telefoniczna - STOKI
14	WYSZYŃSKIEGO - Wyszyńskiego - Bratysławska - Karolewska - Bandurskiego - Mickiewicza - Piłsudskiego - Śmigłego-Rydza - Dąbrowskiego - DĄBROWA
15	KURCZAKI - Rzgowska - Paderewskiego - Politechiki - Żeromskiego - Kopernika - Gdańska - Legionów - Zachodnia - Ogrodowa - Północna - Franciszkańska - Wojska Polskiego - Strykowska - STRYKOWSKA
16	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Kilińskiego - Pomorska - Plac Wolności - Nowomiejska - Zgierska - Dolna - Łagiewnicka - Warszawska - WYCIECZKOWA
16A	PLAC WOLNOŚCI - Nowomiejska - Zgierska - Dolna - Łagiewnicka - Warszawska - WYCIECZKOWA
18	AUGUSTÓW - Rokicińska - Puszkina - Przybyszewskiego - Piotrkowska - Pabianicka - RONDO LOTNIKÓW LWOWSKICH
19	DĄBROWA - Dąbrowskiego - Plac Niepodległości - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Ogrodowa - Północna - Franciszkańska - Wojska Polskiego - Strykowska - STRYKOWSKA
20	NIŻSZA (Śląska) - Niższa - Śmigłego-Rydza - Przybyszewskiego - Piotrkowska - Czerwona - Wólczańska - Wróblewskiego - Politechniki - Żeromskiego - Kopernika - Włókniarzy - Limanowskiego - Aleksandrowska - SZCZECIŃSKA
21	AUGUSTÓW - Rokicińska - Puszkina - Przybyszewskiego - Piotrkowska - Żwirki - Kościuszki - Zachodnia - Limanowskiego - ŻABIENIEC
22	HELENÓWEK - Zgierska - Zachodnia - Ogrodowa - Północna - Kilińskiego - Narutowicza - Kopcińskiego - Śmigłego-Rydza - Niższa - NIŻSZA
25	CHOCHOŁA - Aleksandrowska - Włókniarzy - Legionów - Zielona - Kościuszki - Piłsudskiego - Rokicińska - AUGUSTÓW
27	CHOCIANOWICE - Pabianicka - Politechniki - Żeromskiego - Kopenika - Gdańska - Zielona - Narutowicza - Konstytucyjna - Pomorska - działki - TELEFONICZNA
29	AUGUSTÓW - Rokicińska - Puszkina - Przybyszewskiego - Śmigłego-Rydza - Kopcińskiego - Narutowicza - Zielona - Legionów - Konstantynowska - ZDROWIE
41	PLAC NIEPODLEGŁOŚCI - Pabianicka - Chocianowice - Mały Skręt - Ksawerów - Teklin - Dąbrowa - Duży Skręt - Warszawska - Zamkowa - Łaska - Wiejska - PABIANICE
43	PÓŁNOCNA - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Konstantynowska - Konstantynów Łódzki - LUTOMIERSK (Plac Jana Pawła II)
43bis	PÓŁNOCNA - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Konstantynowska - KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI (Plac Kościuszki)
43bis	PÓŁNOCNA - Ogrodowa - Zachodnia - Legionów - Konstantynowska - ZDROWIE
45	PÓŁNOCNA - Ogrodowa - Zachodnia - Zgierska - Helenówek - Łódzka - 1 Maja - Plac Kilińskiego - ZGIERZ
46	PÓŁNOCNA - Ogrodowa - Zachodnia - Zgierska - Helenówek - Łódzka, Stary Rynek, Łęczycka, Ozorkowska - Proboszczewice - Lućmierz - Rosanów - Emilia - Słowik - Aleksandria - OZORKÓW (Cegielniana)

[edytuj] Ciekawostki

• W latach 1975 - 1998 łódzkie tramwaje wyjeżdżały poza granice ówczesnego województwa łódzkiego - linia 43 do Lutomierska w byłym województwie sieradzkim oraz linia 42 do Tuszyna (do likwidacji w 1978 roku) w byłym województwie piotrkowskim.
• Przed wielu laty istniały plany budowy linii tramwajowej z Łodzi do Piotrkowa Trybunalskiego (przedłużenie linii "tuszyńskiej"), Łasku (przedłużenie linii "pabianickiej") oraz Brzezin (obecne torowisko w ulicy Wojska Polskiego-ówczesnej Brzezińskiej oraz zburzony w 2006 roku wiadukt nad torami PKP na ulicy Brzezińskiej).
• Najdłuższą linią tramwajową w Polsce jest linia 46 z łódzkiej krańcówki Chocianowice przez Zgierz do Ozorkowa (34 km). Według niektórych danych jest to również najdłuższa linia w Europie.
  Drugą co do długości linią w Polsce jest linia 11 (wśród motorniczych nazywana "linią trójmiejską") z Pabianic przez Łódź do Zgierza, a trzecią 43 z łódzkich Stoków przez Konstantynów Łódzki do Lutomierska.
• Linia nr 1 jest najkrótszą w Łodzi linią tramwajową. Liczy 9,6 km i prowadzi od pętli Chojny na ul. Kilińskiego przy Śląskiej do pętli na Dołach przy ul. Strykowskiej (przy Inflanckiej).
• Do końca lat 80. XX wieku łódzkie tramwaje docierały również do Tuszyna i Rzgowa (linia nr 42/42bis) oraz do Aleksandrowa Łódzkiego (linia nr 44).
• Łódzkie tramwaje obsługiwały ponadto lokalną linię tramwajową w Pabianicach (linia 41bis w okresie późniejszym oznaczona P).
• Do dziś można spotkać pozostałości po linii 44 - na trasie między Łodzią a Aleksandrowem Łódzkim można zaobserwować przy drodze nieużywane tory tramwajowe lub stare, wolno stojące (często zarośnięte drzewami) słupy, służące kiedyś jako trakcja.
• 7 lipca 2007 ruszył I etap budowy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego.
• Przy okazji prac nad Łódzkim Tramwajem Regionalnym odnaleziono przy ul. Piotrkowskiej fragment najstarszej łódzkiej szyny tramwajowej, pochodzącej z 1897 roku. Szyna o profilu Vignoles'a zawiera odlany napis: "Stahl Industrie Bochum 1897". Oznacza to, że powstała w hucie w niemieckim mieście Bochum. Szyna trafiła do Muzeum Komunikacji Miejskiej przy ul. Wierzbowej ^[1].
• Od dnia 3 września 2007r. w obrębie przystanków autobusowych i tramwajowych obowiązuje zakaz palenia tytoniu.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Tramwaj
• Łódzki Tramwaj Regionalny
• MPK Łódź
• Muzeum Komunikacji Miejskiej w Łodzi
• Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi
• Konstal (tramwaj)
• Cityrunner
• Herbrand
• Komunikacja miejska w Pabianicach

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Witryna MPK Łódź
• Łódzkie tramwaje i autobusy
• Łódzka Galeria Transportowa
• Łódzkie Krańcówki