Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/Dunaj

Z Wikipedii

Tłumaczenie z języka niemieckiego

Aktualnie tłumaczony artykuł Lista tłumaczy Propozycje tłumaczeń Archiwum cs • de • en • es • fr • hu • nl • pt • ro • ru

Ten artykuł jest obecnie tłumaczeniem miesiąca z języka niemieckiego. Podstawę stanowi de:Donau Z Twoją pomocą może się stać artykułem na medal!. Oddaj swój głos na kolejną propozycję artykułu do tłumaczenia

---

UWAGA! W celu nadania kontekstu, lub zaznaczenia fragmentu wątpliwego

merytorycznie, tekst w języku xxx zaznaczamy kolorem zielonym: <font color="green">tu zaznaczona treść</font>

Dunaj
Dunaj z lotu ptaka
Lokalizacja	Europa  Niemcy  Austria  Słowacja  Węgry  Chorwacja  Serbia  Rumunia  Bułgaria  Mołdawia  Ukraina
Źródło	Donaueschingen lub Furtwangen  Niemcy 680 lub 1080 m n.p.m.
Ujście	Morze Czarne  Rumunia 0 m n.p.m.
Długość	2845 km
Powierzchnia zlewni	795 686 km²
Średni roczny przepływ	6700 m³/s
Rzeki Europy
Galeria Wikimedia Commons

Dunaj (łac. Danubius, ang. Danube, niem. Donau, słow. Dunaj, węg. Duna, chorw. Dunav, serb. i buł. Дунав, rum. Dunăre, ukr. Дунай) - to po Wołdze druga co do długości rzeka w Europie.

Źródła znajdują się w Schwarzwaldzie (Niemcy). Długość, mierzona jest od styku niewielkich rzek Brigach i Breg, które w miejscowości Donaueschingen łączą się w Dunaj. Długość wynosi 2 845 kilometrów, a od źródeł Bregu w Furtwangen 2 888 kilometrów. Dunaj przepływa przez 10 europejskich krajów Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię oraz Bułgarię, Rumunię, Mołdawię i Ukrainę, aby w Rumunii rozbudowaną deltą ujść do Morza Czarnego. W delcie, która jest dawną zatoką wypełnioną osadami rzecznymi, Dunaj dzieli się na 3 główne ramiona: Kilia, Sulina i Święty Jerzy.

Spis treści 1 Etymologia 2 Dunaj z geograficznego punktu widzenia 2.1 Hydrografia 2.2 Geologia 2.3 Geografia 3 Historia 3.1 Historia kultury 4 Bieg Dunaju 4.1 Niemcy 4.2 Austria 4.3 Słowacja 4.4 Węgry 4.5 Chorwacja 4.6 Serbia 4.7 Rumunia 4.8 Bułgaria 4.9 Mołdawia 4.10 Ukraina 5 Krajobraz Dunaju 5.1 Fauna Dunaju 5.2 Flora Dunaju 5.3 Ważniejsze parki narodowe i rezerwaty 5.3.1 Park Narodowy Górnego Dunaju 5.3.2 Rezerwat Zakola Dunaju Donauleiten 5.3.3 Park Narodowy Łęgi Naddunajskie 5.3.4 Park Narodowy Dunaj-Ipola na Węgrzech 5.3.5 Park przyrodniczy Kopački rit 5.3.6 Specjalny Rezerwat Przyrody Deliblatska peščara 5.3.7 Park Narodowy Đerdap 5.3.8 Rezerwat Biosfery Delty Dunaju 5.4 Silne zagrożenia ekologiczne 5.4.1 Elektrownia "Żelazne Wrota" 5.4.2 Gabčíkovo-Nagymaros 5.4.3 Port Giurgiuleşti 5.4.4 Kanał Bystre 6 Dunaj jako obszar gospodarczy 6.1 Użytkowanie wody 6.1.1 Woda pitna 6.1.2 Energetyka 6.2 Żegluga 6.2.1 Historyczna żegluga na Górnym Dunaju 6.2.2 Żegluga parowa na Dunaju 6.2.3 Żegluga współcześnie 6.2.4 Prawne zagadnienia międzynarodowej żeglugi dunajskiej 6.3 Holzschwemme 6.4 Fischerei 6.5 Weinbau 6.6 Tourismus 7 Siehe auch 8 Einzelnachweise 9 Quellen 10 Weiterführende Literatur 11 Filmographie 12 Weblinks

[edytuj] Etymologia

Rumuńska nazwa Dunaju brzmi Dunărea, w bułgarskim, serbskim oraz chorwackim nazywana jest Dunav, po węgiersku Duna, a po słowacku, rosyjsku i czesku Dunaj. Wszystkie te nazwy wzięły się od łacińskiego słowa Danubius, oznaczającego rzymskiego boga rzek. W niemieckiej wersji nazwy (Donau) końcówka au pochodzi o germańskiego ouwe (rzeka). Nazwa Dunaj, jaki i inne nazwy rzek, w tym: Dniepr, Dniestr, Doniec i Don są prawdopodobnie irańskiego lub celtyckiego pochodzenia. Mogły one się wziąć od mówiących językami irańskimi Scytów lub Sarmatów, albo od Celtów, którzy pochodzą z Europy Wschodniej. Dokładne przyporządkowanie jest trudne, gdyż zarówno w celtyckim, jak i w staroirańskim (awestysjkim) istnieje słowo Danu (rzeka), a oba plemiona przedzierały się w kierunku Donu i Dunaju. Współczesna niemiecka nazwa Donau funkcjonuje od 1763 roku; wcześniejsze źródła podają nazwę Tonach albo Donaw.

Oprócz tego istniało także oddzielne łacińskie oznaczenie dolnego Dunaju - Hister albo Ister, z greckiego Ἴστρος (Ístros). Wiele miast połozonych na Dunajem przyjmowało nazwy ad Istrum (nad Istrem), np. Nicopolis ad Istrum. Od Istry pochodzi też współczesna nazwa Austrii.

Hezjod podaje tę nazwę jako imię syna Okeanosa i Tetydy (Teogonia 339), odnosi się je również do celtyckich słów ys (szybki, rwący) oraz ura (woda, rzeka). Według innej interpretacji ys oznacza jednocześnie wysoko jak i nisko, wyrażając w ten sposób pojęcie pionu. Na terenach wcześniejszego osadnictwa Celtów wywodzi się od tego słowa, oprócz starych nazw Dunaju, wiele innych nazw rzek:

• Izera (Czechy)
• Isère (Francja)
• Isel (Austria)
• IJssel (Holandia)
• Isarco (Włochy)
• Izara (Niemcy)

Hans Bahlow, autor pracy Deutschlands geographische Namenswelt (Niemieckie nazwy geograficzne na świecie), wyszedł z założenia, że nazwa może pochodzić od cząstek es, as lub os (Sumpfwasser - bagno). To mogłoby także wynikać z tego, iż rzeka Isère we Francji jest faktycznie bardzo grząską rzeką, tak jak i niegdyś Izara, na południe od Monachium. Dalsze interpretacje wskazują także na prawdopodobny indoeuropejski rdzeń es bądź is i mogący oznaczać płynącą wodę.

[edytuj] Dunaj z geograficznego punktu widzenia

[edytuj] Hydrografia

Dunaj jest jedyną w Europie rzeką, która płynie z zachodu na wschód. Po przepłynięciu 2888 kilometrów na pograniczu Rumunii i Ukrainy wpada do Morza Czarnego. Inaczej niż choćby przy Renie, Wezerze, Łabie czy Odrze, w przypadku Dunaju i jego dopływów kilometry liczy się w przeciwną stronę niż prąd rzeki, tzn. w górę cieku. Oficjalnym punktem "0" jest latarnia morska w Sulinie nad Morzem Czarnym. Powierzchnia dorzecza Dunaju wynosi 795.686 km².

Dopływy, które w największym stopniu wpływają na ilość wody w rzece, to:

• Iller, wnosząca 90% zasobu wód Dunaju, a przy powodziach nawet więcej,
• Lech, wnosząca w swoim ujściu 65 % zasobu wód Dunaju, co jednak odpowiada 100 % zasobu wód Dunaju według wartości ETA ETA-Wert,
• Isara z 35 % zasobu wód Dunaju,
• Inn, która podczas silnej wysokiej wody wczesnym latem wnosi więcej wody niż przypływa jej w Dunaju i która w pozostałych siedmiu miesiącach roku (od października do kwietnia) może znacznie przekraczać zasob wód Dunaju,
• Drawa z 40 % zasobu wód Dunaju,
• Theiß z 30 % zasobu wód Dunaju,
• Sawa, która wnosi 35 % zasobu wód Dunaju i jest zarazem najzasobniejszym w wodę dopływem.

Więcej informacji na temat dopływów w Bawarii można znaleźć na stronie Służby Przeciwpowodziowej Bawarskiego Urzędu Gospodarki Wodnej.

Takie czynniki jak topniejące śniegi czy silne opady w Alpach sprzyjają szybkiemu przybieraniu wody w rzece oraz powstawaniu powodzi. Efekt ten nasila się jeszcze bardziej z powodu coraz większej regulacji rzek i niszczeniu terenów zalewowych. Zasięg powodzi w XX wieku jeszcze wzrósł. Wyjątkowo wysokie poziomy wody zanotowano w latach 1954, 1988, 2002 i 2005. Największa jak dotąd powódź wiosną 2006 roku zalała duże obszary Serbii, Rumunii i Bułgarii, a wiele rodzin straciło swój dach nad głową.

[edytuj] Geologia

Choć górny bieg Dunaju jest dziś stosunkowo mniejszy, to geologicznie rzecz biorąc Dunaj jest o wiele starszy niż Ren, z którym to, jeśli chodzi o dorzecze, konkuruje w południowych Niemczech. Dlatego też dochodzi tu to kilku interesujących faktów.

Ren jest jedyną rzeką wypływającą z Alp płynącą w kierunku północnym, do Morza Północnego. Z tego też powodu przyjmuje on wszelkie spływające na północ od europejskiego kontynentalnego działuwody. Dzieli on jak gdyby niewidzialną linią na części południowe Niemcy.

Do zlodowacenia środkowopolskiego (niem. Riß-Eiszeit, od rzeki Riß w Szwabii) Ren miał swoje źródła w południowo-zachodniej części Schwarzwaldu. Wody Alp, które dziś przez Austrię płyną Renem do Morza Północnego, były wówczas niesione korytem Pradunaju na wschód. Ten płynął mniej więcej dzisiejszą doliną rzeki Altmühl oraz wzdłuż linii wyznaczonej przez współczesne gminy Wellheim, Dollnstein, Eichstätt, Beilngries oraz Riedenburg. Dzisiejsze suche wąwozy Jury Frankońskiej są pozostałością ówczesnego koryta rzeki, które wtedy było znacznie większe niż współczesne. Po tym jak Obniżenie Północnego Renu zostało jakby odgryzione, zmienił się przepływ wód alpejskich, które po dziś dzień płyną Renem.

Do dziś duże fragmenty wód Dunaju płyną przez porowate skały wapienne Jury Szwabskiej do głębiej położonego Renu. Ponieważ te duże ilości podziemnej wody coraz bardziej rozpuszczają i wnikają w te skały wapienne, przyjmuje się, że kiedyś wszystkie wody współczesnego górnego Dunaju będą spływały do Renu.

Pomiędzy miejscowościami Immendingen i Möhringen bieg rzeki zostaje przerwany. Duża część wody Dunaju wsiąka w grunt i przedostaje się pod ziemią jaskiniami krasowymi do tzw. Aachtopf, oddalonego o 14 km największego w Niemczech wywierzyska. Z tego miejsca woda biegiem rzeki Radolfzeller Aach płynie do Jeziora Bodeńskiego i do Renu^[1]. Przy niskim stanie wody czasowo może dojść nawet do kompletnego wsiąknięcia wody - wtedy Dunaj jest zasilany jedynie przez rzeczki Krähenbach w Möhringen oraz Elta. Ponieważ wysychanie rzeki nasiliło się w przeciągu ostatnich dziesięcioleci, część wody Dunaju jest transportowany przez sztolnię obok miejsca wsiąkania. Sztolnia oraz związany z nią jaz są zlokalizowane za miejscowością Immendingen, sama sztolnia prowadzi do Möhringen. Inne miejsce na Dunaju, z którego wsiąkająca woda pod ziemią przemieszcza się do Aachtopfu, znajduje się nieopodal Fridingen nad Dunajem.

Do okolic znajdujących się tuż za Wiedniem prąd rzeki ma charakter zbliżony do górskiego, dopiero w dalszym biegu zmienia się w rzekę nizinną.

[edytuj] Geografia

Dziesięć krajów ma dostęp do Dunaju. Na długości 1070,9 km (37 % długości całkowitej) rzeka stanowi granicę państwową, przy czym 4 kraje (Chorwacja, Bułgaria, Mołdawia, Ukraina) mają dostęp tylko do jednego brzegu rzeki.

Położenie w krajach nadreńskich od źródeł do ujścia

prawy brzeg		kilometry biegu Dunaju	lewy brzeg
kraj	udział w km		udział w km	kraj
Niemcy	658,6	2888,77	687,0	Niemcy
		2230,20
Austria	357,5
		2201,77
			321,5	Austria
		1880,26
			172,1	Słowacja
		1872,70
Słowacja	22,5
		1850,20
Węgry	417,2
		1708,20
			275,2	Węgry
		1433,00
Chorwacja	137,5		358,0	Serbia
		1295,50
Serbia	449,9
		1075,00
			940,9	Rumunia
		845,65
Bułgaria	471,6
		374,10
Rumunia	374,1
		134,14
			0,6	Mołdawia
		133,57
			53,9	Ukraina
		79,63
			79,6	Rumunia
		0,00

Udział krajów nadreńskich

	w kilometrach biegu rzeki	prawy brzeg		obustronnie	lewy brzeg
kraj		km	%	km	km	%
Niemcy	687,00	658,6	23	658,6	687,0	24
Austria	357,50	357,5	12	321,5	321,5	11
Słowacja	172,06	22,5	1	22,5	172,1	6
Węgry	417,20	417,2	14	275,2	275,2	10
Chorwacja	137,50	137,5	5	0,0	0,0	0
Serbia	587,35	449,9	16	220,5	358,0	12
Rumunia	1075,00	374,1	13	319,6	1020,5	35
Bułgaria	471,55	471,6	16	0,0	0,0	0
Mołdawia	0,57	0,0	0	0,0	0,6	0
Ukraina	53,94	0,0	0	0,0	53,9	2

(Źródło: Komisja Dunaju Donaukommission, Budapeszt, styczeń 2000 – marzec 2004)

[edytuj] Historia

W siódmym wieku przed Chrystusem Dunajem żeglowali Grecy, pływali z Morza Czarnego do miasta Tomis, w którego miejscu znajduje się dziś Konstanca w Rumunii. Ich rejsy rozpoznawcze kończyły się na wysokości Żelaznej Bramy, gdzie skaliste dno oraz niebezpieczny przebieg powodował, że dla greckich statków podróż dalej w górę rzeki była niemożliwa.

Za panowania rzymskiego Dunaj (niemal od źródła aż do ujścia) tworzył północną granicę między Imperium a ludami barbarzyńskimi, będąc jednocześnie szlakiem transportowym dla wojska i drogą zaopatrzenia osad położonych wzdłuż brzegów rzeki. Od roku 37 do okresu rządów cesarza Walentyniana I (364–375) limes wzdłuż Dunaju stanowił poza kilkoma przerwami północnowschodnią granicę Cesarstwa Rzymskiego. Przejście Dunaju i wkroczenie do Dacji udało się Rzymianom pod wodzą cesarza Trajana dopiero po dwóch bitwach w latach 102 i 106, po wybudowaniu mostu w 101 r. w pobliżu miasta garnizonowego Drobeta przy Żelaznej Bramie. To zwycięstwo nad Dakami umożliwiło powstanie prowincji Dacji, straconej znów w 271 r.

W IX wieku Dunaj stanowił drogę wędrówki dla azjatyckiego ludu pasterskiego Madziarów, którzy dotarli, przemierzając drogę pod prąd rzeki, poprzez kraj Chazarów do dzisiejszych Węgier i tam utworzyli pod panowaniem Stefana I wspólnie ze słowiańską ludnością tubylczą w ciągu następnych 150-200 lat dzisiejszy naród węgierski.

Także podczas I wyprawy krzyżowej w latach 1096-99 droga armii Gotfryda z Bouillon prowadziła tzw. Route Charlemagne wzdłuż Dunaju od Ratyzbony do Belgradu. Około 340 lat później w odwrotną stronę - Dunaj był dogodną drogą dla wojska tureckiego, przemierzającego Europę Południowo-Wschodnią. Rzeka umożliwiła Turkom szybkie poruszanie się - już w 1440 r. prowadzili oni pierwsze bitwy o Belgrad 2000 kilometrów od ujścia. Zdobycie miasta udało się jednak dopiero w 1521 r. Kilka lat później (1526) wojska osmańskie rozbiły królestwo węgierskie w bitwie pod Mohaczem. Z powodu śmierci króla Ludwika II Węgry dostały się pod panowanie Austrii Habsburgów. Moment ten zapoczątkował wieloletnią monarchię naddunajską (Donaumonarchie)?.

W roku 1529 Turcy dotarli do centrum Europy Środkowej, oblężenie Wiednia zostało jednak odparte. W ten sposób została powstrzymana ekspansja Osmanów wzdłuż Dunaju. Ostateczne rozstrzygnięcia miały miejsce w XVII wieku, kiedy Turcy zostali pokonani w bitwie pod Wiedniem (1683) przez wojska pod dowództwem Jana III Sobieskiego, zaś od bitwy pod Nagyharsány (1687) zaczęli oni tracić terytorium i panowanie. Wskutek wycofywania się Turków wzrosła w tym okresie rola Austro-Węgier. Oprócz austriackich w rejonie Dolnego Dunaju nadal widoczne były jednak wpływy imperium osmańskiego, aż do ostatecznej straty obszarów na Bałkanach po wojnach rosyjsko-tureckich (1768-1774) oraz I i II wojnie bałkańskiej w latach 1912-13. Dunaj w tym czasie stanowił nie tylko oś militarną i gospodarczą, ale także polityczną, kulturalną i religijną granicę między Wschodem a Zachodem.

Po II wojnie światowej w roku 1946 podjęto nowe regulacje dotyczące Dunaju, zastępujące ustalenia z Paryża (1921). W konferencji w Belgradzie (1948) wzięły udział wszystkie państwa naddunajskie oprócz Niemiec i Austrii. Razem z ustaleniami został podpisany aneks, pozwalający na dopuszczenie Austrii do Komisji Dunajskiej (Donaukomission)?. Republika Federalna Niemiec wskutek zastrzeżeń ze strony radzieckiej przystąpiła do układu dopiero w marcu 1998, prawie 50 lat po konferencji belgradzkiej.

[edytuj] Historia kultury

Druga co do długości europejska rzeka pozostawiła trwałe ślady w kulturze państw nadbrzeżnych i dalszych. Oprócz licznych sag i legend także pisarze zajmowali się Dunajem – począwszy od Owidiusza, który w Żalach 3,10 opiewał wrażenie, jakie zrobiła na nim zamarznięta rzeka, i kończąc na Claudio Magrisie i Péterze Esterházym, podejmującymi temat pod koniec XX wieku. Najsłynniejszy oddźwięk w kulturze Dunaj znalazł w muzyce – w walcu Nad pięknym modrym Dunajem pióra Johanna Straußa (syna) (skomponowanym i wykonywanym pierwotnie do innego tekstu).

[edytuj] Bieg Dunaju

Dunaj powstaje 1,4 km na wschód od Donaueschingen poprzez połączenie się dwóch potoków, Brigach i Breg. Tradycyjnie jako źródło Dunaju zwykło się traktować źródło tworzące sadzawkę w samym Donaueschingen, geograficznie jednak jest nim źródło Bregu w Furtwangen. Z racji, że Dunaj swe źródła ma w Schwarzwaldzie (niem. Czarny Las) i uchodzi do Morza Czarnego, potocznie bywa nazywany "Czarną Rzeką".^{[potrzebne źródło]}

[edytuj] Niemcy

Na terytorium Niemiec Dunaj płynie od swojego źródła przez 687 kilometrów do granicy niemiecko-austriackiej i jest dzięki temu trzecią najdłuższą rzeką Niemiec. Na brzegach Dunaju rozłożone są liczne spore miasta, jak na przykład Tuttlingen, Sigmaringen, Ulm, Neu-Ulm, Neuburg nad Dunajem, Ingolstadt, Ratyzbona, Straubing oraz Pasawa. Między Ulm i Kelheim Dunaj jest już drogą wodną, jednak ze znacznymi ograniczeniami w ruchu. Od Kelheim do granicy z Austrią jest już pełną drogą wodną.

Prawobrzeżnymi dopływami Dunaju na terytorium Niemiec są rzeki Iller, która wpada w Neu-Ulm, Lech, który wpada koło Marxheim, na wschód od Donauwörth, Izara koło Deggendorfu oraz Inn w Pasawie. Lewobrzeżnymi dopływami są natomiast rzeki Wörnitz, która wpada w Donauwörth, Altmühl za Kelheim, Naab oraz Regen koło Ratyzbony. Niemieckie prawe dopływy są większymi rzekami niż lewe – największy lewy dopływ, Naab, przynosi tylko 40 m³/s, czyli tyle, ile najmniejszy z wymienionych prawy dopływ, Iller. Do Dunaju uchodzą także liczne mniejsze rzeki, jak choćby Riß, Roth, Lauter, Blau, Günz, Brenz, Mindel, Zusam, Schmutter, Paar, Abens, Große Laber, Vils, Ilz, Erlau czy Ranna.

W Pasawie do Dunaju uchodzi najpierw rzeka Ilz, a zaraz potem Inn. Spływające z Alp wody Innu są zielone, wody Dunaju błękitne, a płynące z terenów bagnistych wody Ilzu czarne, tak więc przez pewien odcinek rzeki wody zawierają trzy kolory: zielony, błękitny oraz czarny. W oczy rzuca się to, jak bardzo zielone wody Innu wpływają na kolor wód Dunaju. Oprócz bardzo dużych ilości wprowadzanych wód Innu ważna jest także różnica głębokości pomiędzy tymi dwoma rzekami (Inn: 1,9 metra, Dunaj: 6,8 metra). Wprawdzie w środku roku to Inn prowadzi o 5% więcej wody niż Dunaj, jest to jednak związane z topnieniem dużej ilości śniegu z obszaru całej Austrii, natomiast Dunajem płynie niemal niezmienna ilość wód przez cały rok, więc pomiędzy październikiem a kwietniem to on niesie zdecydowanie więcej wody.

Nad Dunajem w Niemczech znajduje się wiele istotnych budowli. Są to m.in. klasztor benedyktyński w Beuron, zamek Hohenzollernów w Sigmaringen, gotycka katedra w Ulm z najwyższą wieżą kościelną świata (161,6 m), opactwo w Weltenburgu, Befreiungshalle w Kelheim, Kamienny Most i katedra św. Piotra w Ratyzbonie oraz pomnik Walhalli pod Donaustaufem, ok. 10 km od miasta. Pomiędzy opactwem w Weltenburgu i Kelheim leży interesujący geologicznie przełom Dunaju pod Weltenburgiem. W Pasawie znajduje się katedra św. Stefana.

[edytuj] Austria

Chyba żaden kraj nie jest tak ściśle związany z Dunajem, jak Austria, choćby przez walc Nad pięknym modrym Dunajem, czy też ludową nazwę "Donaumonarchie", którą określano dualistyczną monarchię Austro-Węgry i na ziemiach której znajdowało się około 1300 km Dunaju.

Dzisiejsza Austria z około 350 kilometrami tylko trochę większego z małych udziałów w biegu rzeki jest na szóstym miejscu wśród dziesięciu państw nadreńskich. Jednakże do Dunaju spływa woda z prawie całego terytorium kraju (zlewisko Morza Czarnego). Tylko obszar kraju związkowego Vorarlberg w znacznej części odprowadza wodę do Renu (Morze Północne), bardzo mały obszar północno-zacchodniego koniuszka Dolnej Austrii (Waldviertel) do rzeki Lainsitz (Wełtawa > Elba > Morze Północne), i mała część Mühlviertel - części Górnej Austrii - również do Wełtawy. Kilka kilometrów poniżej Pasawy leży granica austriacko-niemiecka i niadeleko stąd znajduje się pętla Dunaju, gdzie rzeka zmienia swój bieg o 180 stopni. Po około 70 kilometrach od granicy osiąga Linz, trzecie co do wielkości miasto Austrii o obu brzegach Dunaju. Dalej przez Mauthausen, Enns (miejsce dopływu rzeki o tej samej nazwie), Grein, gdzie rzeka osiąga swoje najgłębsze miejsce w Austrii, po około dalszych 90 kilometrach Melk, ze swoim potężnym opactwem, płynąc przez następne 35 kilometów przez jedne z najpiękniejszych krajobrazów naddunajskich Wachau, Dürnstein, aż do Krems; przepływając w końcu przez Tullnerfeld. W pobliżu granicy państwowej ze Słowacją przepływa Dunaj przez stolicę Wiedeń. Wiedeń przez stulecia był największym i najważniejszym spośród miast naddunajskich, jednakże musząc niekiedy dzielić tę z rangę Belgradem i Budapesztem. Rzeka stworzyła z miasta jedno z ważniejszych centrów handlowych, pozostając do dzisiaj znaczącą drogą handlową pomiędzy wschodem i zachodem. Aby zmniejszyć skutki powodzi Dunaju w Wiedniu rzeka została poddana sztucznej regulacji (zobacz: Donaucity, Neue Donau, Donauinsel, Alte Donau, Wiener Donauregulierung, Donaukanal).

Ważniejszymi opływami Dunaju w Austrii są Inn (prawy; przy granicy z Niemcami), Aist (lewy), Traun (prawy), Enns (prawy) Ybbs (prawy), Traisen (prawy), Kamp (lewy), Wien (prawy), Schwechat (prawy), March (lewy) i jako historyczna granica Austrii i Węgier (do 1921) Leitha (prawy), która nim osiągnie Dunaj płynie na Węgrzech.

Na terytorium Austrii znajduje się jedenaście elektrowni wodnych. Donaukraftwerke.

Międzynarodwa Komisja Ochrony Dunaju ma swoją siedzibę w Wiedniu.

[edytuj] Słowacja

W odległości zaledwie 45 km od Wiednia, bezpośrednio za austricko-słowacką granicą mija Dunaj stolicę Słowacji Bratysławę. Dunaj tworząc więc krótką granicą z Austrią, płynie przez stolicę Słowacji, tworząc w końcu granicę z Węgrami.

Ważniejsze słowackie miejsciowości nad Duanjem poza Bratysławą, to przede wszystkim Komárno, główne centrum mniejszości węgierskiej na Słowacji, gdzie wpada do Dunaju największa po nim słowacka rzeka Wag i niedaleko od granicy państwa ostatnie słowackie miasto nad Dunajem Štúrovo, gdzie wpada do Dunaju Hron i ostatnia mała miejscowość Chľaba z dopływem Ipeľ.

[edytuj] Węgry

Na brzegach Dunaju, będącego granicą słowacko-węgierską, leży pierwsze ważniejsze miasto węgierskie Győr. Tutaj do Dunaju wpływa rzeka Raba.

W pobliżu ujścia Ipeľ Dunaj koło miasta Szob opuszcza granicę i oddtąd oba brzegi są węgierskie. Niedaleko stąd przedziera się na południe przez wzgórza Börzsöny, pomiędzy wzgórzami Gerecse i Pilis. Tutaj, wśród efektownego krajobrazu, Dunaj zmienia swój bieg w Zakolu Dunaju pod Wyszehradem o około 90°. Dalej będzie płynąć zamiast z zachodu na wschód, jak dotąd, około 500 km prosto na pułudnie.

Po około 40 km dopływa Dunaj do największego miasta wzdłuż jego biegu, liczącego 1,8 miliona mieszkańców, stolicy Węgier Budapesztu. Tutaj opuszcza Dunaj wzgórza Węgier i biegnie dalej przez Wielką Nizinę Węgierską, której wyznacza zachodnią granicę. Dalej mija wiele małych miast, jak Dunaújváros, Baja), Paks i Kalocsa, opuszcając niedaleko za Mohaczem terytorium Węgier.

[edytuj] Chorwacja

Chorwacja z całkowitą długością 137 km rzeki ma po Mołdawii i Ukrainie najkrótszy udział w Dunav (chorwackim Dunaju), który zaczyna się w "kącie granic trzech krajów" Dreiländereck z Węgrami i Serbią. Rzeka tworzy naturalną granicę między Chorwacją i Serbią. Najważniejszymi chorwackimi miastami nad Dunajem są Vukovar, który podczas wojny z Serbią odniósł poważne zniszczenia, jak też Osijek odległy tylko o 20 km od ujścia Drawy do Dunaju.

[edytuj] Serbia

Na początku Dunaj dzieli Chorwację (prawy brzeg) od Serbii (lewy brzeg). Koło Bačka Palanka Dunaj zakręca i przecina Serbię, płynąc w kierunku południowo-zachodnim aż do granicy z Rumunią.

Tylko 25 km od miejsca, w którym Dunaj płynąc z Węgier przecina granicę przy przejściu granicznym z Bezdanu do Batiny, leży miasto portowe Apatin, pierwsze większe serbskie miasto naddunajskie, gdzie aż do końca II wojny światowej mieszkali prawie wyłącznie Niemcy naddunajscy.

W dół rzeki prąd mija miasto Novi Sad, którego mosty zostały poważnie zniszczone w 1999 r. w podczas wojennej zawieruchy w Kosowie. Ponad sześć lat połączeniem między obma połowami miasta stanowił most pontonowy. Był on otwierany tylko trzy razy w tygodniu, stanowiąc poważną przeszkodę w żegludze na Dunaju. Po otwarciu 11 października 2005 odbudowanego Mostu Wolności Dunaj stał się znowu spławny.

Po dalszych 75 kilometrach osiąga Dunaj Belgrad, który z zaledwie 1,7 miliona mieszkańców jest trzecim co do wielkości z miast naddunajskich i od 7000 lat jedną z najstarszych, stale zamieszkanych siedzib na jego brzegach. Jest on zbudowany przy ujściu Sawy, a jego korzeniem jest potężna twierdza Kalemegdan na wzniesieniu u ujścia.

W swojej dalszej drodze przepływa Dunaj koło przemysłowych miast Pančevo z dopływem rzeki Temesz i Smederevo, gdzie do Dunaju wpada Morawa zanim dotrze do ruin serbskiej twierdzy Golubac obok wejścia do imponującego przełomu rzeki Żelaznych Wrot. Dunaj płynie jako rzeka graniczna Serbii i Rumuni aż do obu zapór Djerdap 1 i 2. Po stronie serbskiej znajduje się Park Narodowy Đerdap.

[edytuj] Rumunia

Około jedna trzecia całkowitej długości, równo 1075 km, to Dunărea, jak się nazywa po rumuńsku. Ma więc Rumunia największy udział w rzece. Dunaj jest dla kraju najpierw rzeką graniczną z Serbią i Bułgarią, między Równiną Baragan i Dobrudżą robi skręt na północ i dalej, granicząc z Ukrainą, wpada do Morza Czarnego.

Po przepłynnięciu przez spektakularne Żelazne Wrota, najniebezpieczniejszego przed początkiem lat 1970tych odcinka na całej długości, zaczyna swój bieg na południowy-zachód od Gór Banackich, tutaj pod Izlazem wpada do Dunaju Aluta. Dalej osiąga Orşovę, przedzierając się przez sławny przełom Dunaju, dopływa do Drobeta-Turnu Severin. Teraz rzeka robi skręca południe płynąc koło Gruii, Pristole, Cetate i Calafat. Teraz zaczyna Dunaj swoją 400 kilometrową podróż ku wschodowi, jako granica z Bułgarią. Tutaj przepływa koło miast Dabuleni, Corabia, Turnu Măgurele, Zimnicea, Giurgiu (na przeciwnym brzegu, po bułgarskiej stronie, znajduje się miasto Ruse), Oltenita, gdzie do Dunaju wpada Ardżesz, i Călăraşi. Dalej, granicząc z Dobrudżą, przepływa koło Cernavodă, Topalu, Hirsova, Giurgeni i Gropeni, osiągając dwa większe miasta Braiłę und Gałacz. Nieopodal zaczyna graniczyć z Ukrainą, płynąc na zachód ku delcie i ujściu, obok miast Tulcea i Pardina.

[edytuj] Bułgaria

Dla Bułgarii rzeka stanowi północną granicę z Rumunią i dlatego jedynie prawy brzeg jest częścią Bułgarii. Wzdłuż prawie 500 kilometrowego odcinka wybrzeża od 1954 znajduje się tylko jeden most łączący największe bułgarskie miasto naddunajskie Ruse z rumuńskim Giurgiu. W Bułgarii rzeka, mimo swojej długości, ma mniejsze znaczenie niż w innych krajach. Ponieważ jest jedyną rzeką żeglowną i przebiega przez stosunkowo słabo zaludnioną północ, ma dla kraju z punktu widzenia komunikacji jedynie znaczenie regionalne. Rzeka jest wykorzystywana tylko przez małą flotę handlową. Z 12 portów naddunajskich najważniejsze są Swisztow, Ruse, Widin, Nikopoł, Łom i Silistra; znaczącym przejściem granicznym na północnym zachodzie jest ponadto Orjahowo. W mieście Swisztow Dunaj osiąga swój najdalej wysunięty na południe punkt, płynąc stąd na stopniowo na północ, opuszczając za Silistrą terytiorium Bułgarii.

[edytuj] Mołdawia

Mołdawski udział Dunaju jest najmniejszy z wszystkich państw naddunajskich. Ma długość tylko 340 m cypla lądu między Rumunią i Ukrainą przy ujściu Prutu do Dunaju niedaleko za Galaţi przy Giurgiuleşti. W 1999 Ukraina przekazała Mołdawii w drodze wymiany dalsze 230 m, tak iż dzisiejsza całkowita długość mołdawskiego brzegu wynosi 570 m. Mołdawia planuje wykorzystać dostęp do Dunaju, aby wybudować dyskusyjny wielozadaniowy port (zobacz niżej).

[edytuj] Ukraina

Niedaleko za ujściem Prutu lewy brzeg Dunaju należy do Ukrainy i rzeka stanowi granicę między Ukrainą i Rumunią. Ważniejsze miasta ukraińskie nad Dunajem to Izmaił, Kilia, jak też Wyłkowe, gdzie zaczyna się Kanał Bystre (zobacz niżej). Za ukraińskim odcinkiem Dunaj staje się tylko rumuński i uchodzi do Morza Czarnego w Delcie Dunaju o powierzchni około 800.000 ha (z czego około 680.000 ha w Rumunii).

[edytuj] Krajobraz Dunaju

Przez wiele setek kilometrów Dunaj przemierza wiele krajobrazów i stref klimatycznych, zmieniając wielokrotnie swój charakter, czemu odpowiada różnorodna flora i fauna. Mimo wielokrotnej, czasem bardzo silnej ingerencji człowieka jest Dunaj na wielu odcinkach jeszce wyjątkowo bogaty w gatunki, co się w znaczny stopniu przyczynia do objęcia ochroną szczególnie wrażliwych obszarów.

[edytuj] Fauna Dunaju

Ogółem nad Dunajem gniazduje ponad 300 gatunków ptaków. Dunaj jest jedną z najważniejszych europejskich dróg wędrówek ptaków i na przyległe do niego bliskie naturze obszary tworzą często ważne miejsca do zimowania, gniazdowania i wylęgu dla takich gatunków, jak puchacz, zimorodek, bielik, bocian czarny, kania czarna i pustułka stepowa. Szczególnie wyróżniają się rezerwaty Donauauen i Kopački rit, ale przede wszystkim delta Dunaju.

Łęgi naddunajskie, der Schnittpunkt des Gebietes punkt przecięcia obszaru jeziora Nezyderskiego, obszaru Dunaju i Morawy, przede wszystkim w zimie chronią dużą ilość gatunków ptaków, jak gęśce, rybitwy, tracz nurogęś, gągoły, siewkowe, kaczki krzyżówki, w tym też wiele rzadkich gatunków, jak gęśce, rybitwy, tracz nurogęś, gągoły, siewkowe, kaczki krzyżówki, aber auch viele eher seltene Arten wie orlik grubodzioby, rybołów czy łabędź krzykliwy.

Także park krajobrazowy Kopački rit, jeden z nienaruszonych obszarów bagiennych u ujścia Drawy do Dunaju na pólnocnym-wschodzie Chorwacji, jest jednym z ważniejszych obszarów zimowania; gniazduje tutaj ponad 260 gatunków ptaków, a wśród nicz rzadkie jak bielik. Wiele innych gatunków wykorzystuje go do odpoczynku i zimowania.

Dla świata ptaków Dunaju najważniejsza jest delta, centralny europejski punkt wędrówek i równocześnie strefa wymiany fauny europejskiej i azjatyckiej. Ponad 300 gatunków ptaków tutaj odpoczywa, zimuje lub gniazduje, wśród nich są pelikany, czaple, warzęchy, sokoły, jak też bardzo rzadka bernikla rdzawoszyja.

Typowe ryby dunajskie to brzana, świnka, Blaunase, kleń, jelec, leszcz, karp, krąp, szczupak, sandacz, okoń, węgorz, boleń, głowacica, sterlet i sum, jak też różanka, kiełb, misgurnus, Schrätzer, czop i Streber, przy czym jesiotry, inaczej niż przed budową stopnia wodnego w Żelaznych Wrotach, występują nie dalej niż do Wiednia. Niektóre endemiczne gatunki są tylko w Dunaju lub jego dopływach, jak na przykład minóg dunajski. Dzięki wzmożonej ochronie krajobrazu i rekultywacji przyległych do Dunaju obszarów szczególnie w Niemczech i Austrii mogły znowu osiedlić się rzadkie gatunki ryb. Tak było z uznawaną od 1975 za wymarła muławką bałkańską (Umbra krameri), spokrewnioną ze szczupakiem, która 1982 została ponownie znaleziona i znowu osiedlona w ramach programu ponownego wprodzenia gatunku. W delcie Dunaju znajduje się ponad 150 gatunków ryb, a wśród nich jesiotr, bieługa, karp, sum, sandacz, szczupak i okoń.

Zadomowione są nawet takie gatunki ssaków jak kuna domowa, kuna leśna, łasica, borsuk czy też żbik, bóbr i wydra, w delcie znajdują się między innymi norka europejska, wydra europejska, tchórz stepowy i suseł. Prócz tego nad Dunajem spotykamy wiele ostoi płazów i gadów, są tu wąż Eskulapa, jaszczurka zielona, jaszczurka murowa, zaskroniec zwyczajny, gniewosz plamisty i jaszczurka zwinka, żółw grecki i błotny oraz endemity jak traszka grzebieniasta^[2]. Obszarem szczególnie zasobnym w gatunki jest delta. ^[3].

[edytuj] Flora Dunaju

Ważnymi gatunkami drzew łegów topolowo wierzbowych są topola biała (Populus alba), w górnym biegu rzeki również olsza szara (Alnus incana), jak też wierzba biała (Salix alba). Wśród drzew łęgów jesionowo wiązowych godnym wzmianki jest jesion wąskolistny (Fraxinus angustifolia), który występuje w dół od Wiednia, do dalszych należą wiąz pospolity i szypułkowy oraz dąb szypułkowy. W Dunaju znajdują się też rzadkie rośliny wodne, jak aldrowanda pęcherzykowata czy pływacz.

[edytuj] Ważniejsze parki narodowe i rezerwaty

[edytuj] Park Narodowy Górnego Dunaju

Pomiędzy Immendingen i Ertingen rzeka przepływa przez Park Narodowy Górnego Dunaju. Skały przełomu Dunaju atrakcyjne krajobrazowo należą do niewielu naturalnie zalesionych stanowisk roślinnych w Nienczech. Tutejsze bardzo suche podłoże i temperatury zmieniające się w dużym zakresie, pozwoliły utrzymać się wielu światłolubnym gatunkom roślin, częściowo będących reliktami epoki lodowcowej. W ten sposób doszło do powstania w parku narodowym niezwykłej kombinacji flory śródziemnomorskiej, alpejskiej i tundry. Z prawie 750 gatunkami roślin, w tym niektóre zagrożone lub zagrożone wyginięciem, jest to jeden z najbogatszych w gatunki roślin regionów Badenii-Wirtembergii, ochroniony od dalszego wpływu człowieka.

[edytuj] Rezerwat Zakola Dunaju Donauleiten

Rezerwat Zakola Dunaju leży między Pasawą i Jochenstein, na lewym, północnym brzegu Dunaju. Chodzi o bardzo stromo przełamaną krawędź, na której przez kilkaset metrów wznosi się Las Bawarski przez osady molasy przedgórza alpejskiego. Dzięki południowej ekspozycji nagrzewają się granity i gnejsy zakola Dunaju, co daje klimat prawie śródziemnomorski. Dlatego na tej wyspie klimatycznej przeżyło wiele gatunków mimo pogorszenia klimatu ostatniego polodowcowego okresu gorącego. Zakole Dunaju uchodzi za najważniejsze miejsce występowania długich do dwu metrów czrno-ziolonych węży Eskulapa. Warta uwagi jest obfitość owadów: często mogą być zauważone paź królowej, paź żeglarz i mieniak tęczowiec. Również występują pojedyncze białe i czarne niepylaki apollo. Na podłożu mieszaniny nieżyznych, raczej kwaśnych suchych stanowisk na stromych zboczach i wilgotniejszych lasów liściastych i dąbrów, na humusie skalistych tarasów występuje różnoraka flora, na przykład jest trochę cyklamenów, chlorofitum, naparstnic purpurowwych i żółtych, wawrzynków i orchidei, jak storczyk męski i buławnik. Jednakże intensywne użytkowanie przez gospodarkę leśną i rolną jest przyczyną silnego zmniejszania się tych gatunków. Na łęgach znajdują się ważne stanowiska storczyków na suchej darni i żwirze. Na naddunajskich łęgach znajdują się osłonięte od wiatru podobne do kotła miejsca, których położenie jest przyczyną powstawania bardzo suchego i gorącego mikroklimatu, sprzyjającego ciepłolubnym storczykom.

[edytuj] Park Narodowy Łęgi Naddunajskie

Jednym z największych obszarów zalewowych Środkowej Europy są łęgi naddunajskie w pobliżu Wiednia koło Hainburga, skąd rozpościera się od wyspy Lobau (znajdującej się w granicach Wiednia) do ujścia rzeki Morawy Park Narodowy Łęgi Dunaju, w którym żyje około 70 gatunków, 30 - ssaków i 100 - ptaków.

Powstanie Parku Narodowego Łęgi Naddunajskie nie zostało zainicjowane przez rząd austriacki, lecz przez protesty obywatelskie przeciwko planowanej budowie elektrowni wodnej w latach 1983/1984, które uratowały łęgi przed zniszczeniem. Stało się to dzięki spektakularnej okupacji Łęgów Hainburskich przez kilka tysięcy ludzi i podpisanie petycji obywatelskiej przez ponad 350.000 ludzi. Te działania obywatelskie uchodzą za godzinę powstania austriackiej Partii Zielonych. W 1996 Łęgi zostały uznane jako park narodowy.

Dzisiaj parkowi narodowemu zagraża planowana droga ekspresowa przez Lobau. Ma ona w dużej części przebiegać tunelem pod parkiem narodowym, jednak z dużą ilością budowli nadziemnych. Może to spowodować zniszczenie delikatnego systemu wodnego ważnego dla łęgów naddunajskich.

[edytuj] Park Narodowy Dunaj-Ipola na Węgrzech

Park Narodowy Dunaj-Ipola (węg. Duna-Ipoly Nemzeti Park) obejmuje wzgórza Börzsöny, wzgórza Pilis, wzgórza Visegrád, lewy brzeg rzeki Ipola, wyspę Szentendre i lewy brzeg Dunaju z centrum w kolanie Dunaju. W tym parku narodowym stwierdzono istnienie około dwu tysięcy gatunków roślin i einige tausend Tiergattungen kilka tysięcy gatunków zwierząt, w tym endemiczny len dolomitowy.

[edytuj] Park przyrodniczy Kopački rit

Park przyrodniczy Kopački rit leży w Chorwacji u dopływu Drawy do Dunaju. Nienaruszone bagna, torfowiska i łęgi są ostoją wielu gatunków zwierząt i roślin, w tym 260 gatunków ptaków. W licznych odnogach żyje 40 gatunków ryb. Park przyrodniczy Kopački rit jest nominowany do listy światowego dziedzictwa UNESCO.

[edytuj] Specjalny Rezerwat Przyrody Deliblatska peščara

Specjalny Rezerwat Przyrody Deliblatska peščara znajduje się w Serbii w okręgu południowobanackim w autonomicznej prowincji Wojwodina. Rozciąga się między Dunajem, Karpatami Południowymi i rzeką Tamiš, ponad 354 km o powierzchni ponad 30.000 hektarów. Rezerwat stanowi pystynny fenomen krajobrazu wydm piaskowych w środku Bałkanów, o jedynej w swoim rodzaju w Europie orografii, florze i faunie. Dlatego też potocznie po serbsku jest nazywany Evropska Sahara (europejska Sahara). Na początku XIX w. wydmy piaskowe zostały obsadzone akacjami i innymi drzewami. Obecnie więcej niż połowa piaszczystego krajobrazu jest obsadzona roślinami i niektóre części są zasobnymi miejscami sezonowych polowań. Imponująca wielkość gór piaskowych o wysokości ponad 200 m od podstawy, stale zmieniająca się barwa kwitnących roślin, stwarzają że wydmy są bardzo atrakcyjne dla odwiedzających.

[edytuj] Park Narodowy Đerdap

Park Narodowy Đerdap rozciąga się wzdłuż Dunaju od miasta Golubac aż do małej gminy Tekija na długości ponad 100 km, zajmując ponad 63.680 hektarów powierzchni. Jedynymi w swoim rodzaju są olbrzymie jary i przesmyki, którymi w parku płynie Dunaj. Największy przesmyk nazywa się Đerdapska klisura, jest on też największy w Europie. Trzeciorzędowa flora, rośliny i fauna tworzą wyjątkowość rezerwatu. Potwierdza ją również ponad 1100 gatunków roślin, niedżwiedzie, rysie, wilki, szakale pręgowane, czarne bociany, kilka gatunków sów, które tu można znaleźć.

Poza bogactwem natury na tym obszarze stale przebywali ludzie, co pozostawiło rozliczne ślady. Lepenski Vir, Tabula Traiana i most Trajana są tylko niektórymi z ważniejszych znalezisk archeologicznych w tym parku narodowym. Do tej pory nieodkryte znaleziska znajdują się na dnie olbrzymiego zalewu przy Żelaznych Wrotach. Wiele odkopanych znalezisk jest w Muzeum Lepenski Vir.

Pozostałe serbskie parki narodowe wzdłuż Dunaju to: Specjalny Rezerwat Przyrody Gornje Podunavlje i Park Narodowy Fruška Gora.

[edytuj] Rezerwat Biosfery Delty Dunaju

Delta Dunaju w Rumunii jest po ponad 2000 km biegu rzeki obszarem, gdzie Dunaj uchodzi do Morza Czarnego i - po delcie Wołgi - drugą co do wielkości deltą rzeczną w Europie. Składa się z trzech głównych odnóg i niezliczonych odnóg bocznych, podziemnych strumyków Röhrichten, pływających wysp, starorzeczy i jezior, jak też lasów łęgowych, i również ekstremalnie suchych biotopów na wydmach. Niedaleko przed Tulczą prąd dzieli się na dwie odnogi do Chilii i Tulczy, trochę za Tulczą znowu powstają dwie odnogi do Suliny i Sfântu Gheorghe. Wielki na 5000 km², jedyny w świecie ekosystem jest największym w Europie obszarem podmokłym, jest zaliczany do największych na świecie zwartych trzcinowisk, gdzie żyje ponad 4000 gatunków zwierząt i ponad 1000 gatunków roślin. Stare, wysokie lasy galeriowe z dębami, wierzbami i topolami okalają brzegi delty Dunaju.

W 1991 UNESCO uznała deltę Dunaju za część światowego dziedzictwa i odtą jest ona rezerwatem biosfery. 5 czerwca 2000 rządy Rumunii, Bułgarii, Mołdawii i Ukrainy porozumiały się w sprawie ochrony i renaturyzacji obszarów podmokłych na odcinku około 1.000 kilometrów wzdłuż biegu Dunaju. W ten sposób ten zielony korytarz stał się największym transgranicznym obszaremchronionym w Europie.

Po przełomie tysiąclecia w obszar delty stał się rozwijającym celem turystyki. Tylko między majem a czerwcem 2004 było prawie 54.000 gości, co stanowiło prawie pięćdziesięciokrotny wzrost w porównaniu z rokiem ubiegłym.

Organizacja International Friends of Nature uznała deltę Dunaju za krajobraz roku 2007/2008.

[edytuj] Silne zagrożenia ekologiczne

Od początku industrializacji Dunaj, jak na wiele innych rzek spotkało wiele ingerencji pochodzących z ludkich rąk. Tylko 20 % obszarów zalewowych, które istniały w XIX w., ostało się do dzisiaj, i tylko połowa biegu rzeki może być dzisiaj określana jako bliska natury.

Oprócz wzrastającego zanieczyszczenia od przemysłu, rolnictwa, turystyki i odprowadzania ścieków, jak też regulacji przez jazy, tamy, stopnie spiętrzające i kanały, są prowadzone ostatnio głównie w Niemczech i Austrii wielkie projekty, które nękają przestrzeń życiową Dunaju. Ponadgraniczna ochrona jest ciężka, gdyż wszystkie 10 krajów, w tym kilka biedniejszych krajów Europy, jak Słowacja, Węgry, Chorwacja, Serbia, Rumunia, Mołdawia, Ukraina i Bułgaria chce gospodarczo wykorzystać rzekę i uzyskać korzyści związane z położeniem.

[edytuj] Elektrownia "Żelazne Wrota"

W 1964 ówczesna Jugosławia i Rumunia zaczęły między Karpatami Południowymi a Górami Wschodnioserbskimi, na granicy Rumunii i Serbii, budować elektrownię wodną, która została otwarta w 1972. Zapora z dwoma śluzami spowodowała powstanie długiego na 150 kilometrów zalewu, w którym poziom lustra wodnego został podniesiony o 35 m. Poza pozyskaniem energii została też przebudowana droga wodna na Dunaju, co ułatwiło żeglugę na rzece dzięki wysadzeniu durch die Sprengung katarakty.

Z powodu zalania jeziora, którego odnoga sięga Belgradu, musiano między innymi usunąć się z części miasta Orşova i pięciu wsi oraz z zamieszkałej od 1669 przez Turków wyspy Ada-Kaleh. Większość Turków opuściła Rumunię i przeniosła się do Turcji. Ogółem musiało zostać przesiedlone 17.000 ludzi, których siedziby rodowe o pewnym znaczeniu kulturalnym zostały zagrabione przez wodę. Wybudowanie tamy miało konsekwencje także dla środowiska naturalnego, gdyż jesiotry nie mogły już płynąć od teraz na tarło w górę Dunaju.

Obiekty flory i fauny, jak również artefakty geomorfologiczne, archeologiczne i kulturowohistoryczne, aby ograniczyć straty kulturowe i ekologiczne, zostały zachowane w dwu parkach narodowych i muzeach, w Serbii w Parku Narodowym Djerdap, który powstał w 1974 i obejmuje 63.608 hektarów, i w Rumunii Narodowy Park Portile de Fier, założony w 2001 na powierzchni 115.655 hektarów.

[edytuj] Gabčíkovo-Nagymaros

Traktatem w Budapeszcie w dniu 16 września 1977 ówczesna Czechosłowacja i Węgry porozumiały się w sprawie budowy olbrzymiej zapory między Gabčikovem w pobliżu Bratysławy a Nagymaros na Węgrzech. Pierwsze plany takiego projektu sięgały roku 1946.

Przed rozpoczęciem budowy eksperci węgierscy i częściowo austriaccy sformułowali obawy przed niszczącym wpływem na pobliskie austriackie łęgi naddunajskie, krajobraz, i obszary zamieszkane wzdłuż granicy słowacko-węgierskiej, jak też na zaopatrzenie Budapesztu w wodę. Jednak już od 1983 prace zostały spowolnione, zaś w 1984 w Budapeszcie powstał Duna Kör, "Okrąg Dunaju". gründete sich 1984 in Budapest Duna Kör, der "Donau-Kreis" Ten ruch na rzecz środowiska, często spostrzegany jako zalążek węgierskiej "aksamitnej rewolucji", zaowocował silnym sprzeciwem ludności, 140.000 podpisało petycję przeciwko zaporze, a w 1988 doszło do demonstracji około 40 tys. uczestników przed węgierskim parlamentem. W wyniku zmian w bloku wschodnim Węgry w 1989 r., pod naciskiem ludności, wycofały się z projektu.

Czechosłowacja, a od 1993 Słowacja prowadziły nadal budowę elektrowni w innym miejscu, w 1997 roku ponownie pozywając Węgry przed Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z żądaniem wywiązania się ze zobowiązań traktatu budapeszteńskiego z 1977 r.

Dodatkowo Węgry zarzucają Słowacji, że jest częściowo pozbawiona wody rzeki granicznej przez nowo wybudowany sztuczny Kanał Gabčikovo. Trybunał stanął orzekł, że oba wiąże państwa traktat z 1977 i powinny one spełnić jego warunki. Odpowiednie porozumienie nie zostało do dzisiaj osiągnięte. Ciąży to nadal na stosunkach dwustronnych między Węgrami i Słowacją.

[edytuj] Port Giurgiuleşti

W 1995 rząd mołdawski powołał Terminal S. A., joint-venture z udziałem greckim, w celu wybudowania na swoim odcinku brzegu w pobliżu Giurgiuleşti terminalu połączonego z rafinerią ropy naftowej. W 1996 Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju udzielił kredytu na ponad 19 milionów dolarów, przez co uzyskał 20 % udział w inwestycji. 41 % udziału należy do mołdawskiego Tirex-Petrol, a 39 % do greckiego Technovax. Kamień węgielny pod budowę został położony w listopadzie 1998, jednak od tego czasu projekt posuwał się bardzo powoli. Jednocześnie rząd mołdawski próbował sprzedać swój udział i do 2003 zainteresowanie okazywały przede wszystkim Rosja i Azerbejdżan.

Ponieważ bardzo blisko jest położona delta Dunaju, oszarowi chronionemu bardzo zagraża ujemny wpływ wnoszonych zanieczyszczeń, zwłaszcza w wypadku awarii dostających się tam szybko i nierozcieńczonych. Tak więc plany te prowadzą do protestów organizacji obrońców środowika, które są jednak nadal konsekwentnie ścigane przez rząd mołdawski.

[edytuj] Kanał Bystre

27 sierpnia 2004 w małym ukraińskim mieście Wyłkowe został ponownie otwarty Kanał Bystre. Ponieważ prowadzi on przez środek obszar chronionych wód delty Dunaju i przez obniżenie lustra wody może dopropwadzić do nieodwracalnego zniszczenia rzadkich gatunków flory i fauny, powoduje protesty organizacji obrońców środowiska, rządu rumuńskiego i Europejskiej Agencji Środowiska. EU-Umweltkommissariat Rząd ukraiński odpiera zarzuty, twierdząc że przede wszystkim chodzi o interesy gospodarcze Rumunii, która do tej pory miała pewien rodzaj monopolu na drodze wodnej do Morza Czarnego, uniemożliwiającego "wtrącanie się w sprawy wewnętrzne" i która przestała zwracać uwagę na wszelkie zaproszenia do współpracy.

[edytuj] Dunaj jako obszar gospodarczy

[edytuj] Użytkowanie wody

[edytuj] Woda pitna

Dunaj jest wzdłuż swojego biegu najważniejszym źródłem wody pitnej dla około 10 milionów ludzi. w Badenii-Wirtembergii zaopatruje w wodę pitną cały obszar między Stuttgartem, Bad Mergentheim, Aalen oraz powiatem Alb-Donau, wykorzystując na przetworzenie 30 procent wody Dunaju (2004: 30 milionów m³). Również miasta Ulm i Pasawa zużywają większość wody Dunaju jako wodę pitną.

Austria około 99% wody pitnej pozyskuje z wód podziemnych i źródeł i tylko bardzo rzadko, na przykład w okresie suszy, woda Dunaju jest pozyskiwana na wodę pitną. Również na Węgrzech około 91% wody pitnej stanowią wody podziemne. Także pozostałe państwa w środkowym biegu Dunaju rezygnują z wykorzystania wody Dunaju jako wody pitnej ze względu na jej duże zanieczyszcenie. Dopiero miejscowości nad Dunajem w Rumunii, gdzie woda staje się znowu czysta, czerpią wodę pitną z rzeki (Turnu-Severin, delta Dunaju).

[edytuj] Energetyka

Energia pięciu krajów naddunajskich w istotnej części pochodzi z elektrowni wodnych na Dunaju. Są to Niemcy, Austria, Słowacja, Serbia i Rumunia. Inne państwa porzucają plany budowy albo z powodu częściowej kontroli terytorialnej wzdłuż Dunaju dla autonomicznej inwestycji (Chorwacja, Bułgaria i Mołdawia mają dostęp tylko do jednego brzegu rzeki) bądź budowa zapory jest niemożliwa ze względów politycznych, jak na Węgrzech albo bieg Dunaju jest zbyt łagodny do tego celu, jak na Ukrainie.

W Niemczech pierwsze elektrownie wodne zostały zbudowane około końca XIX wieku, powstawały nie tylko na obszarze w górnego biegu Dunaju, ale też na przykład koło Ulm. Jednak Dunaj jako dostawca energii nigdy nie uzyskał takiego znaczenia, jak w niższym biegu, gdyż w porównaniu jest słaby i ubogi w energię.

Natomiast w Austrii jest sytuacja zupełnie przeciwna, gdyż budowę pierwszej elektrowni wodnej Ybbs-Persenbeug zaczęto stosunkowo późno, bo w 1953. Dzisiejsza Austria ma w Europie po Islandii i Norwegii największy udział w wykorzystywaniu energii wodnej. Przoduje również w obszarze Dunaju, pozyskując ogółem około 20% zapotrzebowania energii w elektrowniach wodnych zrzeszonych w spółce Österreichische Donaukraftwerke. Rozwój ten ma jednak też swoje wady: monokultura oparta na energii wodnej, skoncentrowana w Austrii przede wszystkim nad Dunajem (niemal cały bieg Dunaju na terenie Austrii obudowany jest elektrowniami), zmienia bieg i prędkość przepływu rzeki i wpływa tym samym na regularne podmoczenia wartościowych ekologicznie nadbrzeżnych lasów. Stopnie wodne stanowią też bariery dla ryb i innych zwierząt, które nie mogą się już poruszać swobodnie w rzece.

Na Słowacji energia wodna z 16% udziału stanowi drugie co do ważności źródło energii po węglu brunatnym. Największa część z tego (11% sumarycznej produkcji energii elektrycznej) pochodzi z Elektrowni Gabčíkovo, planowanej pierwotnie jako część podwójnego stopnia wodnego Gabčíkovo-Nagymaros we współpracy z Węgrami. Z planów jednak wycofali się Węgrzy i zostały one zakończone samodzielnie przez stronę słowacką.

Do dziś największa elektrownia wodna w Europie przy Żelaznej Bramie została uruchomiona po 8 latach budowy w roku 1972 wspólnie przez Jugosławię (dzisiejszą Serbię) i Rumunię. Do dzisiaj energia wodna stanowi jedno z najistotniejszych źródeł energii obu państw – 37,1% w Serbii i 27,6% w Rumunii.

[edytuj] Żegluga

Od Ulm Dunaj jest żeglowny dla pojazdów wielkości klasycznej Ulmer Schachtel (do 2 t ładunku). W tym celu na rzece między Ulm a Kelheim na wszystkich progach wodnych występują śluzy wielkości 4 × 22 m. Ten odcinek Dunaju jest drogą wodną landu Landeswasserstrasse i możliwy do pokonania zmotoryzowanymi pojazdami jedynie ze specjalnym pozwoleniem^[4]. Publiczną drogą ruchu (Bundeswasserstraße w Niemczech), dostępną już też dla większych statków, Dunaj jest dopiero od miasta Kelheim (prawie 500 km od źródła) przez całe 2415 km aż do ujścia. Kanał Men-Dunaj, uchodzący do Dunaju przy Kelheim, stanowi ciągłą drogę wodną od Morza Północnego przez Ren i Men aż do Morza Czarnego.

Z punktu widzenia żeglugi dunajskiej rzeka jest podzielona na trzy odcinki:

• Górny Dunaj z Kelheim do miejscowości Komárom/Komárno na granicy słowacko-węgierskiej
• Środkowy Dunaj z Komarom/Komarn do Drobeta-Turnu Severin w Rumunii, w pobliżu Żelaznej Bramy
• Dolny Dunaj z Drobeta-Turnu Severin do ujścia

[edytuj] Historyczna żegluga na Górnym Dunaju

Dunaj stanowi jeden z najstarszych i najbardziej znaczących europejskich szlaków handlowych. Już we wczesnych czasach historycznych rzeka służyła jako droga transportu towarów takich jak np. futra, które były przewożone za pomocą prostych tratw. Żegluga dunajska istnieje od czasów imperium rzymskiego, choć aż do nowożytności łodzie często bywały jednorazowego użytku - po długiej i wtedy jeszcze niebezpiecznej drodze osiągały port docelowy i były tam demontowane i sprzedawane jako drewno do stosowania w budownictwie. Jeśli powolna droga powrotna mogła być nie dość dochodowa, unikano jej. Z tego powodu charakterystyczne dla żeglugi dunajskiej były proste konstrukcje statków jak Zillen (siehe auch Ulmer Schachteln) und Plätten, które poruszały się w biegu górnym od Ulm (oraz na Innie od Hall w Tyrolu) i redukowały zużycie drewna w porównaniu z budową tratw. Większe Zillen o długości do ok. 30 m i ładowności 2 ton, tzw. Kelheimer lub Ulmer Ordinarischiffe, niekiedy były ciągnięte w górę rzeki z opłacalnym ładunkiem jak wino, sól itp. Zazwyczaj jednak ciągnięto pod prąd jedynie niewielkie łodzie razem z dobytkiem ich właścicieli.

Przez tysiąclecia łodzie mogły poruszać się pod prąd Dunaju jedynie przy pomocy burłaków, przemieszczających się wzdłuż rzeki drogami nazywanymi Treppelpfade. Przy tym łodzie były przez długi czas ciągnięte przez ludzi, od XV wieku coraz częściej przez zwierzęta pociągowe.

Te późniejsze ekspedycje były ściśle zorganizowane i obejmowały do 60 koni i równie liczną drużynę, a jako statki jednego lub kilka Kelheimerów oraz kilka mniejszych łodzi pełniących funkcje transportowe dla takielunku, koni i zapasów żywności. Z powodu rozgałęzionego systemu rzecznego Dunaju oraz napotykanych płycizn droga była bardzo powolna. Często jednego dnia udawało się podejść jedynie kilka kilometrów, niezbędne było też przedostawanie się z końmi z brzegu na brzeg, a pogoda i prąd wody przeszkadzał w drodze.

[edytuj] Żegluga parowa na Dunaju

Spadek znaczenia historycznej żeglugi na Dunaju rozpoczął się wraz z pojawieniem się żeglugi parowej, później lokomotyw. Ostatni raz łodzie były ciągnięte pod prąd rzeki na przełomie XIX i XX wieku. Pierwszy parowiec wypłynął na wody Dunaju w 1812 r. w Wiedniu. Niewiele później, bo w roku 1829, powołano pierwszą Donaudampfschifffahrtsgesellschaft (Towarzystwo Żeglugi Parowej Dunaju). W ten sposób statki stały się szybsze – np. pierwszy parowiec "Franz I" ("Franciszek I") w 1830 r. potrzebował na drogę z Wiednia do Budapesztu 14 h 15 min. Droga powrotna zajmowała mu 48 h 20 min. We wrześniu 1837 r. pierwszy statek ("Maria Anna") popłynął z Wiednia do Linzu. Jeden z ostatnich egzemplarzy tego typu statków można obejrzeć w muzeum w Ratyzbonie^[5]. Druga połowa XIX wieku stanowiła też okres rozkwitu żeglugi łańcuchowej – statki poruszały się za pomocą łańcucha ułożonego na dnie rzeki. Takie łańcuchy znajdowały się najpierw na odcinku Wiedeń-Bratysława, ale od 1891 r. także w okolicach Ybbs i Ratyzbony. W rejonie Żelaznej Bramy (Đerdap) w XX wieku aż do budowy tamy statki były holowane lokomotywami.

[edytuj] Żegluga współcześnie

Po Dunaju pływa około 100 statków-hoteli, odbywających wielodniowe rejsy, zwłaszcza pomiędzy Pasawą, Budapesztem i Morzem Czarnym. Oprócz tego istnieje wiele statków umożliwiających wycieczki jednodniowe - zwłaszcza w Pasawie (Wurm & Köck), a w Austrii w rejonie Wachau.

Po Dunaju pływają też rozliczne małe, prywatne łodzie motorowe oraz statki towarowe.

[edytuj] Prawne zagadnienia międzynarodowej żeglugi dunajskiej

Pierwotnie Dunaj był szlakiem handlowym otwartym dla każdego, mimo to każde państwo przybrzeżne pobierało opłaty celne. Traktat paryski z 1856 r. po raz pierwszy skodyfikował prawo wolnego handlu na Dunaju, powstała też specjalna europejska komisja do spraw Dunaju^[6]. W oparciu o postanowienia Kongresu Wiedeńskiego (1815).... 120 Jahre später, am 18. August 1948, wurde auf der Belgrader Konferenz in der "Konvention über die Regelung der Schifffahrt auf der Donau" dieses Recht erneut festgeschrieben, das Befahren der Donau ist Schiffen aller Flaggen erlaubt, nur Kriegsschiffen fremder Flagge ist das Befahren der Donau untersagt^[7]. Die Einhaltung der Regeln und die Erhaltung der Schifffahrtstauglichkeit wird durch die Internationale Donaukommission^[6] überwacht.

[edytuj] Holzschwemme

Im 18. bzw. 19. Jahrhundert diente die Donau als Transportweg für Holz aus dem Böhmerwald. Holzscheiter wurden vom Böhmerwald aus über den Schwarzenbergschen Schwemmkanal in die Große Mühl geschwemmt, dort aus dem Wasser gezogen, in Schiffe verladen und anschließend bis nach Wien transportiert, wo sie als Brennholz verkauft wurden.

[edytuj] Fischerei

Znaczenie rybactwa, z którego w średniowieczu utrzymywało się wiele miejscowości, zmniejszyło się znacznie w ciągu XIX i XX wieku. W Niemczech aktywny jest jeszcze tylko jeden rybak dunajski między Straubing i Vilshofen. W Austrii łowi się jeszcze ryby na pewną skalę w okoicach Linzu i Wiednia. Większe znaczenie rybactwo ma wciąż w delcie Dunaju.

[edytuj] Weinbau

In zwei (streng genommen drei) Staaten ist die Donau auch ein Weinanbaugebiet. Das qualitativ hochwertigste ist dabei die Wachau in Österreich, eines der besten mitteleuropäischen Weinbaugebiete überhaupt, dort werden hauptsächlich Grüner Veltliner, Riesling und Chardonnay angebaut.

In Ungarn wird Wein fast überall entlang der Donau zwischen Visegrád und der Südgrenze des Landes kultiviert, die Hauptstadt des ungarischen Weins war Vác. In der sozialistischen Ära verloren die früher berühmten ungarischen Weine stark an Qualität, seit den neunziger Jahren des 20. Jahrhunderts erlebt der ungarische Weinbau eine Renaissance.

Das angesprochene dritte Weinbaugebiet liegt in Deutschland bei Bach an der Donau zwischen Regensburg und Straubing und ist eine wirtschaftlich unbedeutende Kuriosität, zugleich aber ein letztes Relikt der bis auf die Römer zurückgehenden, ursprünglich lebendigen Kultur des Baierweins an der deutschen Donau. Der Wein wird unter der Bezeichnung Regensburger Landwein vermarktet.

[edytuj] Tourismus

Neben vielen berühmten und sehenswerten Einzelzielen entlang der Donau sind zahlreiche Donaulandschaften und Nationalparks von touristischer Bedeutung, so zum Beispiel der Naturpark Obere Donau in Deutschland, die Wachau sowie der Nationalpark Donau-Auen in Österreich, das Eiserne Tor zwischen Serbien und Rumänien und das transnationale Donaudelta.

Insbesondere auf der nicht schiffbaren und daher verkehrsfreien oberen Donau gibt es die Möglichkeit zu Kanu-, Paddel- und Bootstouren.
Entlang der Donau führt der Donauradweg, ein Radfernweg, der besonders in Deutschland und Österreich stark frequentiert wird.

Auch der Flusskreuzfahrttourismus ist bedeutend, neben der vielbefahrenen Strecke von Wien nach Budapest fahren einzelne Schiffe auch von Passau bis in das Donaudelta und zurück. Zur Hochsaison befahren über 70 Kreuzfahrtschiffe den Fluss.

[edytuj] Siehe auch

• Liste der längsten Flüsse der Erde
• Donauquelle
• Donautalbahn
• Donaucity
• Donauturm
• Liste der Donaubrücken
• Liste der Flüsse in Deutschland
• Liste europäischer Flüsse
• Liste der Flüsse in der Slowakei
• Liste von Nebenflüssen der Donau
• Donau-Schwarzmeer-Kanal

[edytuj] Einzelnachweise

1. ↑ Ilustracja przesiąknięcia
2. ↑ Herpetofauna des Donaudeltas (PDF)
3. ↑ Amphibien in der Donau (PDF)
4. ↑ Seite des Wasserwirtschaftsamtes Donauwörth über Schiffahrtshindernisse (de)
5. ↑ Strona internetowa Muzeum Żeglugi Dunaju
6. ↑ ^{6,0 6,1} "Donaukommission", aeiou
7. ↑ Übereinkommen über die Regelung der Schifffahrt auf der Donau vom 18. August 1948 mit Anhängen und Zusatzprotokollen (PDF)

[edytuj] Quellen

• Günter Schödl (Hrsg.): Deutsche Geschichte im Osten Europas. Land an der Donau. Siedler, Berlin 1995, ISBN 3-88680-210-8

[edytuj] Weiterführende Literatur

• William Beattle (Hrsg.): The Danube, its history, scenery, and topography. Durchgehend illustriert von William Henry Bartlett. Goerge Virtue, London 1844. (online)
• Panorama der Donau von Ulm bis Wien. Aufgenommen und gezeichnet von Bernard Grueber, Gestochen von Henry Winkles. Regensburg, Manz um 1870. Mit einer Einführung von Robert Wagner. Topographia Austriaca. Bd 5. Akademische Druck- und Verlags-Anstalt, Graz 1988, ISBN 3-201-01431-1, ISBN 3-201-01430-3
• Walter H. Edetsberger: Im Bann der Donau. Eine Bootsreise von Münster zum Schwarzen Meer. Mainz 2001, ISBN 3-8311-3049-3
• Walter H. Edetsberger: Ein Goldfisch im Schwarzen Meer. Mainz 2001, ISBN 3-8334-2745-0
• Manfred Fiala: Die Donau. Eine Abenteuerreise von der Quelle bis zum Schwarzen Meer. Steirische Verlagsgesellschaft, Graz 2004, ISBN 3-900323-79-8
• Herbert Lugschitz, Winfried Steininger: Am Strom entlang. Fahrradführer Donau. Wien bis Budapest. Moby-Dick-Verlag, Kiel 1999, ISBN 3-89595-028-9
• Claudio Magris: Donau. Biographie eines Flusses. Hanser, München/Wien 1988, ISBN 3-446-14970-8
• Dieter Maier: Die Donau. Natur, Kultur, Land und Leute. Edition Dörfler. Nebel-Verlag, Utting 2001, ISBN 3-89555-012-4 (Bildband)
• Michael Weithmann: Die Donau. Ein europäischer Fluss und seine dreitausendjährige Geschichte. Pustet, Regensburg; Styria, Graz u. a. 2000, ISBN 3-7917-1722-7, ISBN 3-222-12819-7
• Doris Sutter: Beluga geht durchs Nadelöhr – Mit dem Motorboot über Donau, Schwarzes Meer und Mittelmeer. traveldiary Reisebuchverlag, Hamburg 2005, ISBN 3-937274-22-7

[edytuj] Filmographie

• Donau kulinarisch. Von Deutschland zum Schwarzen Meer. Dokumentation, 13-teilige Sendereihe, 2006, Produktion: SWR, Sendungs-Website

[edytuj] Weblinks

Szablon:Wiktionary

• Die Donau, rivernet.org
• Viele Infos vom WWF zur Donau sowie zum Lebensraum, Tier- und Pflanzenarten in oder entlang der Donau – WWF
• Dun.AV – Das Donau Panorama Projekt
• Webprojekt Obere Donau
• "Die Flussgeschichte der oberen Donau" von Sebastian Martin
• Internationale Kommission zum Schutz der Donau
• Mit dem Motorboot über die Donau ins Schwarze Meer