3 Pułk Piechoty Legionów

Z Wikipedii

3 Pułk Piechoty Legionów (3 pp Leg.) - oddział piechoty Wojska Polskiego w latach 1914-1939.

Spis treści 1 Formowanie 2 Dowódcy 3 Działania zbrojne 3.1 Walki 1914-1918 3.1.1 Rozbicie pułku 3.2 Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku 3.3 Wojna obronna 1939 4 Sztandar pułku 5 Źródła: 6 Zobacz też

[edytuj] Formowanie

Formowanie 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich rozpoczęto w Krakowie na przełomie sierpnia i września 1914 Składał się on z legionistów byłego Legionu Wschodniego i ochotników z Galicji.

Ponadto część kadry oficerskiej i podoficerskiej pochodziła z oddziałów Strzeleckich Piłsudskiego Postępująca szybko ofensywa rosyjska jesienią 1914 i związane z tym potrzeby frontu spowodowały, że pomimo niedokończonej jeszcze mobilizacji Pułk w niepełnym stanie etatowym, na początku września 1914, został skierowany na front węgierski. Dowództwo nad Pułkiem objął wtedy Komendant Legionów gen. Karol Trzaska – Durski. Oddziały zostały przetransportowane do Husztu. Kompanie I i IV Batalionów pod dowództwem kpt. Józefa Hallera wysłano na przełęcz Pantyrską do miejscowości Königsfeld. II Batalion pod dowództwem por. Zygmunta Roklana – Hofbauera skierowano do Marmosz – Sziged. I Batalion skoncentrowano pod Neu-Szölfös i Kiralyhaza (Kirilibaba).

[edytuj] Dowódcy

• ppłk. Zygmunt Zieliński (sierpień – wrzesień 1914 r.),
• ppłk. Józef Haller (od września 1914 r. do końca stycznia 1915 r.),
• mjr. Henryk Minkiewicz (od lutego 1915 do 5 lipca 1916r.),
• kpt. Józef Szczepan (od 5 lipca 1916 r. do września 1916),
• płk Władysław Sikorski (do listodada 1916),
• mjr. Włodzimierz Zagórski (do listopada 1917),
• mjr Józef Zając (do 12 lutego 1918 r).

[edytuj] Działania zbrojne

[edytuj] Walki 1914-1918

W połowie października Pułk wraz ze współpracującymi z nim: 2 Pułkiem Piechoty Legionów, 2 i 3 szwadronem kawalerii, oraz bateriami artylerii zostaje skoncentrowany pod Königsfeld. W okresie działań na Węgrzech Pułk bierze udział w bitwach pod Zieloną i Kirlibabą. W trakcie kolejnych działań oddziały Pułku opanowały miejscowości: Sołotwina, Pasieczna, Pniów, Nadwórna i Bohorodczany. Walczyły też pod Hwozdem i Cucyłowem. Po udanej bitwie o Nadwórną kpt. Józef Haller otrzymuje awans do stopnia majora. Szczególnie ważny okazał się bój o Rafajłową (22 – 23.10. 1914 r.) Oddziałom 3 Pułku udało się tam powstrzymać nacierające oddziały rosyjskie i uniemożliwić im przejście przełęczą Pantyrską na zachodnią stronę Karpat i przedostanie się do Galicji. Dla upamiętnienia rekordowego tempa prac jakie wykazali legioniści budując w ciągu 50 godzin drogę z Rafajłwej na leżącą w paśmie Gorganów Przełęcz Pantyrską została po wojnie nazwana Przełęczą Legionów, a sama droga – Drogą Legionów. Inną znaczącą bitwą 3 Pułku Piechoty w tym czasie była, rozegrana w dniu 29.10.1914 r., bitwa pod Mołotkowem. Łącznie siły legionowe (wraz z 2 Pułkiem Piechoty, 2 i 3 szwadronem jazdy i artylerią) liczyły 7.000 żołnierzy. Strona rosyjska rozporządzała zaś 15.000 żołnierzy. Jak więc widać Rosjanie mieli 2-krotną przewagę liczebną nad legionistami. Ponadto byli też lepiej uzbrojeni. Po kilku godzinach krwawych walk oddziały polskie rozpoczęły odwrót tracąc łącznie 900 żołnierzy (200 zabitych, 300 rannych i 400 wziętych do niewoli). Straty Rosjan były mniejsze - 100 zabitych i kilkuset rannych i wziętych do niewoli. Były one jednak na tyle poważne by uniemożliwić im prowadzenie działań zastępczych przez kilka następnych dni. Po tej bitwie wielu żołnierzy 3 Pułku Piechoty zostało nagrodzonych. Spośród bardziej znaczących: mjr. Józef Haller został awansowany do stopnia podpułkownika, porucznicy: Henryk Minkiewicz i Bolesław Zaleski do stopni kapitanów. Bardzo popularny i lubiany kapelan 3 Pułku Legionów ks. Józef Panaś zostaje awansowany do stopnia porucznika.

W dniach 30.10.1914 r. – 25.11.1914 r. bataliony 3 Pułku osłaniały miejscowość Zieloną i broniły dostępu do Przełęczy Pantyrskiej. W dniu 26.11.1914 r. oddziały 2 i 3 Pułków Piechoty zostały podzielone na dwie grupy. I i III bataliony 3 Pułku (wraz z IV batalionem 2 Pułku i batalionem artylerii) weszły w skład grupy dowodzonej przez ppłk Józefa Hallera. Jej zadaniem była obrona dostępu do przeł. Pantyrskiej. II i IV bataliony 3 Pułku (wraz z I, II i III batalionami 2 Pułku, dwoma szwadronami artylerii i dwoma bateriami artylerii), weszły w skład grupy dowodzonej przez gen. Karola Trzaskę – Durskiego. Zostały one przerzucone na Huculszczyznę. Na obszarze przez nie zajmowanym udaje się w tym czasie zorganizować sprawnie działającą administrację cywilną. Sprawnie działają: kolej, poczta i telefony, dzięki temu obszar zajmowany przez legionistów zyskuje przydomek „Rzeczypospolitej Rafajłowskiej”. W nocy z 23 na 24.01.1915 r. I i III bataliony 3 Pułku Piechoty biorą udział w odparciu kontrataku rosyjskiego na Rafajłową i Przeł. Pantyrską. Była to najważniejsza potyczka legionistów w Rafajłowej tzw. Bitwa pod Rafajłową. Następnie, do początków marca 1915 r., bataliony 3 Pułku biorą udział w walkach nad Bystrzycą Nadwórniańską i Bystrzycą Sołotwińską. Wchodzące w skład zgrupowania gen. Trzaski Durskiego II i IV bataliony 3 Pułku Piechoty do 8.12.1914 r. biorą udział w walkach pod miejscowościami: Jaworów, Sokołowka, Jasieniów Górny, Żabie i Kosmacz, powstrzymując Rosjan kierujących się ku Bukowinie. W dniach od 9.12.1914 r. do 10.01.1915 r., walczą pod Ökörmezö, a od 18 do 23 stycznia pod Kirilibabą.

Od początków marca 1915 r., bataliony te w ramach zgrupowania gen. Durskiego walczą na Bukowinie i w Galicji Wschodniej pod miejscowościami: Berhomet, Bortniki , Bratyszewo, Briaza, Jezierzany, Karolówka, Kniaze, Łopuszna, Łukawiec, Moldava, Niżniów, Seletyn, Stanieste, Śniatyń i Tłumacz. W dniu 10.03. 1915 r. oba zgrupowania zostały przeniesione w rejon Kołomyi, gdzie walczące dotąd oddzielnie bataliony 3 Pułku zostały ponownie połączone pod dowództwem awansowanego 29.02.195 r. do stopnia pułkownika J. Hallera. Pułk został poddany reorganizacji. Składał się on odtąd z trzech batalionów, batalion z czterech kompanii, kompania z czterech plutonów a pluton z czterech drużyn. Drużyna miała liczyć 10 żołnierzy.

Od 15.04.1915 pułk włączono do nowo utworzonej II Brygady Legionów. Dowódcą 3 Pułku Piechoty został awansowany do stopnia majora Henryk Minkiewicz. Poszczególnymi batalionami dowodzili: I Batalionem – kpt. Bolesław Zaleski, II Batalionem – por. Józef Szczepan, III Batalionem – por. Józef Zając.

Wiosną 1915 r., Państwa Centralne pojęły ofensywę na froncie wschodnim. Jej efektem było zajęcie dotychczasowych terenów do linii Ryga (na północy) - Dniestr (na południu). W połowie kwietnia 1915 r. jednostki 3 Pułku zostają ponownie przebazowane front do Besarabii, gdzie do początków maja trwają w walkach pozycyjnych. W dniu 7 maja Pułk obsadza front na odcinku Dobronowce – Toporowce. W dniu 12.05.1915 r. 3 Pułk rozpoczyna odwrót nad Prut, gdzie bierze udział w walkach odwrotowych i pozycyjnych. W dniu 4.06.1915 r. Pułk bierze udział w nieudanej próbie przełamania frontu. Próba ta zostaje ponowiona z powodzeniem w dniu 7.06.1915 r. W dniu 10.06.1915 r. legioniści opanowali miejscowość Witelówkę, a 11.06.1915 r., po krwawym boju, Zadobrówkę. W wyniku tych działań oddziały 3 Pułku zajmują pozycje nad rzeką Rokitnianką. Do dnia 3.06.1915 r. Pułk czyni wielokrotnie próby przełamania pozycji rosyjskich. Dochodzi tu m.in. do słynnej szarży ułanów współpracującego z Pułkiem 2 Szwadronu Kawalerii pod Rokitną. W nocy z 13 na 14.06.1915 r. Rosjanie opuszczają pozycje pod Rokitną, a oddziały legionowe przechodzą do pościgu. Na rozkaz dowództwa oddziały 3 Pułku wraz z całą II Brygadą otrzymują rozkaz powrotu na pogranicze Besarabsko – Bukowińskie. W dniu 16.06.1915 r. 3 Pułk piechoty w składzie II Brygady Legionów obsadza pozycje pod Rarańczą. Po kilku dniach zaciekłych bojów z Rosjanami i odparciu wielu ataków front stabilizuje się tam na ok. cztery miesiące.

Jesienią 1915 r. 3 Pułk wraz z II Brygadą zostaje przerzucony na Wołyń. Bierze tam udział w krwawej bitwie w rejonie Wielkiej Miedwierzy, gdzie w dniu 9.11.1915 r., dochodzi do zdobycia Kostiuchówki. Pułk odznacza się szczególnym męstwem w zdobyciu tzw. Wzgórza Cegielnianego, a następnie położonego na jego tyłach lasu. Na cześć tych sukcesów wzgórze zostało nazwane „Polskim Wzgórzem”, a las „Polskim Lasem”. W działaniach tych Pułk poniósł ciężkie straty. Poległych pochowano na cmentarzu w pobliskim Wołczecku. Następnie Pułk przechodzi do obrony pozycyjnej, przerwanej „bitwą noworoczną” (w dniach od 27.12.1915 r. do 19.01.1916 r. Rosjanie wielokrotnie i bez powodzenia próbowali przełamać pozycje polskie). Po tych bitwach do czerwca 1916 r. na froncie 3 Pułku trwa względny spokój.

Późną wiosną na południowym odcinku frontu wschodniego, rusza ofensywa rosyjska – tzw. „Ofensywa Bursiłowa”. W maju 1916 r. 3 Pułk wraz z całą II Brygadą, zostaje przesunięty na linię rzeki Styr, gdzie znajduje się w odwodzie. W dniach 3 – 7.07.1916 r. 3 Pułk z innymi jednostkami legionowymi, bierze udział w II-giej bitwie pod Kostiuchówką. Pomimo krwawych bojów Rosjanie odrzucają legionistów z zajmowanych pozycji. W trakcie odwrotu nad rzekę Stochód, 3 Pułk Piechoty bierze udział w zdobyciu Rudki Miryńskiej (ma to miejsce 3.08.1916 r.). Po tych działaniach front stabilizuje się na dłuższy okres czasu.

W październiku 1916 r. wszystkie jednostki legionowe (w tym i 3 Pułk) zostają skierowane na odpoczynek w rejon Baranowicz na Polesiu. W dniach 27-29.11.1916r. 3 Pułk Piechoty Legionów zostaje przebazowany do Warszawy. W dniu 1.12.1916 r. ma tu miejsce uroczystość objęcia miasta przez pierwszą od ponad 80 – lat polską jednostkę wojskową.

W dniu 2.01. 1917 r. Pułk zostaje ponownie przeniesiony tym razem do Zegrza, gdzie legioniści zostali poddani szkoleniu wg regulaminów niemieckich. Trwało to do sierpnia 1917 r. Latem 1917 r. w legionach rozgorzał tzw. „kryzys przysięgowy”. Niemcy, którzy od kwietnia 1917 r. przejęli dowództwo nad Legionami Polskimi, zażądali od legionistów – obywateli byłego zaboru rosyjskiego, złożenia przysięgi. Z drugiej zaś strony J. Piłsudski, przeczuwający klęskę państw centralnych nakłaniał ich do odmowy przysięgi. Doszło do rozdźwięków na tym tle w całych legionach a w tym i w 3 Pułku. W tym ostatnim na łączną liczbę zobowiązanych do przysięgi 5 oficerów i 496 szeregowych, złożyło ją 2 oficerów i 297 szeregowych, zaś 3 oficerów i 199 szeregowych odmówiło. Zostali oni, podobnie jak ich koledzy z I i III Brygady, internowani w obozach w Beniaminowie i w Szczypiornie.

W dniu 24.08.1917 r. 3 Pułk Piechoty zostaje przebazowany w rejon Przemyśla. Po tym jak zdecydowana większość oficerów i żołnierzy opowiada się za pozostaniem w służbie, 25.10. 1917 r. zostaje on odesłany na front nad Prut. Podobnie jak 2 Pułk Piechoty i 2 Pułk Kawalerii z II Brygady. W związku z uszczupleniem stanów osobowych i przy braku uzupełnień, została przeprowadzona reorganizacja Pułku. Miał on się odtąd składać z trzech batalionów po trzy kompanie każdy. Po krótkim pobycie na linii frontu w rejonie Czerniowiec Pułk zostaje wycofany do odwodu. Taki stan trwa do lutego 1918 r. Po podpisaniu przez Austro – Węgry haniebnego dla Polaków pokoju z Ukrainą, w jednostkach II Brygady, a w tym w 3 Pułku Piechoty zawrzało. W dniu 14 lutego w Mamojowicach miało miejsce zebranie oficerów II Brygady. Z oficerów 3 Pułku wziął w nim udział mjr Józef Zając. Podjęto tam decyzję o przebiciu się przez front na Ukrainę, pod miejscowością Rarańcza. Datę rozpoczęcia ustalono na 15.02.1917 r. Ustalono również kolejność w kolumnie przebijających się oddziałów legionowych. 3 Pułk Piechoty miał iść na końcu kolumny a jego kompania szturmowa miała stanowić straż tylną kolumny. Przebijającemu się przez front jako pierwszy 2 Pułkowi Piechoty po krótkim boju udaje się, przebić się przez front. Idący w końcu kolumny 3 Pułk Piechoty napotyka na zamykający się front jednostek austriackich. Dowódca Pułku mjr Józef Zając podejmuje decyzję o zejściu kierunku głównego marszu i przebiciu się przez nie wzmocnione jeszcze pozycje austriackie ok. 5 km. na wschód od dotychczasowej osi marszu. Decyzja jest słuszna i 3 Pułk wraz z kompanią szturmową dostaje się bez większych strat na stronę ukraińską. Tam łączy się z 2 Pułkiem Piechoty i dowództwem Brygady. Wraz z nimi maszeruje na Chocim, toczy bój z jednostkami bolszewickimi przeprawę przez Dniestr pod Żwańcem. Pod Kamieńcem Podolskim zostaje nawiązany pierwszy kontakt z oddziałami polskimi na Ukrainie. 3 Pułk Piechoty zajmuje pozycje na linii Kamieniec Podolski - Bar, by osłonić przed jednostkami bolszewickimi założoną koncentrację luźnych oddziałów polskich. Na skutek ponownej ofensywy wojsk Austriacko – Niemieckich, pułk koncentruje się z 2 Pułkiem Piechoty i maszeruje na południowy wschód. Zgrupowanie przez Mohylów, Wierzbowce, Ożaryńce , Wojewczyńce, i Bukatynkę, kieruje się na Soroki, gdzie koncentruje się II Korpus Polski. Cel zostaje osiągnięty dnia 6 marca. Po ponad trzystukilometrowym marszu przez zrewoltowaną i zanarchizowaną Ukrainę Pułk staje w Sarnakach.

Dochodzi tu do zreorganizwania nowoprzybych i miejscowych oddziałów polskich w II Koprus Polski. Jednak po kilku dniach 3 Pułk i inne jednostki polskie muszą opuścić Sarnaki. Jednostki polskie muszą kierować się na wschód. W tym też czasie dochodzi do zmian w II Korpusie Polskim. Jego dowódcą zostaje mianowany do stopnia generała Józef Haller (pod pseudonimem Mazowiecki), a szefem sztabu płk. Żymierski. Utworzono nowe jednostki, a żołnierzy i oficerów II Brygady (w tym dotychczasowego 3 Pulku Piechoty) rozdzielono między nie. Powstały wtedy dwie dywizje piechoty (4 i 5), dwa pułki kawalerii, pułk inżynieryjny, brygadę artylerii i dywizjon haubic.

[edytuj] Rozbicie pułku

Na skutek postępującej ofensywy niemieckiej Korpus zmuszony jest wycofać się na wschód nad Dniepr, gdzie zatrzymuje się w rejonie Kaniowa. W tym też czasie dochodzą tam jednostki niemieckie. Trwające parę dni nieformalne „zawieszenie broni” przerywają z zaskoczenia Niemcy 11 maja uderzając o świcie na pozycje II Korpusu, co spowodowało jego cofnięcie się o kilka kilometrów. Na nowych pozycjach jednostki polskie umocniły się i przez cały dzień krwawo odpierały zaciekłe ataki Niemców. Jednak pod wieczór jednostkom polskim zaczęło brakować amunicji. W tej sytuacji dowództwo Korpusu w dniu 12.05.1918 r., podpisało akt kapitulacji. Żołnierze polscy zostali rozbrojeni i wzięci do niewoli.

Byli żołnierze legionowi (w tym i z 3 Pułku Piechoty Legionów) zostali jednak potraktowani nie jako jeńcy lecz jako zdrajcy. Po oddzieleniu od reszty pod zbrojną eskortą zostali odwiezieni do więzienia w Brześciu nad Bugiem, skąd przewieziono ich do obozów i więzień w głębi Niemiec. Większość żołnierzy 3 Pułku Piechoty Legionów została przewieziona do więzienia w Parchim (Meklemburgia), gdzie po wyrokach zaimprowizowanych sądów polowych trzymano ich z całą surowością prawa do listopada 1918 r. Niektórzy mieli zagrożenie nawet karą śmierci. Uwolniła ich stamtąd dopiero anarchia ogarniająca Niemcy po kapitulacji na froncie zachodnim w listopadzie 1918 r.

[edytuj] Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku

[edytuj] Wojna obronna 1939

Mobilizację alarmową przeprowadzono 27-29 sierpnia 1939 roku. Po jaj zakończeniu , tuż przed wyruszeniem na front dokonano zaprzysiężenia. Oddziały przetransportowano w rejon Pabianic. 1 września 1939 roku 3 Pułk Piechoty Legionów skoncentrowano w rejonie Czestaków - Zelów - Buczek. 2 września przeszedł w rejon Łaska i pozostawał w odwodzie. 5 września 1939 roku (w składzie 2 DP) walczył na głównej linii oporu Armii "Łódź" w rejonie lasu Zygmuntowa - Murzynek i miejscowości Wygiełzów. Po ciężkich walkach pułk oderwał się od nieprzyjaciela i powrócił w rejon Łaska. 6 września nastąpił odwrót do lasu Kolumna i Wronowice. Nocą osiągnięto rzekę Ner pod Konstantynowem. 8 września przekroczono rzekę Mrogę i obsadzono obronnie odcinek Kamień - Głowno. Tego dnia wieczorem płk Edward Dojan - Surówka opuścił swoją dywizję i przestał nią dowodzić. W tym czasie 3 Pułk Piechoty maszerował w kierunku Skierniewic i po nocnym marszu osiągnął 9 września las Ruda. 10 września przemaszerował przez Skierniewice i na linii Rawki nawiązał styczność z nieprzyjacielem. Następnie nocnym marszem przez Franciszków - Golę - Wiskitki skierował się na Warszawę. 12 września pod Błoniem i Święcicami stoczył bój z nieprzyjacielem zakończony udanym kontrnatarciem na Pogroszew, kontynuując następnie marsz na Ożarów w kierunku Warszawy. 13 września po ciężkich bojach pod Umiastowem i Ołtarzewem pułk poniósł duże straty i został zmuszony do odwrotu. W związku z nieudaną próbą przebicia się do stolicy, resztki pułku podjęły marsz przez Puszczę Kampinoską do Modlina. 14-17 września pułk w zgrupowaniu gen. Wiktora Thommée dotarł do Kazunia, gdzie dokonano reorganizacji i uzupełnień. Następnie zajął odcinek obronny wokół Zakroczymia i walczył do 29 września, do chwili kapitulacji twierdzy.

[edytuj] Sztandar pułku

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie wzoru zostało ujęte w Dzieniku Rozkazów MSWojsk. nr 43, poz. 555 z 1923 r. Sztandar został ufundowany przez miasta Ostrowiec i Opatów. Wręczony został 30 września 1924 r. Wraz z dokumentami pułkowymi został zakopany w pobliżu cmentarza modlińskiego. Dalsze jego losy nie są znane.

[edytuj] Źródła:

• Weingertner Przemysław: "Żelazna Karpacka" - II Brygada Legionów Polskich w Fotografii. - Wydawnictwo "Ibidem" Łódź 2003 r.
• Lipiński Wacław: "Walka zbrojna o niepdległość Polski" - Oficyna Wydawnicza "Wolumen" Warszawa 1990 r.
• Pobóg Malinowski Władysław: "Najnowsza Historia Polityczna Polski" - tom II lata 1914 - 1918 - Oficyna Wydawnicza "Graf" Gdańsk 1990 r.
• Encyklopedia Powszechna "Ultima Thule" - Wydawnictwo "Ultima Tchule" Warszawa 1927 r.
• Tadeusz Jurga: "Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 r." - Wydawnictwo MON, Warszawa 1975, Wydanie I
• Kazimierz Satora: "Opowieści wrześniowych sztandarów" Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990, ISBN-83-211-1104-1
• LEWARTOWSKI Henryk,Pochmarski Bolesław,Teslar J.A. - Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacyi i dziejów 2 Brygady Legionów Polskich w Karpatach,Galicyi i na Bukowinie.Oprac...oficerowie Legionów Polskich. Lwów 1915. Nakł.Funduszu Wdów i Sierot po Legionistach. 4,s.272

[edytuj] Zobacz też