50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

Z Wikipedii

50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo - polski oddział wojskowy okresu II Rzeczypospolitej.

Spis treści 1 Formowanie 2 Działania bojowe 2.1 Wojna 1919-1920 2.2 Wojna obronna 1939 2.2.1 1 września 2.2.2 2 września - bój pod Świekatowem 2.2.3 3 września - wyjście z okrążenia 2.3 Akcja "Burza" 3 Obsada personalna 3.1 październik 1920 3.2 1 września 1939 3.3 15 marca 1944 4 Sztandary 5 Zobacz też:

[edytuj] Formowanie

Tradycje Pułku sięgają ostatnich dni grudnia 1918, kiedy to na ziemi włoskiej w La Mandria di Chivasso powstał Pułk Polski im. Francesco Nullo, złożony z ochotników Polaków, byłych jeńców z armii austriackiej. 18 lutego 1919. Pułk wyjechał do Francji, gdzie formowała się "Błękitna Armia", stając się zawiązkiem dla kilku nowych oddziałów. Pierwszy baon pułku, uzupełniony ochotnikami z Ameryki, Francji i obozów włoskich, otrzymał nazwę 8 pułku strzelców polskich im. Francesco Nullo i wszedł w skład 3 Dywizji Strzelców Polskich armii gen. Hallera. Po przybyciu do Ojczyzny Pułk skoncentrowany został w okolicy Modlina 11 maja 1919. Po zjednoczeniu armii krajowej z armią gen. Hallera, Pułk otrzymał swą ostateczną nazwę: 50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo. W czerwcu 1919 r. Pułk wszedł w skład 13 Dywizji Piechoty powstałej na bazie 1 Dywizji Strzelców Polskich i został skierowany na front ukraiński.

W październiku 1920. czterobatalionowy Pułk został wcielony do 27 Dywizji Piechoty i przeniesiony na stałe miejsce postoju do Kowla, jego III baon stacjonował w Sarnach.

[edytuj] Działania bojowe

[edytuj] Wojna 1919-1920

21 lipca 1919 Pułk wyruszył na front południowy w okolice Tarnopola, w połowie sierpnia brał udział w działaniach zaczepnych na rzece Horyń. Po przejściowym pobycie na linii demarkacyjnej polsko-ukraińskiej nad rzeką Chamar, Pułk został 1 stycznia 1920 przesunięty nad rzekę Słucz do obszaru Starokonstantynowa, a następnie do Równego.

W wyprawie kijowskiej walczył pod Cymbałówką, Ferdynandowem, Kordyłówką i Kołtużyńcami. 16 maja przygotował do obrony linię Spiczyńce-Andruszów-Oczyłków. Rozpoczęła się letnia ofensywa sowiecka. Pod Nowo Żywołowem i Medówką Pułk toczył zażarte walki z kawalerią bolszewicką Konarmii Budionnego. Odwrót Pułku przebiegał na kierunku rz. Ikwa - rz. Zbrucz. Ciężkie walki stoczył w obronie Zbaraża (20-25.07.1920 r.) następnie wycofał się przez rz. Seret do Lwowa. Podczas kontrofensywy sierpniowej Pułk uczestniczył w odcięciu drogi odwrotu Konarmii Budionnego.

Podczas działań wojennych 1919-1920 roku Pułk stracił około 1500 żołnierzy. Za bohaterskie czyny na polu chwały odznaczono 31 oficerów i szeregowych srebrnym krzyżem V klasy Orderu Wojennego Virtuti Militari, a Krzyżem Walecznych 24 oficerów i 140 szeregowych.

[edytuj] Wojna obronna 1939

W planach mobilizacyjnych Pułk wchodził w skład Korpusu Interwencyjnego, którego zadaniem było działanie w przypadku puczu hitlerowskiego w Wolnym Mieście Gdańsku. Zmobilizowany 14-16 sierpnia 1939 r. został przetransportowany koleją w rejon Bydgoszczy, a następnie pod Starogard w rejon Osiecznej. 31 sierpnia został przekazany Armii "Pomorze" gen. dyw. Władysława Bortnowskiego.

Podczas bitwy w Borach Tucholskich Pułku walczył w rejonie Świekatowa, Franciszkowa, Terespola Pomorskiego i Grupy, gdzie został rozbity przez Niemców. Resztki Pułku dotarły do Modlina 17 września i zostały wcielone do 32 pp, jako 4 kompania, biorąc udział w obronie twierdzy do jej kapitulacji.

[edytuj] 1 września

Niemiecki zmotoryzowany XIX Korpus Armijny dowodzony przez Heinza Guderiana uderzył 1 września w kierunku na Sępólno i Pruszcz na ugrupowaną na szerokim froncie od Chojnic po Noteć (ok. 50 km) 9 Dywizję Piechoty. XIX KA nacierał w kierunku na Świecie i Grudziądz, natomiast II KA na południe od niego w kierunku na Chełmno. Bardzo szybko czołowe oddziały pancerne wroga zdobyły most na Brdzie w Sokole-Kuźnicy, uchwyciły przyczółek na jej wschodnim brzegu otwierając sobie drogę na Świecie. Dowództwo Armii "Pomorze" postanowiło uderzeniem 9 DP od południa i 27 DP od północy zamknąć wyłom we froncie. Oddziały 27 DP zawrócone z kierunku marszu do kolei Tczew - Laskowice, wykonując już czwarty rozkaz od chwili odwrotu, goniły ostatkiem sił po bezdrożach Borów Tucholskich. W rezultacie tylko 50 pp znalazł się na kierunku Świekatowa w lesie Wierzchlas pod Błądzimiem. W nocy 1/2 września Niemcy wniknęli głęboko w obszar tyłowy Armii "Pomorze", dochodząc do Świekatowa, a nawet do Wisły w rejonie Topolna.

[edytuj] 2 września - bój pod Świekatowem

W nocy do sztabu Armii "Pomorze" w Toruniu zadzwonił wójt gminy Świekatowo informując, że we wsi znajdują się niemieckie czołgi, wkrótce informację potwierdził właściciel majątku Szewno. Z tempa marszu niemieckiej kolumny pancernej wynikało, że w ciągu dnia może dojść do Wisły i odciąć 27 DP, 9 DP i całą Grupę Osłony "Czersk". Dywersanci zniszczyli most kolejowy pod Serockiem. Wobec braku transpartów kolejowych, dowódca 27 DP zmuszony został kierować Bydgoszcz marszem pieszym. Rozkaz dla dowódców pułków nakazywał przejść marszem ubezpieczonym w rejon północnego przedmościa bydgoskiego i zorganizowania tam obrony. Wschodnią kolumnę miały tworzyć główne siły dywizji, które miały maszerować po osi: Błądzim - Tuszyny - Łowin - Pruszcz Pomorski. Zachodnią kolumnę, która miała maszerować po osi: Trutnowo - Świekatów - Serock - Wudzyń, miał stanowić 50 pp i 3/27 pal.

Kiedy czoło zachodniej kolumny było na wysokości Lipienic, zostały zaatakowane główne siły dywizji. Zaalarmowało to dowódcę 50 pp, który skierował dwa pierwsze bataliony (I i III/50 pp) wprost na Świekatowo. II/50 pp otrzymał zadanie przejścia lasem na zachód od Świekatowa w kierunku m. Jania Góra. Natomiast IV/50 pp, został zatrzymany na skraju lasu na północ od Trutnowy jako odwód dowódcy pułku. Zależnie od sytuacji miał się posuwać albo na Świekatowo albo na Jania Góra za II/50 pp. 3/27 pal bateriami przydzielono do poszczególnych batalionów. Atakujący Świekatowo czołowy III/50 pp natknął się na wysunięte przed wieś niemieckie ubezpieczenie, które w ostrej walce zniósł i wkroczył do wsi. Wkrótce z południowego zachodu i zachodu od m. Jania Góra wzdłuż toru pojawiły się niemieckie czołgi. Aby uniknąć okrążenia, baon wycofał się na północ za tor linii kolejowej Sępólno-Świecie, gdzie zajął obronę. Batalion wycofywał się w boju, dlatego poniósł poważne straty, zwłaszcza wśród oficerów, którzy usiłowali opanować zamieszanie spowodowane atakiem czołgów. Zginął m.in. ppłk Zdzisław Sieczkowski, dowódca III/50 pp, i dowódca 3/27 pal, mjr Izydor Wilkoński.

Szczególnie ostra walka wywiązała się w rejonie skrzyżowania torów kolejowych magistrali węglowej z linią Sępólno-Świecie. Starcie to zakończyło się całkowitym rozbiciem I i III/50 pp, których resztki, ścigane przez czołgi, wycofały się do południowego skraju lasu na południe od Błądzimia. Wtedy też zginął dowódca I/50 pp, kpt. Adam Kuźnicki. Czołgi zostały zatrzymane czołowym ogniem na wprost dwóch baterii, które zajęły stanowiska między jeziorami Szewnik i Zaleskie. Tam również zajął obronę II/50 pp. Przed zmierzchem Niemcy dwa razy atakowali obronę polską na przesmykach jezior. Ponieważ polska artyleria zadawała im straty, przed wieczorem zaniechali walki i wycofali się z przedpola. Dowódca 27 DP postanowił o zmroku wycofać swoje oddziały z walki i kierować je na Bydgoszcz lub też do przepraw na Wiśle pod Świeciem.

[edytuj] 3 września - wyjście z okrążenia

Przed świtem rejon Błądzimia opuściła Pomorska Brygada Kawalerii kierując się na Gruczno - Topolno, porywając za sobą część 50 pp. Ponosząc duże straty przerwała się z okrążenia w rejonie Topolna i po południu osiągnęła "przedmoście bydgoskie" w rejonie Jarużyna. Razem z 35 pp z okrążenia wyszły resztki 6 i 10 kompanii 50 pp. Maszerując dwa dni lasami w kierunku Bydgoszczy pułk przeszedł do Brdyujścia, które osiągnął rano 5 września. Niektóre z odciętych oddziałów przez wiele dni jeszcze kluczyły po lasach unikając rozbicia przez nieprzyjaciela. M.in. 11 kompania 50 pp pod dowództwem por. Adamiaka, która dopiero 8 września uległa nad Brdą na północ od Bydgoszczy. Liczyła ona wówczas jeszcze 168 żołnierzy.

Większość odciętych oddziałów już rano znalazła się w okrążeniu poza obrębem kompleksów leśnych, stanowiąc wymarzone cele dla Luftwaffe. 50 pp bronił się pod Franciszkowem i Terespolem Pomorskim. Nie mogąc się przebić ani do Wisły, ani do Bydgoszczy, odszedł na północ w rejon Gródka i Jeżewa, gdzie spływały rozbite oddziały przechodząc pod dowództwo płk. Mikołaja Alikowa. Wieczorem postanowiono przebijać się do Grudziądza. Przed świtem 4 września wyruszono w kierunku na Jeżewo, gdzie odrzucono niemieckie czołgi. Na większe siły wroga natrafiono na terenie obozu ćwiczebnego "Grupa", wskutek czego wywiązała się całodzienna walka. Koszary obozu ćwiczeń przechodziły trzykrotnie z rąk do rąk. Ostatecznie, wskutek kilkugodzinnego bombardowania lotnictwa niemieckiego, skapitulowano. Wielu żołnierzy zginęło i zostało rannych. Resztki oddziału uległy rozproszeniu, jednak większość dostała się do niewoli.

50 Pułk Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo przestał istnieć jako jednostka bojowa.

[edytuj] Akcja "Burza"

W styczniu 1944 r. utworzono 50 Pułk Piechoty AK w ramach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej opierając się na działających od 1943 r., w środkowej części Wołynia, oddziałach partyzanckich. Ich zadaniem była ochrona ludności polskiej zagrożonej ze strony nacjonalistów ukraińskich (UPA). Dowódcą Pułku został mjr Jan Szatowski "Kowal", a baonami dowodzili: por. Michał Fijałka "Sokół" (I/50 pp); por. Władysław Czermiński "Jastrząb" (II/50 pp); por. Zbigniew Twardy "Trzask" (III/50 pp). Pułk wziął udział w Akcji "Burza" na Wołyniu, Polesiu i Lubelszczyźnie, trzykrotnie wyrywając się z zamkniętych już pierścieni niemieckiego okrążenia. Przeszedłszy ponad 500-kilometrowy szlak bojowy, zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty, został podstępnie rozbrojony przez Rosjan 25 lipca 1944 r. w rejonie Skrobowa.

[edytuj] Obsada personalna

[edytuj] październik 1920

• adiutant pułku - kpt Walerian Hildegard Orłowski

[edytuj] 1 września 1939

• dowódca - ppłk dypl. Adam Werschner
  • adiutant pułku - kpt. Bolesław Gucma
  • kwatermistrz - kpt. Aleksander Romotowski
  • oficer łączności - por. Józef Ukleja
• dowódca I batalionu - kpt. Adam Kuźnicki
  • 1 kompania -
  • 2 kompania -
  • 3 kompania -
  • 1 kompania CKM -
• dowódca II batalionu - kpt. Zdzisław Szafran
  • 4 kompania - por. Józef Skwierczyński
  • 5 kompania - ppor. Marian Fąferek
  • 6 kompania - ppor. Pająk
  • 2 kompania CKM - kpt. Zdzisław Kuczyński

• dowódca III batalionu (m.p. Sarny) - ppłk Zdzisław Sieczkowski
  • 7 kompania -
  • 8 kompania -
  • 9 kompania -
  • 3 kompania CKM -
• dowódca IV batalionu - kpt. Władysław Wiatr
  • 10 kompania -
  • 11 kompania - por. Adamiak
  • 12 kompania -
  • 4 kompania CKM -
• dowódca komp. ppanc. - por. Edward Zwoliński

[edytuj] 15 marca 1944

• Dowódca pułku - mjr Jan Szatowski "Kowal"
  • adiutant pułku -
  • kwatermistrz -
  • oficer łączności -
• dowódca I batalionu - por. Michał Fijałka "Sokół"
  • 1 kompania - por. Stanisław Kądzielawa "Kania"
  • 2 kompania - por. Zbigniew Ścibor-Rylski "Motyl"
  • 3 kompania - nie powstała
• dowódca II batalionu - por. Władysław Czermiński "Jastrząb"
  • 4 kompania - ppor. Józef Jażdżewski "Rybitwa"
  • 5 kompania - por. Hieronim Kita "Wir"
  • 6 kompania - ppor. NN "Mściwój"
• dowódca III batalionu - por. Zbigniew Twardy "Trzask"
  • 7 kompania - ppor. Marian Moczulski "Jaszczur"
  • 8 kompania - ppor. Mikołaj Bałysz "Zagłoba" (od 20 marca - ppor. N Michałowski " Olszyna")
  • 9 kompania - ppor. Stanisław Kurzydłowski "Jurek" (od 16 kwietnia - ppor. Stanisław Mróz "Borsuk")

[edytuj] Sztandary

Pierwszą chorągiew ufundowaną we Włoszech przez społeczeństwo Bergamo i Mediolanu Pułk otrzymał w lutym 1919 (został zdeponowany w Muzeum WP przed wojną).

Nowy sztandar, ufundowany przez obywateli miasta Kowla, wręczył gen. dyw. Jan Romer 4 października 1925. Widnieją na nim daty i nazwy miejsc stoczonych najcięższych walk, daty powstania Pułku i powrotu do kraju, wreszcie herby miast królestwa włoskiego i miasta Bergamo, skąd pochodził płk. Francesco Nullo, oraz herby Kowla i Wołynia. Sztandar zakopano w rejonie walk 3 września 1939 w obliczu zagłady Pułku i przypadkowo został odnaleziony na pobojowisku w 1947 w miejscowości Mary (pow. świecki) - znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego.

Trzeci sztandar (proporzec) został wręczony w marcu 1944 przez mieszkańców Kowla III baonowi 50 pp AK. Zaginął przy przekraczaniu torów pod Jagodzinem, podczas przebijania się z okrążenia 20 kwietnia 1944.

Święto Pułkowe obchodzone było 11 maja, w rocznicę powrotu jednostki do Ojczyzny.

W uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie drugiej wojny światowej, na wniosek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari Dekretem z dnia 11 listopada 1968, 50 Pułkowi Piechoty im. Francesco Nullo Armii Krajowej został nadany Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari.

[edytuj] Zobacz też: