Walery Sławek

Z Wikipedii

Walery Sławek ps. Gustaw
Data i miejsce urodzenia	2 listopada 1879 Strutynka, k. Niemirowa, Imperium Rosyjskie (obecnie Ukraina)
Data i miejsce śmierci	3 kwietnia 1939 Warszawa, Polska
Premier Rzeczypospolitej Polskiej 29 marca 1930 – 23 sierpnia 1930 4 grudnia 1930 – 26 maja 1931 28 marca 1935 – 12 października 1935
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Kazimierz Bartel, Józef Piłsudski, Leon Kozłowski
Następca	Józef Piłsudski, Aleksander Prystor, Marian Zyndram-Kościałkowski

Walery Sławek, ps. Gustaw (ur. 2 listopada 1879 w Strutynce k. Niemirowa, zm. 3 kwietnia 1939 w Warszawie) – polityk w II Rzeczypospolitej, członek Polskiej Partii Socjalistycznej i jej Organizacji Bojowej, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, lider obozu sanacyjnego (tzw. grupy pułkowników ^[1]), trzykrotny premier Polski, marszałek Sejmu, wolnomularz ^[2], pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

Spis treści 1 Działalność niepodległościowa 2 Służba w Wojsku Polskim 3 Działalność polityczna i państwowa 3.1 Pierwszy rząd Sławka 3.2 Drugi rząd Sławka 3.3 Udział w pracach konstytucyjnych 3.4 Trzeci rząd Sławka 3.5 Poza gabinetem 4 Śmierć 5 Ordery i odznaczenia 6 Bibliografia 7 Przypisy

[edytuj] Działalność niepodległościowa

Urodzony 2 listopada 1879 w zubożałej rodzinie szlacheckiej herbu Prus we wsi Strutynka koło Niemirowa na Podolu. Był jednym z czwórki rodzeństwa. Jego ojciec, Bolesław Sławek był pracownikiem cukrowni należącej do Józefa Mikołaja Potockiego. Matką Walerego była Florentyna z Przybylskich.

W latach 1888-1894 uczęszczał do gimnazjum w Niemirowie. W 1899 ukończył Warszawską Szkołę Handlową im. Kronenberga. W 1900 roku wstąpił do PPS. Po zakończeniu nauki w WSH został wysłany przez partię do Łodzi, gdzie organizował jej struktury, jak również pracował w Banku Handlowym. W 1901 roku był zwierzchnikiem łódzkiej komórki PPS. W 1902 powrócił do Warszawy, gdzie zetknął się po raz pierwszy z Józefem Piłsudskim. W krótkim czasie stał się jednym z jego najbliższych współpracowników. Walery Sławek poznał wówczas pasierbicę przyszłego marszałka, Wandę Juszkiewiczównę, w której zakochał się. Była ona miłością jego życia. Po przedwczesnej śmierci Wandy parę lat później, Sławek nie związał się już z żadną inną kobietą ^[3].

Od 1902 do 1905 roku był członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS ^[1], osobą najmłodszą w kierownictwie partii (gdy wszedł do CKR, miał jedynie 23 lata). Do zakresu jego obowiązków należała koordynacja działalności komórek PPS w Zagłębiu Dąbrowskim, guberni piotrkowskiej i kieleckiej. Paradoksalnie, Sławek nigdy nie uważał się za socjalistę. Partia była dla niego ugrupowaniem, które miało doprowadzić do odzyskania przez Polskę niepodległości ^[3].

23 marca 1903 roku został po raz pierwszy aresztowany. Trafił do więzienia w Sieradzu, skąd jednak zbiegł. Wkrótce potem, na polecenie Piłsudskiego rozpoczął tworzenie wewnątrzpartyjnej, tajnej organizacji bojowej. W 1904 roku był jednym z organizatorów manifestacji PPS na warszawskim Placu Grzybowskim, która odbyła się 13 listopada. Protestowano wówczas przeciwko poborowi do wojska rosyjskiego, w związku z wojną rosyjsko-japońską. Sławek dostarczył broń demonstrującym, przez co pochód zakończył się krwawymi walkami z carską policją ^[4]. Została ona ostrzelana przez ponad 60 bojowników PPS, przez co musiała się wycofać. Było to pierwsze wystąpienie zbrojne Polaków od czasu powstania styczniowego.

W czasie rewolucji 1905 r. należał do grupy czołowych konspiratorów Organizacji Bojowej PPS, był uczestnikiem i organizatorem licznych akcji bojowych i terrorystycznych (m.in. brawurowej akcji pod Bezdanami 26 września 1908). Podczas jednej z nich - zamachu na pociąg pancerny niedaleko Milanówka - 9 czerwca 1906 przydarzył się wypadek, w wyniku którego Sławek odniósł ciężkie obrażenia. Eksplodowała mu w dłoniach bomba karbonitowa. Wybuch poważnie poranił go w głowę i klatkę piersiową. Utracił lewe oko i ogłuchł na lewe ucho, w prawej ręce stracił trzy, a w lewej - dwa środkowe palce. Do końca życia nosił brodę, by ukryć blizny na twarzy ^[4]. Napad na pociąg nie doszedł do skutku, a rannego przewieziono do szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie przeszedł osiem operacji. Jednocześnie został aresztowany przez carską policję. Wytoczono mu proces, w którym jednak został uniewinniony. Sąd uznał, że Sławek chciał dokonać zamachu, ale swojego zamiaru nie zrealizował. Polecono mu jednak opuścić kraj. Trafił do Galicji.

Po rozłamie wewnątrz PPS znalazł się wraz z Piłsudskim we PPS - Frakcji Rewolucyjnej. Tam na polecenie tego ostatniego zajmował się m.in. organizacją struktur Związku Walki Czynnej i tworzeniem Polskiego Sztabu Wojskowego ^[1].

W Krakowie przeszedł dwie kolejne operacje, które poprawiły nieco stan jego zdrowia. Pomimo tego przeżywał załamanie psychiczne, związane z nabytym kalectwem i śmiercią Wandy Juszkiewiczównej. Z tego powodu został skierowany przez Piłsudskiego do pracy nie wymagającej kontaktu z ludźmi - zajmował się finansami partii, został sekretarzem Polskiego Skarbu Wojskowego. W 1908 roku wyjechał do Paryża, udało mu się uzyskać od Ksawerego Prussa listę agentów Ochrany działających w PPS ^[3].

Pomagał Piłsudskiemu w tworzeniu i przygotowaniu do działań zbrojnych oddziałów paramilitarnych, zaś po wybuchu I wojny światowej i powstaniu Legionów – był oficerem I Brygady i jednym z najbliższych współpracowników późniejszego Naczelnika Państwa. Oddelegowany następnie przez Piłsudskiego do tworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej. Po kryzysie przysięgowym aresztowany przez Niemców, więziony był w Cytadeli warszawskiej, Szczypiornie i Modlinie. Zwolniony 12 listopada 1918 r.

[edytuj] Służba w Wojsku Polskim

W czasie wojny polsko-bolszewickiej był szefem Sekcji Spraw Politycznych Oddziału VI Informacyjnego (wywiad i kontrwywiad) Sztabu Generalnego WP. Później zajmował stanowisko dowódcy II Oddziału Frontu Litewsko-Białoruskiego. Podczas trwającego konfliktu próbował porozumieć się z litewskim generałem Silvestrasem Žukauskasem, który miał doprowadzić do przejęcia na Litwie władzy przez rząd propolski. Działania te nie odniosły sukcesu, nie spotkały się również z poparcia Piłsudskiego. Później, już w stopniu majora, reprezentował II Oddział Frontu Południowego przy sztabie atamana Semena Petlury ^[3]. Po zakończeniu wojny zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919.

W latach 1922-1923 był słuchaczem Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1923, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko zastępcy szefa Sztabu ^[5]. W tym czasie pozostawał oficerem nadetatowym 43 Pułku Piechoty w Równem.

Dekretem Prezydenta RP z 29 listopada 1923 przeniesiony został, na własną prośbę, z dniem 31 grudnia tego roku do Korpusu Oficerów Rezerwowych ^[6].

W 1926, po przejęciu władzy przez Józefa Piłsudskiego, powrócił do czynnej służby. Z dniem 31 marca 1928 ponownie przeniesiony został w stan spoczynku ^[7].

W 1934, w stopniu podpułkownika dyplomowanego w stanie spoczynku, pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I.

[edytuj] Działalność polityczna i państwowa

Do przewrotu majowego zajmował się podtrzymywaniem związków między piłsudczykami na prowincji – w 1924 r. wybrano go prezesem Związku Legionistów Polskich. W przewrocie majowym udziału nie brał. W tym czasie został oddelegowany przez Piłsudskiego do działalności mającej na celu pozyskanie kręgów konserwatywnych i ziemiańskich dla obozu piłsudczykowskiego. Odbył szereg spotkań z przedstawicielami tych środowisk na zamku Tarnowskich w Dzikowie (dziś dzielnica Tarnobrzega). Później sprawował funkcję szefa gabinetu politycznego prezesa Rady Ministrów ^[3].

W czasie przygotowań do wyborów w 1928 r. wystąpił z koncepcją utworzenia prorządowego ugrupowania nazwanego potem Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem (BBWR), którego został prezesem, zaś po zwycięstwie w wyborach – głównym ideologiem Bloku i sfer rządzących. W tym czasie był najbliższym współpracownikiem Piłsudskiego:

Sławek nie potrafił dobrze pisać i był przeciętnym mówcą, ale cieszył się powszechnym szacunkiem jako człowiek uczciwy i prawy, w stopniu graniczącym z naiwnością. Piłsudski podziwiał jego skuteczność w działaniu, dlatego wkrótce po wojnie mianował go osobistym asystentem do spraw politycznych. Nawet wśród pracowników znanych z lojalności Sławek wyróżniał się fanatycznym oddaniem dla Marszałka. Istniał dzięki Piłsudskiemu i pełnił dla niego różne konieczne funkcje. Marszałek nigdy nie zniżyłby się do prośby o poparcie ani nie wziął na siebie osobistych zobowiązań, prosząc o głos. Oczywiście ktoś musiał go w tym zastępować - osobą tą był Sławek. Wszyscy, z którymi rozmawiał na tematy polityczne, wiedzieli, że utrzymuje bardzo bliski kontakt z Marszałkiem. Rozmowa ze Sławkiem była uważana za praktyczny równoważnik dyskusji z Piłsudskim ^[8].

W grudniu 1928 roku został członkiem Głównej Komisji dla Odznaczeń za Pracę Niepodległościową Udzielonych w 10 Rocznicę Powstania Państwa Polskiego. 7 listopada 1930 na pierwszym posiedzeniu komisji wybrany został zastępcą przewodniczącego Komitetu Krzyża i Medali Niepodległości, a po śmierci Józefa Piłsudskiego - przewodniczącym. Był jedną z pierwszych dziesięciu osób odznaczonych przez prezydenta RP Krzyżem Niepodległości z Mieczami.

[edytuj] Pierwszy rząd Sławka

Po dymisji rządu Kazimierza Bartla, zgodnie z wolą Piłsudskiego, 29 marca 1930 r. Sławek został po raz pierwszy szefem gabinetu, kontynuując tzw. rządy pułkowników. Jego rząd miał skład niemal identyczny jak gabinet Bartla - były tylko dwie zmiany: ministrem rolnictwa został Leon Janta-Połczyński, a resort sprawiedliwości przejął Stanisław Car. Nieco później, 3 czerwca Felicjan Sławoj Składkowski został ministrem spraw wewnętrznych ^[9].

Nominacja Walerego Sławka na premiera została odebrana przez Sejm, z którym Piłsudski był od dawna ostro skonfliktowany, jako rzucenie izbie wyzwania. Sławek był znany ze swego oddania marszałkowi i (w przeciwieństwie do Bartla) postrzegany jako bezkompromisowy zwolennik rządów silnej ręki. Swoje poglądy na temat przeciwników politycznych wyraził m.in. w liście do Wiktorii Weissowej z dnia 28 lipca 1927 roku, pisząc:

Do posad i kariery nie pchamy się, ale nie puścimy i tych, których karabinami trzeba było od rządów w Polsce odpędzać. Niech zrozumieją, że muszą iść na śmietnik ^[10].

Stosunki pomiędzy gabinetem a parlamentem stopniowo zaogniały się - Centrolew zebrał 149 podpisów posłów, pragnąc zwołania nadzwyczajnej sesji Sejmu, ale prezydent Mościcki odroczył obrady izby. W czerwcu 1930 roku odbyła się w Krakowie masowa demonstracja antyrządowa - Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu. Obóz sanacyjny był zaskoczony jego wielkością i determinacją uczestników protestów. Przewidywano lewicowy zamach stanu. Wobec tego, 23 sierpnia Sławek złożył dymisję swojego rządu, motywując ją przemęczeniem i niemożnością pogodzenia obowiązków premiera i prezesa BBWR ^[9]. Jego miejsce zajął sam Piłsudski. Prezydent rozwiązał Sejm i Senat, rozpisano nowe wybory. Aresztowano wielu opozycyjnych parlamentarzystów - rząd uznał, że po rozwiązaniu obu izb immunitet im nie przysługuje.

[edytuj] Drugi rząd Sławka

Po wyborach zwanych brzeskimi, 4 grudnia 1930 powrócił na fotel premiera. W tym czasie, z racji trzymiesięcznego pobytu wypoczynkowego Marszałka Piłsudskiego na Maderze – Sławek faktycznie kierował sprawami państwa.

Jako lider BBWR i szef rządu, nakazywał posłom Bloku nie podejmowanie dialogu z opozycją wobec gabinetu. Radził, aby

stosowali taktykę ignorowania opozycji, niewchodzenia z nią w dyskusje, a tym samym demoralizowania przez wykazanie, iż jej argumenty nie mają żadnego znaczenia i wszystko dzieje się bez zwracania uwagi na jej poglądy ^[8].

Taka taktyka spowodowała, że przygotowane przez rząd ustawy niezwykle szybko przechodziły cały proces legislacyjny. W tym czasie uchwalono pozytywnie obecnie oceniane ustawy dotyczące oświaty i reformy samorządu terytorialnego. Wprowadzono jednak przepisy umożliwiające prowadzenie represji wobec osób i ugrupowań opozycyjnych wobec sanacji (wprowadzono m.in. konieczność uzyskania zgody ministra spraw wewnętrznych na zorganizowanie demonstracji, możliwość poboru kolejarzy do wojska w przypadku ogłoszenia przez nich strajku w okresie "zagrożenia państwa", minister edukacji mógł także przenieść na emeryturę profesora wyrażającego swoje antyrządowe oglądy). W tym czasie ostatecznie zamknięto także sprawę byłego ministra finansów Gabriela Czechowicza, oskarżonego o przekroczenie budżetu 1927/1928 - Sejm uchwalił, że wydanie przez niego pieniędzy odbyło się zgodnie z prawem. Podobnie było z żądaniem opozycji, aby sejmowa komisja śledcza zajęła się aresztowaniami polityków w połowie 1930 roku. Sławek zdawał sobie sprawę z tego, że nie dopuszczenie do debaty nad tym wnioskiem będzie oznaczało pośrednie przyznanie się przez gabinet do winy. Premier zezwolił na to, aby Sejm przedyskutował tę sprawę w nocy 26 stycznia 1931 roku, w godzinach od 24 do 4.20. Na koniec debaty Sławek odczytał oświadczenie, w którym stwierdził, że nie doszło do żadnych brutalnych aktów przemocy ze strony rządu. Posłowie BBWR zagłosowali za przyjęciem tego oświadczenia, co pozwoliło Sejmowi przyjąć dokument i zakończyć sprawę ^[8]. Tego samego dnia na obradach izby stanęła sprawa poruszona przez posłów endeckich, którzy pragnęli dowiedzieć się od rządu, jakie jest jego stanowisko w sprawie znęcania się i upokarzania polityków opozycyjnych, zaaresztowanych przed wyborami brzeskimi przez władze sanacyjne. Premier Sławek oświadczył wówczas:

Zbadałem sprawę i stwierdzam, że sadyzmu i znęcania nie było, lecz i tam, jak w każdym więzieniu, posłuch musiał być w razie oporu wymuszany siłą ^[9].

Sławek skłamał, ponieważ był doskonale poinformowany o tym, jak brutalnie traktowano więźniów politycznych zaaresztowanych przed wyborami 1930 roku. Jednak przyznanie się rządu do tego naruszenia prawa oznaczałoby utratę wiarygodności całego obozu sanacyjnego, jako tego, który pragnie odnowy moralnej.

W kierownictwie sanacyjnym krążyły pogłoski, że Piłsudski nie jest jednak zadowolony z działania rządu Sławka. Nie potwierdzały tego rozmowy, jakie marszałek przeprowadził z samym premierem, jak i m.in. Kazimierzem Świtalskim po powrocie z Madery. Pomimo tego, Sławek złożył dymisję 26 maja 1931. Zastąpił go na stanowisku Aleksander Prystor.

[edytuj] Udział w pracach konstytucyjnych

W lutym 1931 roku sanacja zgłosiła nowy projekt ustawy zasadniczej, nie będący już tylko poprawkami do konstytucji marcowej. Następnie przegłosowano jego przekazanie pod prace w Komisji Konstytucyjnej. Tam na 30 członków, 18 było członkami BBWR. Na znak sprzeciwu względem takich proporcji, członkowie opozycyjni odmówili pracy - Komisja obradowała tylko w składzie sanacyjnym. 17 marca 1931 roku Komisja rozpoczęła swoje prace - projekt przedstawił Stanisław Car, znany z m.in. wykorzystywania precedensów konstytucyjnych dla "naginania" przepisów konstytucji marcowej i przeprowadzania "czystek" w resorcie sprawiedliwości. Nad formą nowej ustawy zasadniczej pracowało także tzw. "Zgromadzenie Lokatorów" - zespół nieformalny, złożony z aktualnego premiera i jego poprzedników, czyli: Sławka, Prystora, Świtalskiego i Janusza Jędrzejewicza (brakowało tylko Bartla). Faktycznymi autorami tez konstytucyjnych byli: Car, Bohdan Podoski i Walery Sławek.

Sławek był głównym ideologiem propozycji ustrojowych wprowadzonych do konstytucji kwietniowej w 1935 r. 6 sierpnia 1933 roku, na Zjeździe Legionistów, Walery Sławek przedstawił założenia nowej konstytucji:

• aklasowa praca dla państwa,
• solidaryzm społeczny - państwo dobrem wszystkich jego obywateli,
• konieczne utworzenie jednak tzw. elity obywateli - zespołu osób, które ze względu na unikatowe umiejętności i zasługi w przeszłości, mają zwiększony wpływ życie polityczne państwa. Sławek forsował ideę utworzenia tzw. Legionu Zasłużonych. Zgodnie z jego propozycją, Legion miał zająć miejsce Senatu i składać się z obywateli posiadających wysokie odznaczenia państwowe, cywilne i wojskowe. Pomysł ten zdecydowanie odrzucał Kazimierz Świtalski, który przekonał do swojej opinii również Piłsudskiego. Stwierdził on, że kryteria, na podstawie których miałoby się określać skład Legionu są mało konkretne ^[11].

Prace nad projektem zakończono jesienią 1933 roku, następnie został on zaakceptowany na połączonym zebraniu senatorów i posłów należących do BBWR. Tuż przed otwarciem nowej sesji Sejmu Sławek polecił Carowi przygotowanie tzw. "tez konstytucyjnych", będących odbiciem tekstu projektu nowej konstytucji. Miały one zostać stworzone w celu przedstawienia ich niższej izbie parlamentu do konsultacji. Innym torem toczyły się natomiast dalsze prace nad projektem, o których wiedziała tylko wąska grupa zwolenników sanacji. W grudniu 1933 roku "tezy konstytucyjne" przedstawiono Komisji Konstytucyjnej. 26 stycznia 1934 roku na posiedzeniu Sejmu pojawiło się sprawozdanie komisji z toku prac nad wnioskiem BBWR-u w sprawie zmiany ustawy zasadniczej. Nikt nie wiedział, iż sprawozdanie to było tak naprawdę projektem nowej konstytucji. Kiedy Stanisław Car wystąpił z referatem na temat nowej ustawy zasadniczej, opozycja opuściła salę obrad na znak protestu. Posłowie antysanacyjni twierdzili, iż wybory były sfałszowane. Wówczas Car, po naradzie z marszałkiem Sejmu, zadecydował iż należy skorzystać z nieobecności opozycji i przegłosować projekt konstytucji w trybie nagłym, tak jak zwykłą ustawę. Takie postępowanie nie było jednak zgodne z prawem. Car zgłosił wniosek o uznanie tez konstytucyjnych za projekt konstytucji i zmianę tytułu na "Ustawę konstytucyjną". Posłowie BBWR-u przegłosowali skrócenie procedury, a zaraz potem zadecydowali o przyjęciu pod głosowanie projektu w drugim, a następnie w trzecim czytaniu. Przyjęcie zostało przegłosowane. Kilka dni później Świtalski i Sławek spotkali się z Piłsudskim, aby zreferować mu postępy w pracach konstytucyjnych. Marszałek nie był zachwycony sposobem przegłosowania projektu, skrytykował też pomysł Sławka na utworzenie Legionu Zasłużonych, złożonego m.in. z kawalerów Virtuti Militari i Krzyża Niepodległości. Piłsudski polecił zwolnienie prac, nie chcąc zadrażniać sytuacji i umożliwić opozycji wprowadzenie kilku swoich poprawek w Senacie.

23 kwietnia 1935 roku konstytucja została podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego i przez członków rządu. Dzień później, wraz z ogłoszeniem w "Dzienniku Ustaw", konstytucja kwietniowa weszła w życie.

[edytuj] Trzeci rząd Sławka

13 lipca 1935 roku Sławek został odznaczony przez prezydenta Ignacego Mościckiego Orderem Orła Białego ^[12]. Walery Sławek przewidywany był przez Józefa Piłsudskiego na stanowisko prezydenta. Uważał, że zgodnie z wolą Marszałka, po jego śmierci, Ignacy Mościcki powinien zrezygnować z urzędu głowy państwa i namaścić go na swego następcę. Tak się jednak nie stało - Mościcki odpowiedział na żądanie Sławka, że Marszałek sugerował mu rezygnację jedynie wówczas, gdy poczuje się zmęczony pełnioną godnością ^[13]. Następnie potajemnie zawarł nieformalne porozumienie z Edwardem Rydzem-Śmigłym (z którym również walczył o schedę po Piłsudskim), którego celem było wykluczenie Sławka z obozu rządzącego ^[4]. W wyniku tego układu, stopniowo tracił on bezpośredni wpływ na politykę rządzącego obozu. 12 października 1935 roku złożył dymisję z funkcji szefa rządu, a 30 tego samego miesiąca rozwiązał BBWR. Na pożegnalnym spotkaniu posłów BBWR, Sławek powiedział:

Nie usiłujmy przekładać decyzji na autorytety, których byśmy poszukiwali poza ramami przez konstytucję określanymi, na autorytety, które mogłyby wejść w sprzeczność z organizacją państwa lub też z prawem w konstytucji zawartym. (...) Prawo, jako naczelny regulator, ma nami rządzić, a w ramach prawa ten, kogo prawo do tego wyznacza ^[12].

Działo się to po nieudanych dla obozu rządzącego wyborach parlamentarnych - elektorat w dużej części posłuchał wezwań opozycji, pragnącej bojkotu. Frekwencja wyniosła jedynie 45,9 proc. uprawnionych do głosowania (w Warszawie tylko 29,4 proc.) ^[12]. Obwiniono za to Sławka. Ten ostatni, kiedy okazało się, że Mościcki nie ma zamiaru złożenia urzędu, sprzeciwił się propozycjom kilku najbardziej znanych piłsudczyków, którzy chcieli otwarcie wezwać prezydenta do rezygnacji. Uznał to za niedopuszczalny nacisk na głowę państwa. W tej sytuacji postanowił obstawać przy przestrzeganiu postanowień konstytucji. Wkrótce potem prezydent Mościcki zaproponował mu funkcję premiera, ale pod warunkiem, że wicepremierem zostanie zaufany głowy państwa, Eugeniusz Kwiatkowski. Sławek nie wyraził na to zgody, wobec czego podobna propozycja została przedstawiona Kazimierzowi Świtalskiemu. Ten jednak również odmówił. Wobec tego szefem rządu został Marian Zyndram-Kościałkowski ^[12]. O ówczesnej sytuacji Walerego Sławka pisał Andrzej Garlicki:

O porażce Sławka przesądziło i to, że nie potrafił porozumieć się z Rydzem-Śmigłym, który wprawdzie dopiero zdobywał przestrzeń polityczną, lecz posiadał już znaczny potencjał. Jego politycznym mentorem był wówczas Wojciech Stpiczyński, ambitny publicysta, wcześniej odsunięty przez „pułkowników” na boczny tor. Świetnie rozumiał, że pierwszym krokiem do zdobycia przez Rydza-Śmigłego pełni władzy jest eliminacja Sławka. Widział wszystkie jego słabości, wśród których niezdolność do podejmowania decyzji była chyba największą. Sprawny i lojalny wykonawca instrukcji Piłsudskiego po jego śmierci czynił wrażenie, jak określił to jeden z piłsudczyków, że w każdej trudniejszej sytuacji chce sięgnąć po telefon, aby zadzwonić do Marszałka. Przyczyny klęski Sławka były jednak głębsze, można powiedzieć ideologiczne. Otóż uważał on, że nikt nie jest w stanie zastąpić Piłsudskiego, bo nikt nie ma i mieć nie będzie jego moralnego autorytetu ^[12].

Rozłamy w obozie sanacji pogłębiały się. Kiedy Rydz-Śmigły został mianowany przez prezydenta marszałkiem Polski, Sławek stwierdził, że był to najsmutniejszy dzień jego życia ^[8]. Nie mógł się z tym pogodzić, ponieważ uważał (jak wielu innych piłsudczyków), że godność ta należała się jedynie Józefowi Piłsudskiemu.

15 sierpnia 1935 roku posłowie i senatorowie z BBWR przekazali Waleremu Sławkowi zakupioną przez siebie willę we wsi Janowiczki, na terenie której została stoczona bitwa pod Racławicami (obecnie willa jest siedzibą miejscowych instytucji historyczno-kulturalnych).

[edytuj] Poza gabinetem

Sławek planował zastąpić rozwiązany BBWR strukturą o nazwie Powszechna Organizacja Narodu. W tym czasie był on jedynie szeregowym posłem, ale posiadał wciąż rozległe wpływy (m.in. to on ułożył listę posłów). Jego pomysł został jednak ostro skrytykowany przez Rydza-Śmigłego, który przekazał mu to w kilku zdaniowym liście. Jak pisał Janusz Jędrzejewicz, zrobił to

W formie najsuchszej, bez żadnych motywacji, Śmigły pisał że nie widzi żadnej potrzeby powstania takiej organizacji. I nic ponadto. Czytałem ten list głęboko wstrząśnięty, już nawet nie jego treścią, ale zupełnie niedopuszczalną w swej brutalności formą ^[12].

12 czerwca 1938 r. został marszałkiem Sejmu, ale izba została rozwiązana przez prezydenta 18 września. W wyborach Sławek stał się obiektem ataków ze strony osób z którymi niegdyś współpracował ^[3]. Nie zdobył nawet mandatu poselskiego (podobnie jak inni byli członkowie grupy "pułkowników": Kazimierz Świtalski, Janusz Jędrzejewicz i Ignacy Matuszewski).

[edytuj] Śmierć

2 kwietnia 1939 r. o 20:45 (godzina śmierci Piłsudskiego) strzelił sobie w usta w swym warszawskim mieszkaniu przy al. Szucha 16. Tuż przed próbą samobójczą, Sławek napisał list pożegnalny, w którym informował:

Odbieram sobie życie. Nikogo proszę nie winić. 2/IV. 1939. W. Sławek ^[4].

Z dopiskiem:

Spaliłem papiery o charakterze prywatnym, a także wręczone mi w zaufaniu. Jeśli nie wszystkie, to proszę pokrzywdzonych o wybaczenie. Bóg Wszystkowidzący może mi wybaczy moje grzechy i ten ostatni ^[4].

Ponadto Sławek pozostawił także list zaadresowany do prezydenta Mościckiego.

Kula nie przebiła jednak czaszki i utkwiła w podniebieniu. Sławka przewieziono do szpitala wojskowego im. Józefa Piłsudskiego, gdzie trafił do Instytutu Chirurgii Urazowej. Tam stwierdzono, że strzał został oddany z ukosa, a sama broń (pistolet Browning) była stara, co sprawiło, iż kula nie przebiła podniebienia. Pacjent przeszedł transfuzję krwi, po czym poddano go dwugodzinnej operacji. Jego stan chwilowo się poprawił ok. godziny 4 nad ranem 3 kwietnia, ale tego samego dnia o 6:45 Walery Sławek zmarł nie odzyskawszy przytomności ^[4]. Został pochowany 5 kwietnia na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach. W pogrzebie brał udział Edward Rydz-Śmigły. Gdy trumnę zdejmowano z katafalku, najbliżsi przyjaciele Sławka otoczyli trumnę, nie dopuszczając do niej marszałka, którego obwiniali o śmierć byłego premiera ^[12].

Leszek Moczulski pisał o samobójczej śmierci Walerego Sławka:

Powodów samobójstwa doszukiwano się różnych. W tej śmierci nie ma jednak żadnej tajemnicy. Po 20 latach niepodległości Polska znalazła się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Sławek znał skalę zagrożenia. Uważał, słusznie przecież, że jego osoba stanowi jedno z głównych źródeł podziału sanacji po śmierci Marszałka. Gdyby teraz podjął czynną działalność i zaczął skupiać zwolenników...- realnie zwiększyłby podziały. Gdyby nie uczynił nic..., pozostałby szczerbą, przeszkadzającą... jedności. Skoro zamknięty był dla niego czyn zbiorowy, zrezygnował - i usunął przeszkodę własnej osoby tak skutecznie, jak to było tylko możliwe. Tajemnica tej śmierci polega jedynie na tym, że nie była samobójstwem. Tylko ofiarą z życia, czymś naturalnym dla żołnierza ^[3].

[edytuj] Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie

[edytuj] Bibliografia

• Regina Czarnecka, Organizacja Sztabu Generalnego WP (Naczelnego Dowództwa WP) w latach 1918-1921, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 26 z 2003
• Jerzy Marek Nowakowski: Walery Sławek (1879-1939): zarys biografii politycznej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1988. ISBN 832020688X. 
• Paweł Samuś: Walery Sławek: droga do niepodległej Polski. Płock: Novum, 2002. ISBN 8388193600. 
• Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 895.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 324, 844.
• Tadeusz Wawrzyński, Oficerowie i podoficerowie Wojska Polskiego – kawalerowie Krzyża i Medalu Niepodległości, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 19 z 1996 r., s. 65

Przypisy