Wikipedysta:Molobo/brudnopis

Z Wikipedii

Śląsk
Strefa czasowa:	UTC + 1 (zima) UTC + 2 (lato)

Śląsk – region oraz kraina historyczna położona w Europie Środkowej, na terenie Polski, Niemiec i Republiki Czeskiej w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz początkowego biegu Wisły. Nazwa krainy (śląs. Ślůnsk, czes. Slezsko, niem. Schlesien, węg. Szilézia, łac. Silesia, ang. Silesia) wywodzi się od słowiańskiego plemienia Ślężan mającego swe siedziby wokół góry Ślęży (ich głównego sanktuarium) oraz rzeki Ślęzy zasilającej Odrę na terenie Wrocławia (przeczytaj także: Śląsk nazwa oraz konkurencyjną hipotezę).

Spis treści 1 Geografia 1.1 Ukształtowanie powierzchni 1.2 Hydrografia 1.3 Granice 1.4 Podział 1.5 Miasta 2 Historia 2.1 Starożytność 2.2 Śląsk w granicach państwa polskiego 2.3 Księstwa śląskie 2.4 Śląsk w granicach państwa czeskiego 2.5 Śląsk w granicach państwa więgierskiego 2.6 Śląsk w granicach państw niemieckich 2.7 XX wiek 3 Heraldyka 4 Nazwy miejscowości 5 Kultura Śląska 6 Kuchnia śląska 7 Strój ludowy 8 Ludność 9 Transport 9.1 Transport kolejowy 9.2 Transport lotniczy 10 Bibliografia 11 Ważniejsza literatura 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne 14 Przypisy

[edytuj] Geografia

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Północne tereny Śląska leżą we wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego. Rozciąga się tu Nizina Śląska, natomiast na zachodzie góry Sudety. W południowej części Śląska znajduje się natomiast Wyżyna Śląska, na samym południu Beskid Śląski będący częścią Karpat. Najwyższym szczytem na Śląsku jest Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. znajdujący się w Karkonoszach.

[edytuj] Hydrografia

Sieć wodna kształtuje się wokół Odry i jej dopływów: Nysy Kłodzkiej, Bobru, Kaczawy, Baryczy i innych. Prawie cały Śląsk znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego, jedynie niewielkie cieki zasilają Morze Północne poprzez Łabę oraz Morze Czarne poprzez Wag.

Znajduje się tu mało naturalnych jezior. Zagrożenie powodziowe spowodowało powstanie szeregu zbiorników retencyjnych, największe znajdują się na Nysie Kłodzkiej w Otmuchowie (Jezioro Otmuchowskie) i Głębinowie (Jezioro Nyskie), Wiśle w Goczałkowicach (Jezioro Goczałkowickie), oraz na Małej Panwi w Turawie.

[edytuj] Granice

Na zachodzie tradycyjną granicą Śląska jest rzeka Kwisa, stąd do Śląska nie zalicza się terenów położonych między nią a Nysą Łużycką. Na wschodzie tradycyjną granicą jest rzeka Biała (granica między dawnymi diecezjami wrocławską i krakowską), choć od 1173 inkorporowane do księstwa opolsko-raciborskiego były tereny ziem: oświęcimskiej, zatorskiej i siewierskiej. Poza historycznymi granicami Śląska znajduje się Zagłębie Dąbrowskie, które jednak często mylnie zaliczane jest do Śląska ze względu na położenie geograficzne, geologiczne, administracyjne oraz powiązania urbanistyczne i asymilację ludności.

Większa część Śląska znajduje się po polskiej stronie w obrębie województw: śląskiego (wraz z zachodnią częścią historycznych ziem małopolskich), opolskiego, dolnośląskiego oraz częściowo lubuskiego. W granicach Czech znajduje się tzw. Śląsk Opawski oraz Zaolzie – zachodnia część dawnego Księstwa Cieszyńskiego, będące obecnie tzw. Śląskiem Czeskim. Obecny podział Śląska ukształtował się w wyniku 3 austriacko-pruskich wojen śląskich w XVIII w. (granica południowa) oraz wojen XX w., II wojny światowej i polsko-czeskiego konfliktu o Śląsk Cieszyński (granica południowo-wschodnia).

[edytuj] Podział

Najważniejszy podział Śląska to rozróżnienie na:

• Dolny Śląsk
• Górny Śląsk

Podział ten dokonał się jeszcze w średniowieczu, wzdłuż tzw. Przesieki Śląskiej i podtrzymany został z niewielkimi korektami w wyniku feudalnego rozbicia dzielnicowego, choć jego korzenie tkwią głębiej i był on jedynie odbiciem różnicowania się obu części tej dzielnicy ze względu na warunki naturalne i wcześniejsze osadnictwo plemienne.

Gdy Śląsk Dolny skupiał się wokół Wrocławia, Śląsk Górny – czyli leżący w górę Odry – nigdy nie posiadał jednego silnego ośrodka, ale zawsze kilka, najpierw były to Opole i Racibórz potem dołączył do nich Lubliniec, a od XVIII w. głównie miasta zagłębia przemysłowo-górniczego na Wyżynie Górnośląskiej.

W historii Śląsk Górny silniej różnicował się i dzielił, z czasem zaczęto w jego obrębie wyodrębniać z powodów:

• gospodarczych
  • Śląsk Biały
  • Śląsk Zielony
  • Śląsk Czarny
• geograficznych, politycznych:
  • Śląsk Czeski
  • Śląsk Cieszyński
  • Śląsk Opawski
  • Śląsk Opolski
• kulturowych, historycznych
  • ziemia kłodzka
  • Śląsk Cieszyński
  • ziemia bytomsko-tarnogórska
  • ziemia katowicko-mysłowicka
  • ziemia lubliniecka
  • ziemia pszczyńska
  • ziemia rybnicko-raciborska
  • ziemia toszecko-gliwicka

Niektórzy śląskoznawcy wyodrębniają czasem także krainę znaną jako Śląsk Lubuski. Pojęciem martwym jest w tej chwili Śląsk środkowy.

[edytuj] Miasta

Miasta liczące ponad 100 tys. mieszkańców w granicach historycznego Śląska (dane na 2006¹² rok):

Wrocław

Katowice

Ostrawa

Opole

	Miasto	Liczba mieszkańców	Powierzchnia	Województwo
1	Wrocław	635 932	293 km²	dolnośląskie
2	Katowice	317 220	165 km²	śląskie
4	Ostrawa	309 531[1]	214 km²	kraj morawsko-śląski
4	Gliwice	199 451	134 km²	śląskie
5	Bytom	187 943	69 km²	śląskie
6	Zabrze	191 247	80 km²	śląskie
7	Bielsko-Biała	176 864	125 km²	śląskie
8	Ruda Śląska	146 658	78 km²	śląskie
9	Rybnik	141 580	148 km²	śląskie
10	Tychy	131 153	82 km²	śląskie
28	Opole	128 268	97 km²	opolskie
11	Wałbrzych	126 465	85 km²	dolnośląskie
12	Zielona Góra	118 221	58 km²	lubuskie
13	Chorzów	114 686	33 km²	śląskie
14	Legnica	105 750	56 km²	dolnośląskie

[edytuj] Historia

[edytuj] Starożytność

W czasach prehistorycznych Śląsk znalazł się w obrębie ekspansji celtyckiej. Następnie Śląsk znalazł się w kręgu oddziaływania ludności identyfikowanej z kulturą przeworską wiązaną przez naukowców z Wandalami. Przez teren Śląska wiodły dwie trasy szlaku bursztynowego. Jedna przekraczała łańcuchy górskie na południu przez Bramę Morawską, druga biegła prawdopodobnie poprzez przełęcze sudeckie i potem na północ w kierunku Wrocławia i dalej Kalisza (Calisia).

W VI i VII w. n.e. znalazł się w zasięgu wielkiej ekspansji słowiańskiej. Późniejsze źródła historyczne (tzw. Geograf Bawarski, Dagome Iudex, Dokument praski) wymieniają z nazwy następujące plemiona śląskie: na zachodzie Dziadoszanie wraz z Bobrzanami nad rzeką Bóbr, dalej Ślężanie wokół Ślęży, Trzebowianie na północ od nich, Opolanie na wschód, Golęszycy w dorzeczu górnej Odry. Wzmianki Al-Masudiego i Ibrahima ibn Jakuba na temat Słowian nie pozwalają wiązać tych wzmianek jednoznacznie ze Śląskiem.

[edytuj] Śląsk w granicach państwa polskiego

Plemiona śląskie znalazły się w IX w. prawdopodobnie w obrębie Wielkich Moraw, a po jej upadku możliwe, że pozostały w orbicie wpływów czeskich. Wraz z ekspansją państwa Polan Śląsk stał się terenem rywalizacji Piastów i Przemyślidów. Przed rokiem 990, Śląsk przeszedł we władanie Mieszka I a potem jego syna Bolesława I Chrobrego. Istnieje też pogląd, że ekspansja Polan na Śląsk rozpoczęła się około 985, na co może wskazywać budowa grodu we Wrocławiu.

Utworzone w czasie zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku biskupstwo wrocławskie objęło swym zasięgiem cały obszar Śląska. W 1137 pokój kłodzki między Bolesławem Krzywoustym a czeskim Sobiesławem I zostawiał przy Polsce cały Śląsk z wyjątkiem ziemi opawskiej i karniowskiej oraz kłodzkiej, co zwiastowało utrwalony w przyszłych stuleciach podział polityczno-narodowościowy.

[edytuj] Księstwa śląskie

W wyniku testamentu Krzywoustego Śląsk stał się dziedziną najstarszego syna księcia, Władysława zwanego Wygnańcem. W 1172 w wyniku interwencji cesarskiej przywrócony został synom wygnanego przez młodszych braci seniora, Bolesławowi oraz Mieszkowi, którzy wkrótce podzielili księstwo między siebie. Od tego momentu datuje się podział Śląska na część dolną – dziedzinę Bolesława I Wysokiego oraz górną – przydzieloną Mieszkowi Plątonogiemu. Podziału dokonano wzdłuż tzw. Przesieki Śląskiej – niezasiedlonego do późnego średniowiecza i trudnego do przebycia pasa gęstych lasów między oboma dzielnicami.

Książęta śląscy popierali rozwój miast i przemysłu, zwłaszcza górnictwa metali. W XIII i XIV w. Śląsk był silnie kolonizowany przez osadników niemieckich (głównie z Frankonii i Turyngii), ale także walońskich i holenderskich oraz Żydów. Miasta stawały się w przeważającej części niemieckojęzyczne. Jednak to na Śląsku zapisano najstarsze zachowane na piśmie polskie zdanie, co ciekawe, wypowiedziane przez Czecha: Day ut ia pobrusa a ti pozivai (Pozwól, żebym popracował, a Ty odpocznij).Znajduje się ono w tzw. Księdze henrykowskiej. Przybywający na Śląsk rycerze i duchowni szybko ulegali polonizacji^[2])>

W czasach rozbicia dzielnicowego, mimo postępującego rozdrobnienia, Śląsk stał się najbardziej rozczłonkowaną dzielnicą Korony Królestwa Polskiego – Piastowie śląscy wielokrotnie sięgali po prymat w Królestwie. Ambicje dynastii Henryków (Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny) pokrzyżował niszczący najazd mongolski 1241 i przegrana bitwa pod Legnicą. Próbę odbudowy śląskiej hegemonii w królestwie podjął jeszcze Henryk IV Probus.

Potem wobec wzmocnienia Królestwa Czech poszczególne księstwa popadły w zależność lenną, a wraz z wymieraniem poszczególnych lokalnych linii Piastów śląskich wcielane były do Korony św. Wacława.

[edytuj] Śląsk w granicach państwa czeskiego

W 1348 Kazimierz Wielki zrzekł się w Namysłowie praw do Śląska na rzecz Czech, jednak potem podejmował jeszcze działania u papieża na rzecz unieważnienia tego zrzeczenia. W 1392 roku wraz ze śmiercią Agnieszki, wdowy po Bolku II, księciu świdnicko-jaworskim, ostatnie niezależne księstwo śląskie zostało zhołdowane przez czeskich Luksemburgów. Ostatni Piast śląski (także ostatni przedstawiciel całej dynastii) Jerzy IV Wilhelm (niem. Georg IV Wilhelm), książę legnicko-brzeski, zmarł w 1675 w Brzegu. W połowie XIV w. liczba ludności Górnego Śląska szacowana jest na około 150,000 ludzi, z czego ludność miejska to 23,000 osób. Początkowo językiem urzędowym była łacina, stopniowo zaczęto jednak używać języka niemieckiego, ze względu na fakt iż nie istniał jeszcze polski język kancelaryjny^[3])>

Od połowy XIV wieku pojawia się na Górnym Śląsku także kolonizacja na prawie zachodnim, zniemczone zostają okolice Nysy i Kluczborka^[4])>. W XV w., w wyniku wykupu i inkorporacji, kilka małych księstw górnośląskich zostało włączonych do korony: siewierskie (1443), oświęcimskie (1457) i zatorskie (1494).

W XV w. dzielnica mocno ucierpiała w wyniku najazdów husytów, którzy zdobyli większość zamków i miast.

[edytuj] Śląsk w granicach państwa więgierskiego

W latach 1469-1490 cały Śląsk został przyłączony do Węgier przez Macieja Korwina.

[edytuj] Śląsk w granicach państw niemieckich

Po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 wraz z całym Królestwem Czech Śląsk dostał się pod władzę dynastii Habsburgów. Był jedną z najcenniejszych i najbardziej rozwiniętych ziem monarchii, jednak okres habsburski cechował stopniowy spadek jego znaczenia wobec zamierania tradycyjnych szlaków handlowych.

Od początków XVI w. datują się dzieje reformacji na Śląsku, która odniosła spory sukces wypierając wydawałoby się mocno zakorzeniony katolicyzm. Doprowadziło to do pojawienia się sporów konfesyjnych pomiędzy będącym ostoją katolicyzmu panującym domem Habsburgów a ludnością prowincji. Szczególnie silnie Śląsk ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej, łupiony zarówno przez wojska cesarskie jak i protestanckie i szwedzkie. Utracił 1/3 ludności, zniszczonych zostało 36 miast, blisko 1100 wsi, 113 zamków i warowni. Mimo tego, jego ludność po zakończeniu wojny wzrosła w szybkim czasie do 1,500,000 z 1,250,000 ^[5])>. W 1741 w wyniku 3 wojen śląskich większa część Śląska wraz z ziemią kłodzką stała się własnością Prus, a potem Cesarstwa Niemieckiego, tracąc jednocześnie własną autonomię. W granicach monarchii habsburskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu – Śląsk Austriacki. Od tego czasu dotychczasowa struktura etniczna Górnego Śląska i jego polski charakter ulega zmianie. Ma to związek z celową polityką germanizacyjną Prus. Narzędziem zaplanowanych przemian narodowościowych stały się szkoły, urzędy i kościoły. Wprowadzono język niemiecki jako urzędowy, wydano nakaz zatrudnienia w szkołach nauczycieli posługujących się wyłącznie językiem niemieckim. W roku 1764 zabroniono udzielać ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego, a także zatrudniania ich do służby dworskiej, a młodzieży do nauki zawodu^[6])>..

Żelazne rządy Hohenzollernów nie sprzyjały początkowo rozwojowi dzielnicy. Jednak na początku XIX w. Dolny Śląsk stał się ośrodkiem antynapoleońskiego ruchu pruskich nacjonalistów. Wzmogli oni antypolską politykę-zakazano obchodzenia polskich tradycji ludowych i religijnych. Zwalczano także polskie nabożeństwa. W ciągu 20 lat ludność Polska została zmniejszona z 61,1% do 58,6 w roku 1849^[7]. Dopiero po przywróceniu samorządności i w wyniku otwarcia na wielki rynek Niemiec doszło do szybkiego rozwoju ekonomicznego i przemysłowego prowincji. Pierwsza linia kolejowa powstała w 1842 roku między Wrocławiem i Oławą. Na Górnym Śląsku silnie rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego i związane z nim hutnictwo. Po wyburzeniu fortyfikacji postępował gwałtowny rozwój miast – Wrocławia, Opola oraz miast górnośląskich związanych z przemysłem górniczym – Katowic, Gliwic, Królewskiej Huty (obecnie Chorzów) i innych. Ze Śląska pochodziło kilkoro noblistów. Śląsk pozostawał w ramach Prus jedną prowincją dzielącą się na rejencje: legnicką, wrocławską i opolską. Mimo postępującej germanizacji prawobrzeżna część Śląska pozostawała aż do końca XIX w. w dużej mierze polskojęzyczna, a w rejencji opolskiej ludność polskojęzyczna dominowała.

Po pierwszej wojnie światowej na Górnym Śląsku doszło do trzech powstań śląskich, w wyniku których spora jego część została przyłączona do odrodzonej Polski. Ukonstytuowało się województwo śląskie ze swoim Sejmem, będącym wyrazem autonomii dzielnicy. Pohabsburskie Księstwo Cieszyńskie, nie bez reperkusji militarnych, zostało podzielone między Polskę oraz Czechosłowację. W 1939 roku cały Śląsk znalazł się znowu pod władzą niemiecką (utworzono dwie prowincje: Oberschlesien z rejencją katowicką i opolską, oraz Niederschlesien z wrocławską i legnicką).

[edytuj] XX wiek

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w ramach rekompensat za utracone tereny wschodnie prawie cały niemiecki Śląsk (wraz z częścią Łużyc aż po Nysę) przekazany został Polsce na mocy decyzji Wielkiej Trójki. Pozostałe przy Niemczech fragmenty załużyckie Prowincji Śląskiej włączono do Brandenburgii i Saksonii. Pozostająca jeszcze ludność niemiecka, a gdzieniegdzie czeska, została przymusowo wysiedlona, a na jej miejsce sprowadzono przesiedleńców zza nowej granicy na wschodzie, głównie z Wołynia, wschodniej Galicji i Wileńszczyzny oraz mieszkańców Polski środkowej. Jedynie na Górnym Śląsku i Opolszczyźnie pozostała część autochtonów. W 1947 roku w ramach Akcji "Wisła" przesiedlono na Dolny Śląsk także część przymusowo wysiedlonych Ukraińców i Łemków. Armia Czerwona przekazywała stopniowo od 1945 roku miejscowości i obrabowane zakłady, czasem jednak także zabierała, np. Świętoszów z poligonem. W Legnicy znajdowało się dowództwo Północnej Grupy Wojsk Radzieckich.

[edytuj] Heraldyka

Herb Śląska wywodzi się z rodowych herbów śląskich Piastów. Po raz pierwszy wizerunku orła użył na swej pieczęci książę opolski Kazimierz I w 1222 r. Jest to też najstarszy wizerunek orła jako godła książęcego na ziemiach polskich.

Na ziemiach Dolnego Śląska używano w herbie czarnego orła w złotym polu z białą przepaską na skrzydłach często dodatkowo z białym krzyżem pośrodku (jest to rodowy znak Henryka Brodatego), natomiast ziemie Śląska Górnego przyjmowały na ogół orła złotego w błękitnym polu, na późniejszych wyobrażeniach tarcza przegrodzona jest w połowie ostrzem kosy, poniżej którego znajdują się górnicze kilof i młot (vide: herb prowincji górnośląskiej w Królestwie Prus). W polskiej tradycji zazwyczaj orzeł śląski nie jest ukoronowany (za wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego), w czeskiej (vide: wielkie godło Republiki Czeskiej) i niemieckiej na ogół przeciwnie.

Barwy ziem powiązane są z kolorystyką ich tarcz herbowych. Dolny Śląsk używa koloru złotego i czarnego, Śląsk Górny złotego i niebieskiego. W czasach pruskich jednolita prowincja śląska używała flagi z białym, poziomym pasem u góry i żółtozłotym u dołu. W tradycji przyjęło się, że herb i barwy dolnośląskie używane są jednocześnie jako symbole Śląska jako całości. (więcej w Internecie).

Herb Śląska ok. 1645	Herb piastów cieszyńskich i Śląska Cieszyńskiego za ich panowania	Herb Dolnego Śląska	Herb Górnego Śląska
Herb pruskiej prowincji Górny Śląsk	Herb dzisiejszego województwa dolnośląskiego	Herb dzisiejszego województwa śląskiego	Herb dzisiejszego Śląska czeskiego

[edytuj] Nazwy miejscowości

Wiele miejscowości na Śląsku miało w historii wiele nazw, zarówno w języku polskim jak i niemieckim oraz czeskim. Początkowo nazwy powstawały i ewaluowały spontanicznie. W II Rzeszy niektóre nazwy utworzono np. dla uczczenia Niemców nie związanych ze Śląskiem, jak Hindenburg (Zabrze). W III Rzeszy masowo germanizowano słowiańskie nazwy, wprowadzając nazwy niehistoryczne jak Hitlersee (Szczedrzyk), łącznie ponad 2000 nazw. Oficjalne nazwy określiła komisja językoznawcza, czasem przywracając dawną nazwę, czasem tworząc zupełnie nową, np. Dzierżoniów. Po wojnie używanie niemieckich nazw było zabronione, po 1989 stały się one powszechnie znane, a ustawa o mniejszościach narodowych zezwala na używanie niemieckich nazw w gminach zamieszkanych przez mniejszość niemiecką. Oficjalnymi niemieckimi nazwami są nazwy sprzed 1936 roku, np. Stare Siołkowice to Alt Schalkowitz, a nie Alt Schalkendorf.

[edytuj] Kultura Śląska

Kultura materialna głównej części Śląska ucierpiała w wyniku II wojny, wysiedlenia Niemców i Czechów oraz zcentralizowanego socjalistycznego zarządzania w PRL.

Ciągłość kultury niematerialnej została w dużym stopniu zerwana, jedynie niewielu ludzi uważa się za (Dolno)Ślązaków, np. pisarz Henryk Waniek. Na polskim Górnym Śląsku zachowała się tradycja, której część polską wykorzystał w kilku filmach Kazimierz Kutz. Przetworzony folklor prezentuje Zespół Pieśni i Tańca "Śląsk". Popularna kultura obejmuje serial Święta wojna i kabaret Masztalscy.

[edytuj] Kuchnia śląska

Kuchnia śląska należy do kuchni środkowoeuropejskich, wyróżnia się jednak pośród nich charakterystycznymi cechami. Przez wieki mieszała się tu kuchnia rdzenna z kuchnią polską, czeską i niemiecką. Ze względu na wielonarodowościowy charakter tej krainy, tutejsza kuchnia jest niejednolita w swym charakterze. Spożywane są tutaj potrawy typowo śląskie, jak i potrawy takie same jak w sąsiednich krajach.

Często spotykanym zjawiskiem jest przypisywanie Ślązakom jako danie narodowe rolady wraz z kluskami śląskimi i modrą kapustą.

[edytuj] Strój ludowy

Śląskie stroje kobiece różnią się w zależności od regionu, a nawet poszczególnych miast i wsi, z jakich pochodzą. Sposoby ubierania wzajemnie przenikały się wraz z przemieszczaniem się ludności w XIX i XX wieku. Mieszkanki Śląska zaczęły także dostosowywać swoje stroje do mody miejskiej, co zmieniło wygląd stroju jeszcze bardziej. Generalnie Ślązaczka mogła ubrać się na trzy sposoby:

• kiecka, zopaska, kabotek i wierzcheń
• kiecka, zopaska i jakla
• kiecka, zopaska, kabotek i merynka (chusta)

Strój męski składa się z szaketu, westy (kamizelki), białej koszuli, jedwobki (jedwabnej chustki) lub szlajfki (wstążki), galot (spodni) lub bizoków (spodni prasowanych na kant) oraz szczewików (butów). Na głowie Ślązak nosił hut czyli kapelusz. Strój mężczyzny obecnie nazywa sie ancugiem, nazwa ta kojarzona jest głównie z garniturem. Jednak niewielu ludzi pamięta, że w gwarze śląskiej słowo ancug oznacza ogólnie strój męski jak i żeński.

[edytuj] Ludność

Na Śląsku mieszkają głównie cztery grupy narodowościowe: Polacy, Niemcy, Czesi oraz Ślązacy. W Polsce nie jest uznawana narodowość śląska, traktowana jest ona jako grupa etniczna. Narodowość śląska oficjalnie uznawana jest m.in. w Czechach i Słowacji, w większości krajów Europejskich jest natomiast akceptowana. Według polskiego Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku narodowość śląską zadeklarowało 173 148 osób, natomiast w spisie powszechnym na terenie Czech w 2001 roku narodowość śląską deklaruje 10 878 osób.

Po roku 1945 i zakończeniu II wojny światowej na tereny Śląska znajdującego się wtedy w większości w granicach Polski przesiedlono ludność polską z kresów wschodnich co sprawiło, iż dotychczasowa mniejszość polska na tych obszarach (w 1925 roku, 151 200 osób mieszkających na obszarze Górnego Śląska pod kontrolą Niemiec zadeklarowało język polski jako ojczysty co stanowiło 11,2 % populacji Górnego Śląska^[7]) stała się dominującą grupą narodową. Stanowiący dotychczas większość narodową Niemcy oraz zgermanizowani Ślązacy zostali w większości wysiedleni do Niemiec lub zbiegli przed nadciągającą Armią Czerwoną. Górny Śląsk jest bardziej zróżnicowany pod względem narodowościowym. Głównymi grupami narodowościowymi są Polacy, Czesi, Niemcy i Ślązacy. Czesi mieszkają tylko w południowo-zachodniej części Górnego Śląska, w Śląsku Czeskim na terenie Czech. W polskiej części Górnego Śląska żyje natomiast największa uznawana w Polsce grupa narodowościowa - Niemcy. Według spisu powszechnego z 2002 roku w województwie śląskim i opolskim żyje ich łącznie 138 737 (92% wszystkich Niemców w Polsce). W województwie opolskim Niemcy stanową ponad 10% społeczeństwa.

[edytuj] Transport

[edytuj] Transport kolejowy

Pierwszą linią kolejową na Śląsku była Kolej Górnośląska (niem. Oberschlesische Eisenbahn) planowana od 1836 i uruchomiona w 1842 roku, początkowo na odcinku Wrocław - Oława, następnie stopniowo wydłużana do Opola i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W 1844 roku Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej uruchomiło Kolej Dolnośląsko-Marchijską, łączącą Śląsk z Berlinem. W latach 1865-1872 oddano do użytku Kolej Prawego Brzegu Odry (niem. Recht-Oder-Ufer-Eisenbahn) łączącą Dolny Śląsk z Górnym Śląskiem. W latach 1837-1898 oddawano na Śląsku nowe połączenia kolejowe, głównie regionalne np. Kolej Wrocławsko-Świebodzicką, Kolej Sobócko-Świdnicką czy Kolej Wrocławsko-Trzebnicką. W 1922 roku uruchomiono Kolej Wrocławsko-Jelczańską, kolejną linię łączącą Wrocław z Górnym Śląskiem. W latach 1928-1933 powstała Magistrala węglowa łącząca autonomiczne województwo śląskie z portami nadbałtyckimi w Trójmieście.

Na Śląsku zbudowano również sieć kolei wąskotorowych. W 1853 roku powstały Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, natomiast w 1899 roku Wąskotorowa Kolej Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka (niem: Breslau – Trebnitz – Prausnitzer Kleinbahn). Kolej wąskotorowa w połowie XIX i w początkach XX wieku były kluczowym elementem lokalnego systemu transportowego. Dziś Wąskotorowa Kolej Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka nie istnieje, natomiast Górnośląskie Koleje Wąskotorowe obsługują tylko kilka odcinków w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Górnośląskie Koleje Wąskotorowe to najstarsza nieprzerwanie funkcjonująca kolej wąskotorowa na świecie. W Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku istnieje także parkowa kolejka wąskotorowa. Służy ona tylko do przewozów pasażerskich. Została uruchomiona w 1957 roku i działa do dnia dzisiejszego.

[edytuj] Transport lotniczy

Pierwszym lotniskiem na Śląsku było Gliwice-Trynek, zbudowane w 1916 roku. Regularne loty z tego lotniska rozpoczęły się w maju 1925. 5 lipca 1931 w drodze z Drezna na lotnisku tym wylądował sterowiec Graf Zeppelin, który po jednodniowym pobycie odleciał do Friedrichshafen. Z inicjatywy Ligi Obrony Przeciwpowietrznej i Przeciwgazowej oraz Śląskiego Towarzystwa Lotniczego w latach 1926-1928 powstało lotnisko Katowice-Muchowiec, w 1927 roku natomiast powstało Rybnik-Gotartowice.

Obecnie na Śląsku znajdują się trzy międzynarodowe porty lotnicze: Katowice-Pyrzowice, Ostrava-Mošnov, Wrocław-Strachowice oraz jeden krajowy port lotniczy Zielona Góra-Babimost. Znajdują się tu także lotniska, które w planach mają być regionalnymi portami lotniczymi: Katowice-Muchowiec (należący do Aeroklubu Śląskiego), Rybnik-Gotartowice (należący do Aeroklubu ROW) oraz Opole-Kamień Śląski i lotnisko Legnica. Istnieją tu także mniejsze lotniska np. lotnisko Bielsko-Biała, lotnisko Jelenia Góra, lotnisko Gliwice-Trynek oraz lotnisko Opole-Polska Nowa Wieś.

{{sekcja stub}}

[edytuj] Bibliografia

• "Historia Śląska" - Marek Czapliński, Wrocław 2002, ISBN 83-229-2213-2
• "Historia Śląska do 1763 roku" - Wacław Korta, Warszawa 2003, ISBN 83-7181-283-3

[edytuj] Ważniejsza literatura

• ogólnie o dziejach:
  • M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerlik, Historia Śląska, Wrocław 2002
  • A. Galas, A. Galas, Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2001,
  • Z. Boras, Książęta Piastowscy Śląska, Katowice 1978, ISBN 83-216-0248-7

• Problematyka szczegółowa:
  • Z. Boras, Związki Śląska i Pomorza Zachodniego z Polską w XVI wieku, Poznań 1981
  • Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, p.red. M. Biskupa, Instytut Zachodni, Poznań 1987, ISBN 83-05003-11-8
  • Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Czubiński A., Kulak Z. (red.), Poznań 1987, Instytut Zachodni

[edytuj] Zobacz też

• Piastowie śląscy
• Powstania śląskie
• Herb Śląska
• Plemiona śląskie
• Księstwa śląskie
• Państwo stanowe

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Echo Śląska
• Herby śląskie
• Piastowie śląscy
• Nazwy dzielnic
• Zobacz Śląsk! - Śląski Serwis Internetowy
• esil.pl - Portal mieszkańców Śląska
• Portal dotyczący autonomii Śląska
• Śląsk na mapie Europy

Przypisy

ar:سيليزيا br:Silezia bg:Силезия cs:Slezsko da:Schlesien de:Schlesien en:Silesia es:Silesia eo:Silezio fr:Silésie ko:실레지아 id:Silesia it:Slesia he:שלזיה la:Silesia lt:Silezija hu:Szilézia nl:Silezië ja:シレジア no:Schlesien pt:Silésia ro:Silezia ru:Силезия sk:Sliezsko sl:Šlezija sr:Шлеска fi:Sleesia sv:Schlesien vi:Silesia uk:Сілезія zh:西里西亞