Wikipedysta:Kamil Silesian/brudnopis

Z Wikipedii

Uwaga! Edycja tej strony rozpocznie się po zakończeniu pracy nad artykułami Zjazdy w Wyszehradzie i Polityka ruska.

Ten artykuł podlega projektowi przebudowy serii haseł o historii Polski. Prawdopodobnie zostanie zastąpiony innym lub jego treść ulegnie gruntownej przebudowie, tak, aby była zgodna z przyjętymi wytycznymi. Zanim dokonasz zmian w tym haśle, przeczytaj informacje zawarte na tej stronie.

• Wikimedia Commons

Królestwo Polskie Korona Królestwa Polskiego
← ← 1320-1386 →
Flaga Królestwa Polskiego Godło Królestwa Polskiego
Hymn: Gaude Mater Polonia1 (Raduj się, Matko Polsko)
Język urzędowy	polski, łacina, niemiecki2, ruski3
Język używany	polski, niemiecki, ruski, jidysz, ormiański
Stolica	Kraków
Typ państwa	monarchia stanowa, monarchia dziedziczna
Ostatnia głowa państwa	król Jadwiga Andegaweńska
Unie personalne	Unia polsko-węgierska (1370-1382) Unia polsko-litewska (1385-1440)
Powierzchnia  • całkowita	b/d. na świecie 270 0004 km²
Liczba ludności (1370)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narodowości	b/d. na świecie 2,5 mln 9,3 osób/km² Polacy, Rusini, Niemcy Ormianie i Żydzi
Jednostka monetarna	grosz praski grosz krakowski
Zjednoczenie	ziem polskich i koronacja Władysława Łokietka na króla Polski 20 stycznia 1320
Koronacja	Władysława Jagiełły na króla Polski 4 marca 1386
Religia dominująca	Katolicyzm łaciński i ormiański, judaizm, prawosławie
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Terytoria zależne	Księstwa lenne: Inowrocławskie, Dobrzyńskie, Gniewkowskie, Ziemia santocka, Sieradzkie, Łęczyckie, Mazowieckie5, Ziemia krzemieniecka6, Ziemia wieluńska z Częstochową, Chełmsko-Bełskie, Podolskie, Włodzimierskie
1 hymn królewski 2 w miastach i wsiach na prawie niemieckim (magdeburskim). 3 na Rusi Halickiej. 4 rok 1370. 5 było podzielone na kilka mniejszych księstw (m.in.płockie, czerskie, warszawskie, sochaczewskie), które w różnych okresach uznawały zwierzchnictwo polskie. 6 kondominium polsko-litewskie w latach 1352-1366.

Historia Polski Monografie

Państwo polskie:

Państwo pierwszych Piastów

Rozbicie dzielnicowe

Zjednoczone Królestwo

Polska Jagiellonów

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Polska pod zaborami

II Rzeczpospolita

Polska podczas II wojny światowej

Polska Rzeczpospolita Ludowa

III Rzeczpospolita

Pozostałe:

→Władcy Polski →Historia kultury

Portal: Historia

(Zjednoczone, Odrodzone) Królestwo Polskie (łac. Regnum Poloniae, ukr. Королівство Польське, niem. Königreich Polen, yid פּוילן קיניגרײַך (?)) - państwo polskie w okresie od 20 stycznia 1320^[1] do 4 marca 1386, czyli za panowania dwóch ostatnich Piastów i Andegawenów węgierskich. Administracyjnie dzieliło się na prowincje i województwa. Było położone w rejonie Wyżyn Polskich i Ukraińskich na terytorium współczesnej Polski i Ukrainy. Głównymi rzekami były: Wisła, Warta, Narew i Dniestr. Graniczyło z: Państwem Krzyżackim, Brandenburgią, Śląskiem, Węgrami, Rusią (do 1340), Litwą, Mazowszem, Płockiem (w latach 1351-73 część Mazowsza), i Mołdawią (1352-78)^[2]. W 1370 osiągnęło maksymalny zasięg terytorialny 270 000 km² i liczyło wówczas około 2,5 mln mieszańców.

Formą sprawowania władzy była monarchia stanowa, która zastąpiła feudalną monarchię patrymonialną. Głową państwa był król, który rządził krajem za pomocą rozwiniętej administracji państwowej i przy doradztwie rady królewskiej. Lata 1320-70 to okres zwiększania się władzy królewskiej, lecz już lata 1370-1386 to okres pomniejszania jej na rzecz szlachty. Miasta i wsie lokowano na prawie magdeburskim, poznańskim i chełmińskim. Ważnym dziełem króla Kazimierza były wydane w 1346 Statuty wiślicko-piotrkowskie, regulujące ustrój społeczny, prawo cywilne, karne, sądownictwo, administrację. Za jego panowania utworzono również koncepcję Korony Królestwa, która odbierała władcy prawo swobodnego dysponowania ziemiami państwa, tj. dzielenia królestwa między synów i nadawania jego ziem innym państwom.

Społeczeństwo dzieliło się na: rycerstwo (szlachtę), mieszczaństwo, chłopstwo, Żydów i duchowieństwo. Ważniejszymi narodowościami byli: Polacy, Niemcy, Żydzi, Rusini i Ormianie. Zamieszkiwali tu jednak także Wołosi. Większość mieszkańców była chrześcijanami (katolikami obrządku łacińskiego i ormiańskiego, prawosławnymi); wyjątkiem byli Żydzi, którzy wyznawali starszą od chrześcijaństwa religię - judaizm. Wymienione wcześniej religie wytworzyły w Polsce własną, kościelną administrację.

Rozwój gospodarczy można zauważyć dopiero za rządów Kazimierza Wielkiego, ponieważ za rządów jego ojca Władysława Łokietka państwo prowadziło niemal nieustannie wojny z sąsiadami (Krzyżakami, Brandenburgią, Czechami) i ich sprzymierzeńcami, jednak z pomocą potężnego sąsiada - Węgier. Za rządów Kazimierza rozwinęło się rolnictwo, górnictwo, handel, kolonizacja, bito polską monetę - grosza krakowskiego; zwiększyło to dochody do skarbu państwa.

Państwo rozwinęło się również militarnie (za Kazimierza). Nadal podstawową siłą bojową było pospolite ruszenie. Rycerze wezwani pod broń łączyli się w chorągwie. Do służby w armii wprowadzono również wójtów i sołtysów. Duchowni posiadający ziemie na prawie rycerskim, musieli wypełniać obowiązek wojskowy. Chłopi niebyli objęci obowiązkiem służby wojskowej. By bronić granic król wybudował wiele zamków i fortyfikacji. Każdy zamek musiał posiadać studnię. Wokół zamku nie budowano żadnych budynków a drzewa karczowano; były nie do zdobycia szczególnie jeżeli stały na wzgórzu. Często jedyną możliwością do zdobycia zamku było zagłodzenie jego garnizonu. Miasta zostały ufortyfikowane i obciążone kosztami utrzymania fortyfikacji (murów, wież, bram miejskich).

Spis treści 1 Historia 1.1 Władysław I Łokietek (1320-1333) 1.1.1 Ostatnie lata życia 1.1.2 Wywód rodowodowy 1.2 Kazimierz III Wielki (1333-1370) 1.2.1 Polityka wobec Rusi, Mazowsza i Śląska 1.2.2 Ostatnie lata życia i testament 1.2.3 Wywód rodowodowy 1.3 Ludwik I Węgierski (1370-1382) 1.3.1 Wywód rodowodowy 1.4 Bezkrólewie (1382-1384) 1.5 Jadwiga Andegaweńska (1384-1386) 1.5.1 Rok 1386 1.5.2 Wywód rodowodowy 1.6 Kalendarium 2 Ustrój polityczny 2.1 Nazwa kraju 2.2 Korona Królestwa Polskiego 2.3 Księga praw Królestwa 2.3.1 Statuty: wielkopolski i małopolski 2.4 Ważniejsze przywileje 2.5 Głowa państwa 2.5.1 Rada królewska 2.5.2 Spory o tron polski 2.5.3 Insygnia królewskie 2.6 Urzędy państwowe 2.7 Prawa lokacyjne 2.8 Kościół 2.8.1 Polityka Kazimierza Wielkiego wobec kościoła rzymskiego 2.8.2 Podział administracyjny kościołów chrześcijańskich 2.9 Samorząd i podział terytorialny 2.10 Wasale 2.11 Polityka zagraniczna 2.11.1 Polityka wobec Śląska, Mazowsza i Pomorza 2.11.2 Polityka ruska 2.11.3 Związki z Węgrami 2.11.3.1 Unia personalna 2.11.4 Zmienne stosunki z Litwą 2.11.4.1 Unia w Krewie 2.11.5 Międzynarodowy kongres królów w Krakowie w 1364 3 Społeczeństwo 3.1 Drabina społeczna 3.1.1 Rycerze i szlachta 3.1.2 Mieszczaństwo 3.1.3 Chłopstwo 3.1.4 Żydzi 3.1.5 Duchowieństwo 3.2 Demografia 3.2.1 Narodowości i grupy etniczne 3.2.2 Miasta 3.2.3 Wyznania 4 Gospodarka 4.1 Rolnictwo 4.2 Górnictwo 4.3 Osadnictwo: rozbudowa miast i wsi 4.4 Handel 4.5 Rzemieślnictwo 4.6 Waluta 4.7 Skarb państwa 5 Geografia 5.1 Regionalizacja fizycznogeograficzna 5.2 Rzeki 5.3 Krainy 5.4 Granice 6 Kultura i nauka 6.1 Filozofia 6.2 Literatura 6.3 Teatr 6.4 Muzyka 6.5 Kulinaria 6.6 Studium Generale 6.7 Medycyna 7 Konflikty zbrojne 7.1 Przymierza 7.2 Wojsko 7.3 System obronny 8 Dwór królewski 8.1 Królowie 8.1.1 Luksemburgowie 8.1.2 Piastowie 8.1.3 Andegawenowie 8.2 Kazimierz III: król, królowe... i kochanki 8.3 Jadwiga: dwa śluby 9 Architektura świecka 10 Architektura sakralna 11 Przypisy 12 Bibliografia 13 Zobacz też 14 Literatura dodatkowa 15 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

20 stycznia 1320 w Krakowie został koronowany Władysław Łokietek. Tę datę uznaje się za moment odtworzenia zjednoczonego Królestwa Polskiego^[3], które w 1385 związało się unią personalną z Wielkim Księstwem Litewskim. W tym okresie Polska prowadziła wpierw wojnę z zakonem krzyżackim, a następnie przede wszystkim dyplomatyczne spory z Krzyżakami i Luksemburgami. W efekcie działań króla Kazimierza Wielkiego i jego doradców w 1335 Luksemburgowie zrzekli się, w zamian za 20 000 kop groszy praskich, praw do tytułu króla Polski. Tym samym rządzący w Krakowie Piast został przez społeczność międzynarodową uznany za króla Polski. Działania prowadzone przez niego w kolejnych latach pozwoliły na zakończenie sporu z Krzyżakami (układ w Kaliszu z 1343), a następnie podjęcie ekspansji na Ruś Halicko-Włodzimierską. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 tron polski przejął Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów. Okres jego rządów to zarazem początek supremacji szlachty w życiu politycznym kraju, obdarzonej w 1374 w Koszycach pierwszym przywilejem generalnym. Kiedy również Ludwik zmarł w 1382, w Polsce nastąpił okres najdłuższego w jej historii bezkrólewia. Ostatecznie królem Polski 16 października 1384 została córka Ludwika, Jadwiga Andegaweńska. W 1386 weszła ona w związek małżeński z księciem litewskim Jagiełłą, który 4 marca 1386 został koronowany na władcę Polski.

Spis treści

• Rządy Władysława Łokietka (1320-1333)
  • Ostanie lata życia
  • Wywód rodowodowy
• Rządy Kazimierza Wielkiego (1333-1370)
  • Polityka wobec Rusi, Mazowsza i Śląska
  • Ostatnie lata życia i testament
  • Wywód rodowodowy
• Rządy Ludwika Węgierskiego (1370-1382)
  • Wywód rodowodowy
• Okres bezkrólewia (1382-1384)
• Rządy królowej Jadwigi (1382-1386)
  • Rok 1386
  • Wywód rodowodowy
• Kalendarium

[edytuj] Władysław I Łokietek (1320-1333)

Tytulatura (łac.): Wladislaus, Dei gracia, Rex Polonie, nec non Terrarum Cracovie, Sandomirie, Lancicie, Cuyavie, Siradieque Dominus et Heres.
Tytulatura (pol): Władysław z Bożej łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, Kujaw i ziemi sieradzkiej.

20 stycznia 1320 na Wawelu, Władysław Łokietek został koronowany na króla Polski. To wydarzenie oficjalnie kończy trwający od 1138 okres Rozbicia dzielnicowego w Polsce i początkuje zjednoczone Królestwo Polskie. Jednak na arenie międzynarodowej za króla Polski uznawano wówczas Jana Luksemburczyka (czeskiego króla). Władysław zwany był po prostu "królem krakowskim".

Nowy król, chciał znaleźć w swoim sąsiedztwie sprzymierzeńców. Zawarł przymierze z Węgrami i wydał za króla Węgier Karola Roberta Andegaweńskiego swą 15-letnią córkę Elżbietę. Był to najdłuższy sojusz polski z jednym z sąsiadów w XIV wieku.

14 kwietnia 1321 rozpoczął się proces w Inowrocławiu. Proces toczył się o Pomorze Gdańskie, które w 1309 zostało nielegalnie zaanektowane przez Państwo Krzyżackie. Skończył się 9 lutego 1321 i nakazał Krzyżakom zwrócić zagarnięte Polsce ziemie oraz wypłacić jej odszkodowanie w wysokości 30000 grzywien oraz nakaz pokrycia kosztów sądowych. Zakon ani myślał spełnić te warunki.

W 1323 książęta halicko-wołyńscy Lew II i Andrzej II zostali otruci. Wówczas Łokietek z pomocą węgierską osadził na tamtejszym tronie Bolesława Trojdenowicza, który po obcięciu tronu przeszedł na prawosławie i przyjął imię Jerzy II. W tym czasie Polska zawarła sojusz z pogańską Litwą, który został przypieczętowany małżeństwem polskiego królewicza Kazimierza z córką wielkiego księcia litewskiego Aldoną Giedyminówną. Na chrzcie przyjęła imię Anna. Na dłuższy dystans ten sojusz był niekorzystny dla strony polskiej ze względu na religię Litwy. Tegoż roku zawarto również sojusz z książętami zachodniopomorskimi przeciwko Brandenburgii. Miał on zły wpływ na sytuację na Mazowszu, gdzie lokalni książęta obawiając się rozległych sojuszy swego krewniaka z Krakowa, w 1326 zawarli przymierze z Krzyżakami. Rok później wraz z Litwą zaatakował Brandenburgię, ściągając na siebie złą opinię w świecie chrześcijańskim (katolickim). Krytyczna sytuacja przypadła na następny rok: zaatakował Księstwo Płockie, któremu na pomoc ruszyły wojska zakonu. Do tego król czeski Jan Luksemburski wraz za swą armią wyruszył na Kraków. Przed katastrofą, Polskę uratował król Węgier Karol Andegaweński, który groźbami wymusił na czeskiej armii odwrót. Jednak wracając do Czech, zhołdował książąt górnośląskich i wymusił na Henryku, księciu wrocławskim prawo do Wrocławia w razie jego bezpotomnej śmierci. W 1328 Władysław pojął fatalną w skutkach decyzję: podczas krucjaty czesko-krzyżackiej przeciw Litwie, zaatakował ziemie Zakonu^[4]. Złą sytuację międzynarodową wykorzystał Jan Luksemburczyk, który w 1329 w Toruniu zawarł oficjalne przymierze z zakonem skierowane przeciw królowi Krakowa. Na dodatek Jan Luksemburczyk jako król Polski nadał Krzyżakom Pomorze Gdańskie. W tym samy roku Władysław zawarł pokój z Brandenburgią. Do tego Krzyżacy zbrojnie zajęli ziemię dobrzyńską, a książę Wacław płocki złożył hołd lenny królowi czeskiemu.

[edytuj] Ostatnie lata życia

W 1331 do wyruszyła krzyżacko-czeska wyprawa na Kujawy. Gdy wojska zakonne doszły pod Kalisz okazało się, że Czesi są jeszcze na Śląsku, więc wycofali się spod miasta. Po drodze armia krzyżacka podzieliła się dwie części. Mniejszy miał odwieść łupy wojenne, zaś większy ruszył w stronę Brześcia Kujawskiego. Na mniejszą część wojsk wroga (odwożącą tabory z łupami) 27 września uderzył krakowski król. Starcie rozegrało się w pobliżu wsi Płowce. Była to słynna bitwa pod Płowcami, zapamiętana jako wielkie zwycięstwo polskiej armii. Wojskami polskimi dowodził sam król Władysław Łokietek i następca tronu Kazimierz. Krzyżacy stanęli do boju pod wodzą komtura krajowego chełmińskiego Otto von Lutterberga, marszałka zakonu Dietricha von Altenburga, wielkiego komtura Otto von Bonsdorfa. Mimo słynnego zwycięstwa nad częścią armii zakonu, został pokonany przez powracającą większą część armii krzyżackiej i musiał się wycofać. Krzyżacy również się wycofali, lecz w rok później anektowali Kujawy. Odwetowa wyprawa Łokietka zakończyła się w sierpniu porażką. Okrążony przez armie nieprzyjaciela, krakowski król zdał się na łaskę sądu władców Czech i Węgier. Jeszcze tego samego roku zorganizował wyprawę do Wielkopolski i odbił południowo-zachodnią część dzielnicy spod panowania głogowskich krewniaków.

[edytuj] Wywód rodowodowy

4. Konrad I zm. 31 sierpnia 1247
			2. Kazimierz I kujawski zm. 14 grudnia 1267
5. Agafia zm. 2 czerwca(?) po 1247
						1. Władysław I Łokietek zm. 2 marca 1333
6. Kazimierz I opolski zm. 13 maja w 1229 lub w 1230
			3. Eufrozyna opolska zm. 4 listopada w latach 1292-1294
7. Wiola opolska zm. 7 września 1251

[edytuj] Kazimierz III Wielki (1333-1370)

Tytulatura (łac): Kazimirus, Dei gracia rex Polonie ac terrarum Cracovie, Sandomirie, Syradie, Lancicie, Cuyavie, Pomeranie, Russieque dominus et heres.
Tytulatura (pol.): Kazimierz z Bożej łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, Pomorza i Rusi Czerwonej.

Kazimierz został koronowany na króla Polski 25 kwietnia 1333 przez arcybiskupa Janisława. Swą politykę zagraniczną zaczął od traktatów dyplomatycznych. W latach 1333 zawarł rozejm z Zakonem. W 1335 odbył się zjazd w Wyszehradzie, którym król czeski Jan w zamian za 20 tys. groszy praskich rzekł sie praw do korony polskiej. Natomiast decyzję w sprawie sporu polsko-krzyżackiego o Pomorze i Kujawy miał podjąć Sąd arbitrażowy, którego decyzją Zakon musiał zwrócić Polsce Kujawy i Ziemię dobrzyńską, zatrzymując w swych granicach Pomorze Gdańskie oraz ziemię michałowską i chełmińską. Wyrok nie zadowolił ani Polaków, ani Krzyżaków. W 1338 miał miejsce kolejny zjazd w Wyszehradzie. Na zjeździe Kazimierz otrzymał prawo dziedziczenia tronu ruskiego (halicko-wołyńskiego). W zamian nadał prawa do polskiej korony polskiej, swemu siostrzeńcowi, węgierskiemu królewiczowi Ludwikowi. Na zjeździe Kazimierz w zamian za zrzeczenie się praw do zhołdowanych przez Czechy księstw śląskich i Płocka, otrzymał deklarację neutralności w sprawie postawienia Krzyżaków przed sądem papieskim.

Rok później, w wyniku działać króla, Zakon stanął przed sądem papieskim w Warszawie. Wyrokiem sądu Krzyżacy zostali ekskomunikowani, zobowiązani do zwrócenia Polsce Pomorza, ziemi michałowskiej, chełmińskiej, dobrzyńskiej i Kujaw oraz pokrycia kosztów sądowych (1600 grzywien).

W 1343 podpisał z krzyżakami wieczny pokój w Kaliszu, w którym uzgodniono granicę taką jaką zaproponował sąd arbitrażowy w Wyszehradzie w 1335. Kazimierz wbrew postanowieniom pokoju, wkrótce zaczął ponownie używać tytułu "Pana Pomorza"^[5].

[edytuj] Polityka wobec Rusi, Mazowsza i Śląska

7 kwietnia 1340 książę ruski Jerzy II został zamordowany. Ruś była terenem spornym miedzy Polską, Węgrami i Litwą. Rozpoczęła się wojna o Ruś i tytuł Dux Russiae.

Kazimierz dowiedziawszy się o śmierci Jerzego, szybko wyruszył z nielicznymi wojskami na Ruś.^[6]. W wyniku wypraw Kazimierz zdobył Ruś Halicką (Włodzimierską zajęli Litwini). Zdobyte tereny niepozostały długo pod polskim panowaniem. Na przełomie lat 1340/41 namiestnik królewski Dymitr Dietko zbuntował się i wezwał Tatarów i wraz z nimi najechał Lubelszczyznę. Udało się go zatrzymać dopiero w krwawej bitwie nad Wisłą. Po zwycięstwie Kazimierz musiał porzucić na pewien czas swoje plany wobec Rusi.

W 1343 najechał księstwo głogowsko-żagańskie i przyłączył do Polski Wschowę. Już następnego roku ponownie wyprawił się na Ruś i zdobył ziemie przemyską i sanocka. Wkrótce wpadł w konflikt z Janem Luksemburczykiem zatrzymując w Kaliszu czeskiego następce tronu, gdy ten wracał z poselstwa od Krzyżaków. Doprowadziło to do 3-letnie wojny, zakończonej pokojem w Namysłowie. W trakcie wojny, w 1346 zmarł Jan Luksemburski, a nowym królem został jego syn Karol.

W 1349 Kazimierz zaatakował zdobył podległą Litwie Ruś Włodzimierską. Działał w zmowie z jednym z synów Giedymina - Kiejstutem, z którym parę miesięcy wcześniej wraz z papieżem omawiał warunki chrystianizacji Litwy. Zdobycze polskie zbudziły opór króla węgierskiego Ludwika Andegaweńskiego, który zaczął domagać się oddania pod jego wpływy Rusi. W 1350 doszło do najazdów litewskich na Polskę i Ruś, której włodzimierska część powróciła do Litwy. W następnym roku ruszyła wyprawa polsko-węgierska przeciwko Litwie. Na jej granicy Kiejstut podjął rokowania z Ludwikiem; zobowiązał sie przyjąć chrzest, lecz w drodze na Węgry zbiegł. W tym też roku Kazimierz potwierdził prawa Ludwika do korony polskiej w razie swej bezpotomnej śmierci, a na to się zanosiło, bowiem w czasie wyprawy ciężko zachorował. Drugim skutkiem ubocznym wyprawy była śmierć lennika czeskiego, księcia płockiego Bolesława III, którego ziemie zostały podzonę pomiędzy Polskę, a książąt mazowieckich. Innym ważnym dla Polski wydarzeniem tego był hołd lenny złożony przez dwóch książąt mazowieckich - Siemowita III i Kazimierz I. Hołd ten wzmocnił pozycję książąt wobec Państwa Zakonnego. Po śmierci Kazimierza I Warszawskiego w 1355 podległe mu księstwo warszawsko-sochaczewskie zostało wcielone do korony. W kolejnym roku doszło polsko-węgierskiej wyprawy na Ruś i oblężenia Bełza, którego załoga poddała się nie Polkom, lecz Węgrom.

W 1356 zawarto ostateczny rozejm z Litwą, a Kazimierz odjął starania przed Stolica Apostolską o chrystianizację Litwy. Odciążony na wschodzi na wschodzie król polski rozpoczął w 1358 interwencję na Mołdawii, ale nie udało mu sie rozciągnąć swej zwierzchności nad tamtejszym władcą.
Ostatecznie losy Rusi zostały przesądzone w 1366, gdy wyruszył wraz z 20-tysięczną armią na Ruś Włodzimierską i zdobył ją. Lubart zachował Łuck, a inni książęta litewscy otrzymali księstwa: włodzimierskie, chełmsko-bełskie i Podole jako lennicy Polski. W 1367 powstało w Haliczu arcybiskupstwo.^[7]

[edytuj] Ostatnie lata życia i testament

W 1368 usynowił swego wnuka Kaźka słupskiego, któremu spisał liczne ziemie na terenie całego królestwa (Kujawy, ziemie dobrzyńską, sieradzką i łęczycką wraz z grodami w Kruszwicy, Złotowie, Wałczu i Bydgoszczy).

W 1370 zmarł. Wówczas rozpoczął się problem sukcesji tronu. Kazimierz Słupski był wnukiem Kazimierza III i został przez niego adoptowany. Jednocześnie król Węgier Ludwik Andegaweński otrzymał gwarancję od Kazimierza III, że jeśli umrze bez męskiego potomka to otrzyma w spadku polski tron (w przeciwnym wypadku będzie mógł wykupić Ruś Czerwoną.

[edytuj] Wywód rodowodowy

4. Kazimierz I kujawski zm. 14 grudnia 1267
			2. Władysław Łokietek zm. 2 marca 1333
5. Eufrozyna opolska zm. 4 listopada po 1291
						1. Kazimierz Wielki zm. 5 listopada 1370
6. Bolesław Pobożny zm. 13 lub 14 kwietnia 1279
			3. Jadwiga kaliska zm. 10 grudnia 1333
7. Jolenta Helena zm. 16 lub 17 czerwca po 1304

[edytuj] Ludwik I Węgierski (1370-1382)

Tytulatura (łac.): Ludovicus, Dei gracia rex Polonie, Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rascie, Sclavonie, nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Lancicie, Syradie, Cuyavie, Lythuanie princeps suppremus, Pomeranie, Russieque dominus et heres etc.
Tytulatura (pol.): Ludwik z Bożej Łaski król Polski, Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Raszki, Slawonii, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, sieradzkiej, Kujaw i Pomorza.

Ludwik by zasiąść na tronie musiał pokonać innego kandydata do tronu, Kaźka słupskiego, którego w 1368 król Kazimierz usynowił. Jenak w 1338 Kazimierz Wielki i król Węgier Karol Robert zawarli umowę, na mocy którego w razie bezpotomnej śmierci polskiego króla tron miał odziedziczyć węgierski królewicz Ludwik. Została ona potwierdzona w 1351.

Znalazło się spore grono możnych (głownie w Wielkopolsce), którzy twierdzili, ze król przed śmiercią zmienił zdanie i wyznaczył na swego następce Kaźka. Stosunki między Kazimierzem a Ludwikiem w ciągu długich rządów obu władców przechodziły zmienne koleje losu. Władca Polski starał się korzystać z posiłków węgierskich w walkach na Rusi i Litwie, ale w dłuższej perspektywie nie przyniosło mu to wielkiego pożytku. Pod koniec życia król Polski uzyskał na tyle mocną pozycję, że mógł występować jako arbiter w sporach Andegawenów węgierskich z Luksemburgami czeskimi. Czy w tej sytuacji uważał, że w sprawie następstwa tronu nadal ręce wiąże mu umowa sprzed kilkudziesięciu lat?^[8]. Ludwik zdawał sobie sprawę z tego, że jego pozycja na dworze królewskim w Polsce była zagrożona , więc gdy tylko dowiedział się o zgonie króla, przybył do Krakowa i został koronowany na króla. Wkrótce po tym wrócił na Węgry, a matkę Elżbietę ustanowił wielkorządcą Polski. Od czasu śmierci Kazimierz nikt zbytnio nie interesował się sytemem obronnym kraju. Wykorzystali to Brandenburczycy zajmując Santok i Litwini zajmując Włodzimierz.

Nierozstrzygnięta została jednaka sprawa statutu Kaźka słupskiego. Temu ostatniemu króla zapisał liczne ziemie na terenie całego kraju^[9]. Gdyby Kaźko je objął, zostałby najmożniejszym panem w Królestwie, zagrażając i pochodzeniem i majątkiem każdemu władcy^[10]. Chcąc odebrać Kaźkowi prawo do zapisanych mu ziem i korony, obalił testament zmarłego władcy. Zaproponował Kaźkowi w zamian Ziemię dobrzyńską, kasztelanię kruszwicką, Wałcz i Złotów. Mimo początkowego oporu, musiał zgodzić sie na te warunki.

Nie oznaczało to końca walk o koronę. Gdy Kaźko został zmuszony do zrzeczenia się praw do korony, możni przeciwni Andegawenom zwrócili się do innego Piasta, Władysława (był mnichem w klasztorze benedyktyńskim w Dijon w Burgundii), dla którego podkanclerzy zmarłego króla Janko z Czarnkowa wykradł z grobu Kazimierza insygnia koronacyjne. Miały one posłużyć do koronacji w Gnieźnie, lub Poznaniu Piasta kujawskiego. W 1371 Władysław udał się do Ludwika, by tam pertraktować warunki przejęcia korny, lub zwrotu Gniewkowa. Niczego nie zyskał i musiał wracać do klasztoru. Nie oznaczało to rezygnacji z walki o koronę.

Król był nielubiany przez polską szlachtę (zwłaszcza w Wielkopolsce) przez szlachtę ze względu na swoje poczynania^[11]. By uspokoić sytuację w 1372 regentka Elżbieta wyruszyła do Wielkopolski (tam niezadowolenie było największe) i minowała Sędziwoja z Szubina starostą generalnym Wielkopolski. Doprowadziła również do powołania tzw.sądów restytucyjnych^[12].

Jednak Władysław powrócił w 1373 i 1375 (za drugim razem wraz z posiłkami burgundzkimi). W 1377 zawarł on z królem ugodę – zrzekł się księstwa gniewkowskiego, otrzymując w zamian 10 000 florenów i uposażenie w postaci opactwa Pannonhalma na Węgrzech.

W tym czasie w Koszycach w 1374 nadał szlachcie polskiej przywilej generalny. Była to cena za uznanie przez możnych praw Katarzyny, córki Ludwika do tronu polskiego. W 1375 Elżbieta eyjechała z kraju, a jej miejsce zajął w 1378 Władysław Opolczyk. Nie zyskał jednak poparcia elit i wkrótce został odwołany ze stanowiska. Otrzymał w zamian w lenno Dobrzyń i Gniewkowo. Wybór nie był przypadkowy: Władysław czuwał tam by nie wznowił się ruch opozycyjny przeciw dynastii panującej. Młodszy syn księcia mazowieckiego Siemowita III był traktowany przez polską opozycję jako kandydat do korony królewskiej i mąż przyszłej dziedziczki Krakowa^[13].

W 1379 zwołał w Koszycach zjazd polskiego rycerstwa, na którym uznali oni prawa Marii Andegaweńskiej do tronu polskiego. Przed śmiercią zdążył jeszcze nadać przywilej podatkowy duchowieństwu. Zmarł w nocy z 10 na 11 września 1382.

[edytuj] Wywód rodowodowy

4. Karol Martel
			2. Karol Robert
5. Klemencja Habsburg
						1. Ludwik Węgierski
6. Władysław I Łokietek
			3. Elżbieta Łokietkówna
7. Jadwiga kaliska

[edytuj] Bezkrólewie (1382-1384)

do uzupełnienia

[edytuj] Jadwiga Andegaweńska (1384-1386)

Tytulatura (łac.): Hedvigis dei gracia Regina Polonie, necnon terrarum Cracovie, Sandomirie, Syradie, Lancicie, Cuyavie, Pomeranieque domina et heres
Tytulatura (pol.): Jadwiga z Bożej łaski królowa Polski, pani i dziedziczka ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw i Pomorza

Po dwuletnim bezkrólewiu panowie polscy wybrali młodziutką Jadwigę, która panowanie w Polsce rozpoczęła dopiero w 1384 r. (koronowana w katedrze wawelskiej 16 października). Była ona zaręczona z księciem austriackim Wilhelmem, lecz panowie polscy w obliczu zagrożenia przez zakon krzyżacki ofiarowali rękę wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle. Młodziutką królową trzeba było do tego kroku przekonywać. Używano przeróżnych argumentów, mianowicie, że zaręczyny w wieku nieletnim są nieważne, że to dla dobra państwa i dla krzewienia wiary (Jagiełło przyrzekł schrystianizować Litwę co stało się faktem w 1387 r.). Dzięki jej zgodzie zawarto w 1385 r. pierwszą unię polsko-litewską w Krewie.

[edytuj] Rok 1386

W styczniu z Lublina do Krakowa przybył wielki książę litewski Jagiełło na chrzest, po rękę Jadwigi i tron Polski. Królowa wysłała do gościa swego dworzanina Zawiszę z Oleśnicy, by ten przyjrzał się Jagielle. Litewski książę szybko zorientował się po co przybył rycerz i zaprosił go do łaźni, by ten mógł przyjrzeć się przyszłemu królowi. Zawisza powiedział Jadwidze, że: Jagieło ma wesołe oblicze, jest dobrze zbudowany, stateczny, nie pija alkoholu, tylko wodę źródlaną. 15 lutego Jagiełło przyjął chrzest w obrządku łacińskim. 18 lutego spokojna królowa (po zapewnieniach Zawiszy) w interesie państwa i całego świata chrześcijańskiego stanęła do ślubu. 4 marca 1386 w katedrze wawelskiej wielki książę litewski Władysław Jagiełło został koronowany na króla Polski. Wydarzenie to zapoczątkowało pierwszy okres jego rządów, we współpracy z młodą małżonką Jadwigą pozostającą niewątpliwie pod silnym wpływem małopolskich elit możnowładczych^[14].

[edytuj] Wywód rodowodowy

4. Karol Robert
			2. Ludwik Węgierski
5. Elżbieta Łokietkówna
						1. Jadwiga Andegaweńska
6. Stefan II Kotromanić
			3. Elżbieta Bośniaczka
7. Elżbieta Inowrocławska

[edytuj] Kalendarium

• 1320 - koronacja Władysława Łokietka na króla Polski. Zawarcie sojuszu polsko-węgierskiego.
• 1321 - proces w Inowrocławiu w sprawie sporu polsko-krzyżackiego.
• 1323 - śmierć książąt ruskich - Lwa II i Andrzeja II; osadzenie na tronie halickim Bolesława Trojdenowicza.
• 1325 - zawarcie sojuszu polsko-litewskiego i ślub królewicza Kazimierza z Aldoną Anną.
• 1326 - początek wojny z Brandenburgią.
• 1327 - początek wojny z Czechami i Krzyżakami
• [[]]

[edytuj] Ustrój polityczny

Formą sprawowania władzy w Odrodzonym Królestwie była monarchia stanowa, wprowadzona w 1320 w miejsce dotychczasowej feudalnej monarchii patrymonialnej. Władza teoretycznie była podzielona pomiędzy królem a stanami.

[edytuj] Nazwa kraju

do napisania

[edytuj] Korona Królestwa Polskiego

do uzupełnienia

[edytuj] Księga praw Królestwa

"A ponieważ w Królestwie Polskim sądy prawa polskiego od dawnych czasów sądziły według pewnych zwyczajów, czy raczej nawet według zepsucia przekupstwem, które [to zwyczaje] różni na różne sposoby zmieniając, dopuszczali się licznych fałszywych orzeczeń i nieprawidłowości, ten król, zapalony umiłowaniem sprawiedliwości, zwoławszy prałatów i szlachtę - baronów całego całego swojego Królestwa, odrzucił wszystkie zwyczaje niezgodne z rozsądkiem i z prawem, a rozstrzygnięcia odpowiadające i prawu, i rozsądkowi, przez które każdemu jednakowo i na równi byłaby oddana sprawiedliwość, za wspólną zgodą prałatów i baronów ujął w formę pisaną, aby były przestrzegane po wieczne czasy"^[15].

[edytuj] Statuty: wielkopolski i małopolski

do uzupełnienia

Ustrój społeczny:
do uzupełnienia

Prawo cywilne:
do uzupełnienia

Prawo karne:
do uzupełnienia

Prawo procesowe:
do uzupełnienia

[edytuj] Ważniejsze przywileje

Stan	Data	Miejsce	Władca	Postanowienia
Żydzi	1334	???	Kazimierz III Wielki	Rozszerzenie postanowień statutu kaliskiego na obszar całego państwa
Szlachta	1355	Buda	Ludwik Węgierski	Przywilej budziński - za uznanie za dziedzica tronu: zniesienie stancji; wynagrodzenie za wyprawy zagraniczne
Szlachta Duchowieństwo	17 września 1374 1381	Koszyce	Ludwik Węgierski	Przywilej koszycki - za uznanie córek za następczynie: jedyny podatek – poradlne z 12 na 2 gr z łanu chłopskiego; podatki inne tylko za zgodą szlachty; starostwa dla Polaków; wykup z niewoli szlachty; zwolnienie z prac na rzecz państwa – mosty, drogi, wały

[edytuj] Głowa państwa

do uzupełnienia

[edytuj] Rada królewska

Rada królewska - była ważnym organem władzy państwowej. Jej kompetencje nie były ściśle określone i mogły ulec zmianie, podobnie jak jej skład. W jej skład na pewno, z racji sprawowanego urzędu wchodzili: biskup krakowski, kanclerz krakowski, podkanclerzy Królestwa, kasztelan krakowski, wojewoda, podskarbi, wielkorządca krakowski oraz podkomorzy krakowski. Inni dostojnicy wschodzili w jej skład (jako rzeczoznawcy) w zależności od sprawy. Znany jest skład tego kolegium doradczego z 1368 z ordynacji krakowskich żup solnych, w której występuje pn.rada króla pana.

Spośród osób duchownych należeli: - Florian Mokrski, biskup krakowski - Janusz Suchywilk, kanclerz krakowski - Zawisza Kurozwęcki, archidiakon krakowski - Janko z Czarnkowa, podkanclerzy koronny - Bodzęta, wielkorządca krakowski, arcybiskup gnieźnieński - Michałko, kanonik krakowski, pierwszy notariusz królewski - Szymko, notariusz królewski - Jan Jelitko, zarządca mennicy

Spośród osób świeckich należeli: - Jan z Melsztyna, kasztelan krakowski - Piotr Nieorza, wojewoda sandomierski - Andrzej Wawrowski, podsędek krakowski - Mściwój, podkomorzy krakowski - Otto z Pilczy - Dymitr z Goraja, podskarbi wielki koronny - Świętosław, były podskarbi wielki koronny - Małocha, były wielkorządca - Szczepanko, "magister murorum" (budowniczy królewski)

Był to organ sprawny i kompetentny oraz wierny królowi, ponieważ to król albo sam urzędy obsadzał, albo posiadał duży wpływ na ich obsadę, zwłaszcza jeśli chodziło o godności kościelne. Trudno natomiast w nim zauważyć przejawy reprezentacji stanowej, bo takiego charakteru nie miał, lecz zapewne nie wypierał się interesów warstwy społecznej, z której pochodzili jego członkowie. Do konsolidacji i integracji państwa mógł się przyczynić o tyle, o ile doradzał królowi i razem z nim podejmował decyzje. Jednak przez swój prawie wyłącznie krakowski skład tylko drażnił ambicje dostojników innych ziem, którzy podobnych ról pełnić nie mogli.^[16]

Z czasem Rada królewska zmieniła się w Senat.

[edytuj] Spory o tron polski

do uzupełnienia - pretensje Luksemburczyków oraz okres bezkrólewia i panowanie Jadwigi do 1386

Ludwik by zasiąść na tronie musiał pokonać innego kandydata do tronu, Kaźka słupskiego, którego w 1368 król Kazimierz usynowił. Jenak w 1338 Kazimierz Wielki i król Węgier Karol Robert zawarli umowę, na mocy której w razie bezpotomnej śmierci polskiego króla tron miał odziedziczyć węgierski królewicz Ludwik. Została ona potwierdzona w 1351. Znalazło się spore grono możnych (głownie w Wielkopolsce), którzy twierdzili, ze król przed śmiercią zmienił zdanie i wyznaczył na swego następce Kaźka. Stosunki między Kazimierzem a Ludwikiem w ciągu długich rządów obu władców przechodziły zmienne koleje losu. Władca Polski starał się korzystać z posiłków węgierskich w walkach na Rusi i Litwie, ale w dłuższej perspektywie nie przyniosło mu to wielkiego pożytku. Pod koniec życia król Polski uzyskał na tyle mocną pozycję, że mógł występować jako arbiter w sporach Andegawenów węgierskich z Luksemburgami czeskimi. Czy w tej sytuacji uważał, że w sprawie następstwa tronu nadal ręce wiąże mu umowa sprzed kilkudziesięciu lat?. Ludwik zdawał sobie sprawę z tego, że jego pozycja na dworze królewskim w Polsce była zagrożona, dlatego gdy tylko dowiedział się o zgonie króla, przybył do Krakowa i został koronowany na króla. Wkrótce po tym wrócił na Węgry, a matkę Elżbietę ustanowił wielkorządcą Polski. Nierozstrzygnięta została jednaka sprawa statutu Kaźka słupskiego. Temu ostatniemu króla zapisał liczne ziemie na terenie całego kraju^[17]. Gdyby Kaźko je objął, zostałby najmożniejszym panem w Królestwie, zagrażając i pochodzeniem i majątkiem każdemu władcy. Chcąc odebrać Kaźkowi prawo do zapisanych mu ziem i korony, obalił testament zmarłego władcy. Zaproponował Kaźkowi w zamian Ziemię dobrzyńską, kasztelanię kruszwicką, Wałcz i Złotów. Mimo początkowego oporu, musiał zgodzić sie na te warunki. Nie oznaczało to końca walk o koronę. Gdy Kaźko został zmuszony do zrzeczenia się praw do korony, możni przeciwni Andegawenom zwrócili się do innego Piasta, Władysława (był mnichem w klasztorze benedyktyńskim w Dijon w Burgundii), dla którego podkanclerzy zmarłego króla Janko z Czarnkowa wykradł z grobu Kazimierza insygnia koronacyjne. Miały one posłużyć do koronacji w Gnieźnie, lub Poznaniu Piasta kujawskiego. W 1371 Władysław udał się do Ludwika, by tam pertraktować warunki przejęcia korny, lub zwrotu Gniewkowa. Niczego nie zyskał i musiał wracać do klasztoru. Nie oznaczało to rezygnacji z walki o koronę. Król był nielubiany przez polską szlachtę (zwłaszcza w Wielkopolsce) ze względu na swoje poczynania^[18]. Jednak Władysław powrócił w 1373 i 1375 (za drugim razem wraz z posiłkami burgundzkimi). W 1377 zawarł on z królem ugodę – zrzekł się księstwa gniewkowskiego, otrzymując w zamian 10 000 florenów i uposażenie w postaci opactwa Pannonhalma na Węgrzech. W 1378 król przeniósł Władysława Opolczyka na Kujawy, powierzając mu dawne księstwa Kaźka słupskiego (Dobrzyń) i Władysław Białego (Gniewkowo). Wypróbowany stronnik Andegawenów miał więc czuwać, by nie odrodził się w nich duch opozycji wobec władzy królewskiej. Przede wszystkim jednak miał wpłynąć na postawę książąt mazowieckich. Młodszy syn Siemowita III, Siemowit IV był bowiem traktowany przez opozycję jako kandydat do korony królewskiej i mąż przyszłej dziedziczki Królestwa^[19].

[edytuj] Insygnia królewskie

do uzupełnienia

[edytuj] Urzędy państwowe

• centralne
• ziemskie
• grodzkie
• miejskie

L.p.	Urząd	Kompetencje	Urzędy podległe	Dodatkowe informacje
.	Kanclerz	Kierowanie kancelarią królewską i polityką zagraniczną.
.	Podkanclerzy	Kierowanie kancelarią królewską i polityką zagraniczną.		Zastępca kanclerza, nie był jego podwładnym.
.	Marszałek	Dbanie o bezpieczeństwo, spokój i czystość w miejscu przebywania monarchy.
.	Podskarbi	Kierowanie finansami państwa (wydatkami, biciem monet), zarządzanie nieobsadzonymi Królewszczyznami.
.	Wielkorządca krakowski	Zarządzanie dobrami królewskimi w Małopolsce.
.	Żupnik	Kierowanie żupą krakowską (ich finansami, zbytem, płacami)
.	[[]]
.	[[]]
.	[[]]
.	[[]]
.	[[]]

[edytuj] Prawa lokacyjne

• Prawo magdeburskie (łac. Ius municipale magdeburgense) - do uzupełnienia
• Prawo poznańskie (łac. ius Posnaniense) – lokalna, wielkopolska odmiana prawa magdeburskiego. Powstało ono wskutek niedostatecznej znajomości tegoż prawa przez lokalnych książąt, a później i królów, którzy omijali te niedostatki poprzez wzorowanie się na poznańskiej wersji tegoż prawa.
• Prawo chełmińskie (łac. ius Culmense vetus) - do uzupełnienia
• Prawo ruskie (łac. ) - prawo osadnicze, stosowane głównie na terenie księstw ruskich i wschodnich terenach Polski XII-XV wieku. Opierało się na osobistym poddaństwie chłopa i świadczeniach w naturze - daninach i robociźnie. Zezwalało na dowolność w wyborze miejsca osadzenia wsi. Osady powstałe na bazie tego prawa charakteryzowały się układem niwowym nieregularnym. Osadnicy podlegali bezpośrednio kniaziowi. Naczelnikiem wsi był tywon, występowała też funkcja dziesiętnika.

[edytuj] Kościół

[edytuj] Polityka Kazimierza Wielkiego wobec kościoła rzymskiego

Bardzo poważne miejsce w odrodzonym Królestwie, tak jak w całej ówczesnej Europie zajmował Kościół. Liczył się jego autorytet moralny i ponadpaństwowy powszechny charakter oraz siła ekonomiczna, uniezależniona przez immunitety od administracji państwowej; liczyli się duchowni jako ludzie wykształceni, często niezbędni aparatowi władzy monarszej Wyższe dostojeństwa kościelne miały samoistną wysoką rangę w życiu politycznym państwa. Kościół ograniczał suwerenność władzy monarszej wewnątrz państwa, a Stolica Apostolska była zdolna ograniczyć ja również od zewnątrz. Król nie usiłował pomniejszyć roli Kościoła lecz sprząc z interesem monarchii. I mimo, że nie brakowało konfliktów między Kościołem i królem, Kościół okazał się ostateczną siłą w tworzeniu nowego Królestwa Polskiego.^[20]. By do tego dokonać, na stolicach biskupich musieli zasiadać ludzie wierni królowi. Sprawa nie była łatwa, bowiem w okresie rozbicia dzielnicowego utrwaliła się praktyka powoływania biskupów przez kapituły. W XIV wieku wyłoniło się nowe zagrożenie dla państwa: powoływanie biskupów bezpośrednio przez Stolicę Apostolską. Działo się to początkowo w przypadkach szczególnych, np. śmierci biskupa w drodze do Stolicy Apostolskiej, a z czasem w wyniku tzw.rezerwacji^[21]. Kandydaci kurii papieskiej nie zawsze odpowiadali królowi. Jeden z takich przypadków zdarzył się w 1357 w Płocku, gdzie tzw.prowizję^[22] otrzymał dominikanin Bernard, którego król oskarżał o sprzyjanie Krzyżakom. Król nie wyraził zgody na tegoż biskupa, a kapituła wybrała przyjaznego królowi Imisława Wrońskiego; powstał w ten sposób spór, który w 1363 zakończył się zwycięstwem króla i odebraniem godności biskupiej Bernardowi. Pokazuje to troskę króla o obsadę stolic biskupich przez ludzi mu wiernych. Dbano również o korzystna obsadę opactw.

Kazimierz Wielki wiedział jak ważną rolę w zjednoczeniu kraju pełnił arcybiskup Jakub Świnka. Rzeczą jasną było, że dawne Królestwo Polskie, odpowiadało terytorialnie polskiej prowincji kościelnej. Nic więc dziwnego, że król sprzeciwił się próbom podporządkowania diecezji wrocławskiej^[23], metropolii praskiej i poparł starania arcybiskupa gnieźnieńskiego o przywrócenie pod jego zwierzchnictwo diecezji kamieńskiej^[23]. W czasach Kazimierza Wielkiego diecezja lubuska^[23] leżąca na terytorium Brandenburgii zaczęła ujawniać tendencje do rozluźnienia stosunków z Gnieznem. W tej sprawie wiele zależało od biskupa, dlatego Kazimierz zabiegał w Awinionie o odpowiednią obsadę tej diecezji. Biskupi lubuscy uczestniczyli w katolicyzacji Rusi oraz posiadłości ziemskie na terytorium Korony, co dawało królowi możliwość politycznego nacisku w razie niesubordynacji.

Szczególnego znaczenie w Polsce Kazimierza nabrały poprawne stosunki z arcybiskupem gnieźnieńskim Jarosławem. Jarosław studiował teologię i prawo na Uniwersytecie Bolońskim. Służył Kazimierzowi na polu dyplomacji z Krzyżakami. W 1357 na synodzie w Kaliszu dokonał kodyfikacji obowiązujących w polskim kościele praw. Był to ważny czynnik integracji państwa w sferze stosunków kościelnych i zarazem wzorzec dla późniejsze kodyfikacji prawa ziemskiego. Przy współpracy z arcybiskupem królowi udało się opodatkować łany kmiece w dobrach kościelnych, egzekwować od Kościoła podatek na cele publiczne i przeprowadzić na dużą skalę reformę systemu dziesięcinnego przez upowszechnienie dziesięciny pieniężnej. Nie były to sprawy popularne w kościele polskim, czego przykładem był postawa biskupów krakowskich. Konflikty te łagodził arcybiskup Jarosław.

Również ważne miejsce w relacjach państwo-Kościół zajmowała polityka Kazimierza względem kurii awiniońskiej. Zwracał się do niej wielokrotnie w sprawie obsady biskupów i niższych stanowisk kościelnych oraz zwolnienia ze świadczeń pieniężnych ze względu na wojnę o Ruś^[24].

[edytuj] Podział administracyjny kościołów chrześcijańskich

do uzupełnienia

Metropolie i diecezje na ziemiach Królestwa Polskiego i księstw wasalnych (lennych):
Kościół	Metropolia	L.p.	Diecezja	Biskupi	Stolica	Dodatkowe informacje
Kościół rzymskokatolicki	gnieźnieńska	1.	gnieźnieńska (archidiecezja)	arcybiskupi metropolici	Gniezno
		2.	włocławska	biskupi	Włocławek
		3.	krakowska	biskupi	Kraków
		4.	płocka	biskupi	Płock
	---	5.	poznańska	biskupi	Poznań	Diecezja wyjęta (podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej)
	halicka	6.	halicka (archidiecezja)	arcybiskupi metropolici	Halicz
		7.	przemyska	biskupi	Przemyśl
		8.	włodzimierska	biskupi	Włodzimierz
		9.	chełmska	biskupi	Chełm
		10.	kamieniecka	biskupi	Kamieniec
Cerkiew prawosławna	halicka	11.	halicka (archidiecezja)	arcybiskupi metropolici	Halicz
		12.	chełmska	biskupi	Chełm
		13.	przemyska	biskupi	Przemyśl
		14.	włodzimierska	biskupi	Włodzimierz
Kościół ormiański	---	15.	lwowska (archidiecezja)	arcypasterze	Lwów	Niezależna od Patriarchatu w Eczmiadzynie

[edytuj] Samorząd i podział terytorialny

do uzupełnienia

Prowincja	L.p.	Województwo	Ziemia (na której się znajdowało)	Okres istnienia	Wojewodowie	Miasto wojewódzkie	Powierzchnia w km²	Ludność w tys.	Współczesne województwo (w przybliżeniu)
Wielkopolska	1.	poznańskie	poznańska	1314 - 1793	wojewodowie	Poznań			wielkopolskie
	2.	kaliskie	kaliska, gnieźnieńska	1314 - 1793	wojewodowie	Kalisz			wielkopolskie
	3.	sieradzkie	sieradzka	1339 - 1795	wojewodowie	Sieradz			łódzkie
	4.	łęczyckie	łęczycka	1339 - 1793	wojewodowie	Łęczyca			łódzkie
	5.	brzeskie	kujawska	XIV w. - 1793	wojewodowie	Brześć Kujawski			kujawsko-pomorskie
	6.	inowrocławskie	kujawska	XIV w. - 1772	wojewodowie	Inowrocław			kujawsko-pomorskie
Małopolska	7.	krakowskie	krakowska	1308 - 1795	wojewodowie	Kraków			małopolskie, śląskie (Częstochowa)
	8.	sandomierskie	sandomierska, radomska, lubelska	1308 - 1795	wojewodowie	Sandomierz			podkarpackie, lubelskie, świętokrzyskie, mazowieckie (Radom)
	9.	Ruś Halicka1	halicka, lwowska, przemyska, sanocka, Pokucie	1340 - 1378	namiestnicy	Halicz			podkarpackie, obwody Ukrainy: iwanofrankiwski, tarnopolski, lwowski
1 była starostwem generalnym, stojącym na równi z województwem.

[edytuj] Wasale

Ze względu na termin "Królestwo Polskie" Polska miała liczne lenna. Za panowania Kazimierza Wielkiego przybyło ich najwięcej.

L.p.	Wasal	Władcy	Stolica	Okres zależności lennej	Sposób dostania się w zależność lenną	Informacje dodatkowe
1.	Księstwo Gniewkowskie	książęta gniewkowscy	Gniewkowo	1306 - 1364 i 1378-1392	1306 - dobrowolne złożenie hołdu lennego; 1378 - nadanie tej ziemi Władysławowi Opolczykowi;
2.	Księstwo Inowrocławskie	książęta inowrocławscy	Inowrocław	1312 - 1327 i 1378-1392	1312 - dobrowolne złożenie hołdu lennego; 1378 - nadanie tej ziemi Władysławowi Opolczykowi;
3.	Księstwo Dobrzyńskie	księstwo dobrzyńskie	Dobrzyń	1312 - 1327, 1343-1352 i 1378 - 1392	1312 - dobrowolne złożenie hołdu lennego; 1378 - nadanie tej ziemi Władysławowi Opolczykowi;
4.	Księstwo Sieradzkie	książęta sieradzcy	Sieradz	1327 - 1339	1327 - wymiana Inowrocławia na Sieradz
5.	Księstwo Łęczyckie	książęta łęczyccy	Łęczyca	1327 - 1349	1327 - wymiana Dobrzynia na Łęczycę
6.	Księstwo Mazowieckie	książęta mazowieccy	Czersk	1351 - 1526	1351 - dobrowolne złożenie hołdu lennego dla polepszenia swej pozycji wobec krzyżaków
7.	Księstwo Warszawsko-Sochaczewskie	książęta warszawscy	Warszawa	1351 - 1355	1351 - dobrowolne złożenie hołdu lennego dla polepszenia swej pozycji wobec krzyżaków
8.	Ziemia santocka	książęta santoccy	Santok	1365 - ok.1371	Ulryl von Osten
9.	Księstwo Bełskie	książęta bełscy	Bełz	1366 - 1378
10.	Księstwo Chełmskie	książęta chełmscy	Chełm	1366 - 1378	1366 - układ między Olgierdem a Kazimierzem Wielki i nadanie tegoż księstwa Jerzemu Narymuntowiczowi
11.	Księstwo Podolskie	książęta podolscy	Kamieniec Podolski	1366 - 1378	1366 - układ między Koriatowiczami a Kazimierzem Wielki i nadanie im lenna podolskiego
12.	Księstwo Włodzimierskie	książęta włodzimierscy	Włodzimierz Wołyński	1366 - ok.1371	1366 - układ między Lubartem a Kazimierzem; nadanie Lubartowi lenna włodzimierskiego
13.	Ziemia wieluńska z Częstochową	książę wieluński	Wieluń	1378 - 1392	1378 - nadanie tych ziem Władysławowi Opolczykowi

[edytuj] Polityka zagraniczna

[edytuj] Polityka wobec Śląska, Mazowsza i Pomorza

do uzupełnienia

[edytuj] Polityka ruska

W 1323 w bitwie zginęli dwaj książęta ruscy - Lew II i Andrzej II. Byli ostatnimi przedstawicielami dynastii Rurykowiczów w Haliczu i Włodzimierzu. W tej sytuacji Władysław Łokietek poparł kandydaturę Bolesława, syna księcia mazowieckiego Trojdena i Marii, siostry poległych książąt halickich. Sytuacja ta dała możliwość sprawdzenia zawartego trzy lata wcześniej przymierza z Węgrami. W tym samym roku wyruszyła polsko-węgierska wyprawa na Ruś, w wyniku której na tronie ruskim zasiadł Bolesław; przyjął on prawosławie i imię Jerzy II.

W 1338 miał miejsce II Zjazd w Wyszehradzie, na którym zjawili się Karol Andegaweński, król Węgier - gospodarz, Kazimierz III, król Polski, Karol, margrabia Moraw - reprezentant ojca Jana, króla Czech i Jerzy II, książę halicko-włodzimierski. Ten ostatni postanowił, iż w razie swej bezpotomnej śmierci władzę nad Haliczem i Włodzimierzem przejmie król Kazimierz III. Jednak by ta umowa mogła wejść w życie musiał się na nią zgodzić król węgierski. W tej sytuacji Kazimierz uznał królewicza węgierskiego, Ludwika za swego następcę w razie swej bezpotomnej śmierci.

Już dwa lata później, 7 października 1340 w wyniku spisku poddanych został zamordowany piastowski książę Rusi - Jerzy II. Doprowadziło to do wybuchu wojny o Ruś i tytuł Dux Russiae. Kazimierz zebrawszy niewielkie odziały wojska pośpiesznie wyruszył po swoje dziedzictwo^[25]. Równe pretensje co Polska, zgłaszała także Litwa, ponieważ żona Jerzego II, Eufemia była córką wielkiego księcia Giedymina. W wyniku zbrojnych zmagań Ruś Halicka przypadła Polsce, a Włodzimierska Litwie. Jednak Polska nie utrzymała długo swych zdobyczy: zimą w 1341 namiestnik na Rusi Dymitr Denko zbuntował się i wkrótce wraz z Tatarami zaatakował Lubelszczyznę. Najazd udało się dopiero zatrzymać w krwawej bitwie nad Wisłą. Kazimierz musiał pogodzić się z bardzo ograniczonym sukcesem, którym było uznanie jego zwierzchności przez poszczególnych potężnych bojarów i skierować swą politykę na Czechy i Krzyżaków. W 1343 Kazimierz podpisał z Krzyżakami wieczysty pokój w Kaliszu. Zabezpieczywszy północną granicę kraju ponownie, lecz na krótko skierował swe działania na Ruś i rok później zajął ziemie przemyską i sanocką. W 1345 Kazimierz ponownie musiał odłożyć na dalszy plan podbój ziem ruskich, bowiem wdał sie w konflikt z Czechami. Po zawarciu z nimi pokoju, ponownie wyruszył na litewską część Rusi zdobywając w 1349 Lwów, Halicz i Włodzimierz Wołyński. Jednak w następnych roku Litwini w wyniku 2 najazdów na Polskę i Ruś odzyskali Włodzimierz Wołyński, Bełz i Chełm. W 1351 siły polsko-węgierskiego wyprawiły się na Litwę, na której granicy Kiejstut w wyniku negocjacji zgodził się przyjąć chrzest, lecz zbiegł w drodze na Węgry. W marcu 1352 wyruszyła kolejna wyprawa na Litwę w trakcie której oblegano Bełz, którego załoga w końcu poddała się, nie Polakom, lecz Węgrom! Pod koniec roku Kazimierz zawarł rozejm i w 1356 pokój z Giedyminowiczami: Litwa zatrzymała Wołyń z Bełzem i Chełmem, a Polska Ruś Halicką, natomiast ziemia krzemieniecka otrzymała status kondominium polsko-litewskiego. Sprawa przynależności państwowej Rusi została rozstrzygnięta w 1366, kiedy to Kazimierz z wieka armią uderzył na Ruś Włodzimierską i pokonał Lubarta. W wyniku zawartego te samego roku pokoju Lubart zachował Łuck i jako lennik Polski księstwo włodzimierskie, a inni książęta litewscy otrzymali od Kazimierza na zasadzie lennej: księstwo chełmsko-bełskie (Jerzy Narymutowicz) i Podole (Aleksander Koriantowicz). W następnym roku w Haliczu powołano arcybiskupstwo łacińskie, a w 1370 prawosławne. W ten sposób uszanowano tradycję odrębności Rusi, którą za czasów jej związków z Węgrami głosił tytuł król Halicza i Włodzimierza, czy też Królestwo Rusi.

Pod koniec 1370 zmarł król Kazimierz III a jego następcą został król węgierski Ludwik, którego bardziej interesowały sprawy Węgier niż Polski. Osłabienie państwa polskiego wykorzystała Litwa najeżdżając Ruś i zajmując Księstwo Włodzimierskie, chełmsko-bełskie i Podole. Litwa w ten sposób odzyskała utracone przed 4 laty ziemie. Przebywający wówczas w Krakowie Koriantowicz utracił księstwo, natomiast Jerzy Narymutowicz przyłączył się do Litwinów. W 1372 Ludwik mianował księcia opolskiego Władysława Opolczyka namiestnikiem Rusi. Wzbudziło to sprzeciw polskich elit obawiających się o utratę Rusi. W roku 1377 Ludwik Węgierski zorganizował zwycięską wyprawę, w której zdobyto Bełz, Chełm, Horodło. Królestwo polskie zostało praktycznie opanowane przez Węgrów, którzy osadzili wszędzie swoich starostów. Ziemię włodzimierską i łucką oddano powtórnie Lubartowi, który został lennikiem Ludwika. Jerzy Narymuntowicz został usunięty z swojego lenna, a otrzymał w zamian wołost lubaczowską. Książę podolski Aleksander Koriantowicz złożył hołd lenny Ludwikowi jako królowi Węgier, a nie Polski! W następnym roku Władysław Opolczyk został odwołany ze swej funkcji, otrzymując w zamian stanowisko wielkorządcy Polski, a Rus Czerwoną włączono bezpośrednio do Węgier. Wzbudziło to jeszcze większą niechęć Polaków do rządów Andegawenów, co wykorzystał piastowski pretendent do tronu - Władysław Biały z kujawskiej linii Piastów.

Dopiero wyprawa wojenna Jadwigi z 1387 zdołała odzyskać bezpośrednią władzę nad Rusią Halicką i zwierzchnią nad Podolem. W 1388 Bełz ponownie stał się lennem Polski.

[edytuj] Związki z Węgrami

do uzupełnienia

[edytuj] Unia personalna

do uzupełnienia

[edytuj] Zmienne stosunki z Litwą

do uzupełnienia

[edytuj] Unia w Krewie

do uzupełnienia

[edytuj] Międzynarodowy kongres królów w Krakowie w 1364

Kongres królów (inaczej Kongres krakowski, Zjazd monarchów, Kongres monarchów) - był jednym z trzech ważnych wydarzeń lat 1363-64. Okazją do jego zwołania był spór Andegawenów węgierskich z Luksemburgami czeskimi, w którym Kazimierz był arbitrem oraz wizyta Piotra de Lasignan, króla cypryjskiego, który objeżdżał dwory władców Europy, organizując kolejną krucjatę do Ziemi Świętej. Po drodze na zjazd przybył do Pragi, by zabrać ze sobą nowego cesarza Karola Luksemburskiego i jego syna Wacława. W Krakowie (22 września) przywitali ich: gospodarz - Kazimierz, król polski, Ludwik, król węgierski, Waldemar, król duński, Otto, książę bawarski, Siemowit, książę mazowiecki, Bolko, książę świdnicki, Władysław, książę opolski, Bogusław, książę słupski. Czas spędzili na turniejowych potyczkach, słynnym bankiecie u rajcy krakowskiego Mikołaja Wierzynka^[26], który "przez kilkanaście dni okazywał w przyjęciu staranność" , a także - od czasu, do czasu - na rozmowach o planowanej wyprawie krzyżowej. Przebieg wydarzeń opisał jeden z czołowych poetów epoki - Guillaume de Machaut. Pozostawał on w służbie Jana Luksemburskiego od ponad trzydziestu lat, znał dobrze Europę Wschodnią. Wbrew przypuszczeniom niektórych historyków nie było go na kongresie. Scenerię wydarzeń przedstawił na podstawie wiadomości z pierwszej ręki^[27]. W czasie dyskusji na temat krucjaty król Piotr wysłuchał długiego szeregu świątobliwych zapewnień - najpierw od cesarza, później od króla węgierskiego, wreszcie zaś od samego Kazimierza^[28]. Po tym, gdy przyszło do turnieju, król Cypru był niepokonany^[29]. Następnie król Piotr otrzymawszy dary oraz "pełne czci" i "uprzejme" życzenia, opuścił Kraków i udał się do Wiednia^[30]. O powszechnej krucjacie nie było mowy. Piotr de Lusignan powrócił do Wenecji i na Cypr. Dla reszty Europy kongres w Krakowie był mglistym, szybko zapomnianym epizodem. Dla Polski natomiast był skromnym debiutem na scenie dyplomacji międzynarodowej^[31].

[edytuj] Społeczeństwo

do uzupełnienia

[edytuj] Drabina społeczna

W ówczesnej Polsce liczyła się przynależność do danego stanu społecznego (liczyło się to nawet bardziej niż przynależność etniczna). O przynależności do stanu decydował stan społeczny rodziców, np. jeżeli rodzice przynależeli do mieszczaństwa, to dziecko także było mieszczaninem. Wyjątkowym stanem był kler. Ponieważ duchownych obowiązywał celibat, nie mogli teoretycznie mieć dzieci. Duchownym mógł być każdy, niezależnie do jakiego stanu należał. Kolejnym stanem społecznym byli żydzi (jako stan społeczny w niektórych krajach europejskich). Uznawano ich za stan społeczny jako osobną grupę wyznaniową. Przynależność stanowa decydowała o prawach i obowiązkach mieszkańców kraju.
W tym celu każdy stan posiadał osobne sądy stanowe:

• szlacheckie
  • ziemskie
  • grodzkie
  • podkomorskie
• miejskie
• kościelne
• królewskie (dla Żydów) (?)
• nad chłopami.

Stany społeczne w Polsce

• Szlachta - wyższa klasa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego.
• Duchowieństwo - stan społeczny, który wyodrębnił się w XIII wieku. Duchownym mógł być przedstawiciel każdego stanu społecznego, ponieważ kler obowiązywał celibat.
• Mieszczaństwo - klasa średnia, która składała się z obywateli miast, czyli osób wolnych, podlegających prawu miejskiemu, uformowany w średniowieczu. Za czasów króla Kazimierza zostali obarczeni obroną miasta.
• Chłopi - najniższa warstwa społeczna. Zamieszkiwali wsie i trudzili się uprawą roli i hodowlą bydła na ziemi szlachcica, który był ich panem. Byli sądzeni przez tzw.sądy nad chłopami.
• Żydzi - status stanu społecznego otrzymali jako osobna grupa wyznaniowa.

[edytuj] Rycerze i szlachta

Była to wyższa warstwa społeczeństwa w Europie. XIV w. to okres przemiany stanu rycerskiego w szlachecki. Podobnie jak rycerz tak i szlachcic musiał stawać do walki na wezwanie króla (pospolite ruszenie). W przeciwieństwie do stanu średniego (mieszczaństwa) i chłopów, przedstawicielom szlachty nadawano urzędy państwowe i posiadali herby. Przedstawiciele tegoż stanu również decydowali o następstwie tronu, np.obalenie testamentu Kazimierza Wielkiego i osadzenie na tronie Ludwika, lub zgoda na panowanie jego córki (przywilej koszycki). Z czasem królowie chcąc wzmocnić swoją pozycję nadawali temu stanowi kolejne przywileje, co doprowadziło w 1454 do zastąpienia monarchii stanowej demokracją szlachecką.

Rody szlacheckie

• Melsztyńscy
• Starżowie
• Tęczyńscy
• Porajowie
• Kurozwęccy

[edytuj] Mieszczaństwo

do uzupełnienia

[edytuj] Chłopstwo

do uzupełnienia

[edytuj] Żydzi

Polska była jednym z niewielu krajów europejskich, w których Żydzi stanowili osobną warstwę społeczeństwa. W 1264 książę wielkopolski Bolesław Pobożny nadał Żydom w Kaliszu - statut, który stał się podstawom do osadnictwa żydowskiego w Polsce i utworzenia żydowskiej warstwy społeczeństwa.

Ważniejsze wyjątki z 36 punktów wchodzących w skład Statutu kaliskiego:

• 1. Kiedy jest sprawa przeciwko żydowi, nie może przeciw niemu świadczyć chrześcijanin sam, lecz razem z innym żydem.
• 2. Kiedy chrześcijanin pozywa na żyda o zastaw, żyd zaś utrzymuje, że żadnego nie wziął, wtedy żyd przysięgą się uwolni.
• 7. Kiedy zastaw chrześcijanina przez ogień lub kradzież u żyda zginie, żyd od nalegającego chrześcijanina przysięgą się uwolni.
• 8. Żydzi w sporach swoich (tj. między sobą) wyłączeni są spod sądów miejskich; zostają pod opieką króla lub wojewody.
• 9. Za zranienie żyda, słuszna kara i koszta kuracji.
• 10. Za zabicie żyda słuszna kara i konfiskata majątku.
• 11. Za uderzenie żyda kara zwyczajna w kraju.
• 14. Chrześcijanin niszczący cmentarz oprócz kary zwyczajnej majątek traci.
• 15. Rzucający kamieniem na szkołę żydowską odda wojewodzie dwa funty pieprzu.
• 20. Gdyby dowodów nie było, kto zabił żyda my żydom damy przeciw podejrzanym prawną opiekę.
• 21. Za gwałt na żydzie wyrządzony, chrześcijanin będzie karany podług prawa ziemskiego.
• 30. Nie wolno żydów oskarżać o używanie krwi chrześcijańskiej.
• 35. W gwałcie nocnym sąsiedzi żydowi pomoc dać winni pod kara 30 szelągów.
• 36. Wolno jest żydom wszystkie towary kupować, chleba i innych żywności dotykać się.

Postanowienie statutu obowiązywało jedynie w Wielkopolsce; do czasu aż król Polski Kazimierz III Wielki w 1334 rozszerzył je na terytorium całego królestwa. Nie był to jedyny "przywilej żydowski". Wszyscy Żydzi byli wyjęci spod państwowego sądownictwa i sądzeni byli jedynie przez sady królewskie.

[edytuj] Duchowieństwo

du uzupełnienia

[edytuj] Demografia

Duży przyrost demograficzny miał miejsce już w XIII wieku, gdy do Polski zaczęli przybywać koloniści z zachodniej Europy (głownie osadnicy niemieccy i walońscy).

Wzrost liczby ludności w XIV wieku miał miejsce w całej Europie środkowej (podczas, gdy na zachodnie zarazy doprowadziły do znacznego jej zmniejszenia). Polską demografię w tym okresie trudno jest prześledzić ze względu na zmiany terytorialne. Liczba ludności w dzielnicach różniła się od siebie, więc najlepiej byłoby obliczyć ludność wg dzielnic, jednak ze względu na źródła historyczne jest to mało możliwe. Początkowo jednak liczba ludności nie wiele różniła się od stanu z przed wieku i liczyła około 1,7 mln. Było to efektem ciągłych zmian terytorialnych - utraty Pomorza Gdańskiego i liczącego ok. 500 tys. mieszkańców Śląska oraz przyłączenia słabej demograficznie Rusi Halickiej. Największa dynamika wzrostu demograficznego rozpoczęła się w latach czterdziestych. Wyraziła się ona w rocznej skali wskaźnikiem 0,62. W 1370 liczba ludności wyniosła około 2,5 mln mieszkańców.

[edytuj] Narodowości i grupy etniczne

Społeczeństwo Polski po zjednoczeniu składało się głownie z Polaków. Zamieszkiwało tu tażke sporo Żydów i Ormian. Po skierowaniu polskiej polityki ekspansyjnej na wschód i podboju Księstwa Halicko-Wołyńskiego, do społeczeństwa dołączyli Rusini. Od czasu włączenia tegoż księstwa do Polski, stała się ona krajem różnorodnym pod względem etnicznym i religijnym. Na podbite ziemie ruskie zaczęli napływać kolejni osadnicy ormiańscy. Ze źródeł średniowiecznych możemy wywnioskować, że byli liczącą się częścią społeczeństwa.

L.p.	Narodowość, grupa etniczna	Język	Religia	Dodatkowe informacje
1.	Polacy	polski	Rzymskokatolicyzm
2.	Żydzi	jidysz	Judaizm
3.	Rusini	ruski	Prawosławie
4.	Niemcy	niemiecki	Rzymskokatolicyzm
5.	Ormianie	ormiański	Apostolski Kościół Ormiański
6.	Wołosi	języki wschodnioromańskie	Prawosławie
7.	[[]]	[[]]
8.	[[]]	[[]]
9.	[[]]	[[]]
10.	[[]]	[[]]
11.	[[]]	[[]]

[edytuj] Miasta

do uzupełnienia

[edytuj] Wyznania

Większość ówczesnego, polskiego społeczeństwa była wyznania chrześcijańskiego (katolicy, prawosławni i ormianie). Wyjątek stanowili Żydzi wyznający judaizm. Katolicyzm, który wyznawali Polacy był religią państwową. Innowiercy posiadały jednak swobodę wyznaniową, czego przykładem były prawosławne i ormiańskie biskupstwa na ziemiach ruskich.

[edytuj] Gospodarka

do uzupełnienia

[edytuj] Rolnictwo

Osadnicy przybywający do Polski lokowali miasta i wsie na prawie niemieckim. Z zachodu przywozili ze sobą zachodnie sposoby uprawy roli. Nowe narzędzia i techniki uprawy przyjmowały się dosyć szybko w polskim rolnictwie. Kolejną przemianą w rolnictwie dokonaną przez kolonistów było wprowadzenie (powszechnej na zachodnie) trójpolówki. Jednak mimo rozwoju rolnictwa w tej części Europy, w niektórych dzielnicach Polski, takich jak Mazowsze i Ruś halicko-włodzimierska rozkwit nowych technik uprawnych był opóźniony.

[edytuj] Górnictwo

Ówczesna Europa środowa była już wyspecjalizowana w wywozie surowców, który silnie aktywizował pod wglądem gospodarczym szlachtę, co powiększało rolę tej warstwy społeczeństwa. W górnictwie środkowoeuropejskim dominowały Węgry i Czechy. Polska po utracie Śląska straciła dostęp do kopalni złota w tym rejonie. Już nigdzie na ziemiach polskich nie wydobywano złota. Wszystkie polskie kopalnie (oprócz kopalni w Inowrocławiu) znajdowały się w Małopolsce.
Ośrodki wydobycia surowców:
- Olkusz - srebro (Ag), ołów (Pb).
- Chęciny - srebro (Ag), ołów (Pb), miedź (Cu).
- Wąchock - żelazo (Fe).
- Wieliczka - sól kamienna (zobacz: Kopalnia soli w Wieliczce).
- Bochnia - sól kamienna (zobacz: Kopalnia soli w Bochni).
- Inowrocław - sól kamienna (zobacz: Kopalnia soli w Inowrocławiu).
Właścicielem kopalni soli w Wieliczce i Bochni było powstałe w XIII wielu przedsiębiorstwo - Żupa krakowska.
Ważny wpływ na polską gospodarkę miały kopalnie soli w Wieliczce i Bochni oraz kopalnie ołowiu w Olkuszu i Chęcinach. Polski ołów był potrzebny w Czechach, Saksonii i na Węgrzech jako surowiec pomocniczy przy wydobyciu srebra.

[edytuj] Osadnictwo: rozbudowa miast i wsi

Przybywający osadnicy lokowali na prawie magdeburskim miasta i wsie. Miast było w tym okresie dużo, lecz były bardzo małe. Miasta małe były bardzo powszechne w Europie środkowej i liczyły ok.1000 mieszkańców. Duże miasta (jak na tutejsze standardy) były dość rzadkie i mniejsze od zachodnioeuropejskich miast średnich. Miasto, bądź wieś lokowana na prawie niemieckim posiadała immunitet skarbowy i sądowniczy. Osadnictwo w tym okresie objęło całe królestwo (zarówno jego zachodnie części jak i ziemie ruskie), jednak w różnym stopniu natężenia. Rozwijało się w dobrach królewskich, kościelnym i rycerskich. Jednak aby tworzyć nowe osady miejskie i wiejskie potrzebni byli osadnicy. Napływ Niemców się zmniejszał i kierował się bardziej do miast niż na wieś. Dodatkowo lokowanie nowych osad było kosztowne. Koszt inwestycji był pokrywany przez zasadźcę, lub właściciela gruntów, bądź przez obu równocześnie. Wład inwestycyjny zasadźcy znajdował odbicie w wielkości przysługującego mu dziedzicznego uposażenia. Środków inwestycyjnych wymagała także przebudowa na prawie czynszowym starych osad. Tworzenie gospodarstw łanowych o stosunkowo dużym areale (od około 17 do 25 ha) byłoby niemożliwe bez uzupełniania inwentarza żywego i bez ulepszonych narzędzi pracy. Ówczesny ruch osadniczy, był więc ruchem inwestycyjnym. W tym ruchu przodowały dobra królewskie. Jednak posiadłości kościelne i rycerskie nie były daleko w tyle.

Trudno jest ocenić wkład monarszy w rozwój miast, wsi itp. Kronika katedralna krakowska w ustępie przypisywanym dawniej Janowi z Czarnkowainformuje, że za czasów Kazimierza "w borach, lasach, zagajnikach i miejscach porosłych krzewami zostało osadzonych tyle wsi i miast, ile niemal było kiedy indziej w Królestwie Polskim". Zapiano tę opinię krótko po śmierci króla. Nie dysponujemy spisem osad przedkazimierzowskich, ani tych powstałych za jego panowania. Trudno więc ocenić ile osad przybyło za jego panowania, lecz przyrost osad musiał być wielki, tak jak pisał to kronikarz. Znajdujemy dowody przyrostu liczby osad w innych źródłach, mianowicie w dokumentach lokacyjnych. Z czasów Polski kazimierzowskiej zachowało się ich mniej więcej tysiąc. Jednak nie dostarczają one konkretnych informacji na temat liczby osad. Były to jednak dokumenty dotyczące m.in.odnowienia prawa magdeburskiego, nadanego im wcześniej, inne dotyczyły kontaktów z wójtami i sołtysami. Informacje zawarte w Kronice katedralnej krakowskiej są bardzo cenne, lecz nie podaje tylko jedną stronę procesu osadniczego - tworzenie nowych osad - a nie wspomniano o rozbudowywaniu już istniejących.

[edytuj] Handel

Zauważalne są elementy planowego rozwoju handlu, zwłaszcza międzynarodowego. Wiele polskich miast należało do Hanzy, największego związku handlowego w Europie. Staraniem polskiego króla wytyczono nowe szlaki kupieckie, zapewniające korzystniejsze warunki wymiany międzynarodowej. Stwarzając bariery celne i nadając miastom przywileje (prawo składu i przymus drogowy), Kazimierz wzmacniał pozycje rodzimych kupców, na co narzekano w państwach ościennych. Warto wspomnieć, że w handlu z Węgrami celowo zaniżano ceny soli, aby w ten sposób pokonać tamtejszą konkurencje w górnictwie tego minerału^[32]

[edytuj] Rzemieślnictwo

do uzupełnienia

[edytuj] Waluta

Przed wprowadzeniem systemu groszowego na ziemiach polskich stosowano głownie denara brakteatowego. W 1300 w Czechach wprowadzono srebrną monetę groszową (grosz praski), która stała się monetą obiegową również w krajach sąsiedzkich (w Polsce, Austrii i na Węgrzech) oraz na Rusi Halickiej i Litwie. Ostatni Piastowie podejmowali próby stworzenia polskiej monety działającej na terytorium całego kraju. Za Władysława Łokietka bito monetę złotą (na wzór florenów), jednak mała emisja i brak dostępu do surowców (złota), pokazują, że nie była ona przeznaczona do wprowadzenia w obieg. W 1357 król Kazimierz zapowiedział reformę monetarną: "Ponieważ jeden jest władca wszystkich, z radą i zgodą wszystkich naszych dostojników ma być w naszym królestwie jedna moneta, która powinna być wieczysta i dobra pod względem wartości, aby przez to była bardziej miła i pożądana od innych" i 10 lat później wprowadzono w obieg grosza krakowskiego. Jednak ponownie pojawił się problem: w Polsce brakowało srebra i surowiec ten musiano pozyskiwać z groszy praskich^[33].

[edytuj] Skarb państwa

Skarb państwa wydatnie zasilały dochody z dzierżawy żup solnych. Ponadto wpływały doń dochody z dóbr ziemskich pozostających w posiadaniu monarchy (jego domeny), z mennicy oraz cła i myta. Podstawę finansów państwa stanowiły podatki m.in.poradlne łanowe. Dalekowzroczna polityka gospodarcza Kazimierza przyniosła wzrost zamożności społeczeństwa, m.in. dzięki zwolnieniu z podatków w pierwszych latach po lokacji miast i wsi. Zamożniejsi poddani jako podatnicy lepiej mogli przysłużyć się państwu^[34].

[edytuj] Geografia

Polska wówczas nie posiadała dostępu do morza i była głownie krajem wyżynnym, o niewielkiej liczbie nizin, pojezierzy i gór. Wyżyny występowały na prawie całym obszarze państwa prócz Wielkopolski i Mazowsza. Wszystkie należały do tzw.Wyżyn Polskich i Ukraińskich (prowincje fizycznogeograficzne). Wyżyny były oddzielane od siebie przez kotliny.
Pojezierza występowały na północy kraju.

[edytuj] Regionalizacja fizycznogeograficzna

3 Pozaalpejska Europa Środkowa

34 Wyżyny Polskie

341 Wyżyna Śląsko-Krakowska

341.2 Wyżyna Woźnicko-Wieluńska

341.3 Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

341.31 Wyżyna Częstochowska

341.33 Rów Krzeszowicki

341.34 Grzbiet Tenczyński

342.34 Góry Świętokrzyskie

342 Wyżyna Małopolska

342.2 Niecka Nidziańska

342.1 Przedborska

342.3 Wyżyna Kielecko-Sandomierska

343 Wyżyna Lubelsko-Lwowska

343.1 Wyżyna Lubelska

343.2 Roztocze

343.3 Wyżyna Lwowska

31 Niż Środkowoeuropejski

318 Niż Środkowopolski

318.1-2 Nizina Wielkopolska

318.6 Nizina Północnomazowiecka

318.7 Nizina Środkowomazowiecka

318.8 Wzniesienia Południowomazowieckie

314-316 Pojezierza Południowobałtyckie

314.6-7 Pojezierze Południowopomorskie

315.1 Pojezierze Dobrzyńskie

8 Niż Wschodnioeuropejski

85 Wyżyny Ukraińskie

851 Wyżyna Wołyńsko-Podolska

851.1 Wyżyna Wołyńska

851.2 Kotlina Pobuża

851.21 Równina Bełska

851.3 Wyżyna Podolska

[edytuj] Rzeki

Rzeka	Długość w km	Długość w Polsce w km	Zlewisko	Państwa, przez które przepływała
Wisła	1 047	brak danych	Morze Bałtyckie	Cieszyn, Polska, Mazowsze, Państwo Krzyżackie
Warta	808,2	brak danych	Odra	Polska, Brandenburgia
Dniestr	1 352	brak danych	Morze Czarne	Ruś, Mołdawia, Polska
San	443,4	brak danych	Wisła	Ruś, Polska
Bug	772	brak danych	Wisła	Ruś, Litwa, Polska
Narew	884	brak danych	Wisła	Litwa, Polska

[edytuj] Krainy

• Wielkopolska (łac.Polonia Maior)
• Małopolska (łac.Polonia Minor)
• Mazowsze (łac. Mazovia)
• Kujawy (łac. Cuiavia)
• Ruś Czerwona (łac. Ruthenia Rubra)
  • Pokucie (łac. )
  • Podole (łac. Podolia)
• Wołyń (łac. Volynia)
• Polesie (łac. )

[edytuj] Granice

W chwili zjednoczenia w styczniu 1320 kraj ten dysponował tylko dwiema dzielnicami będącymi głównymi polskimi krainami - Wielkopolską i Małopolską. Liczył on wtedy łącznie ok.?? km². Sytuacja była inna po wielu wojnach i u szczytu swej potęgi terytorialnej w 1370 Zjednoczona Polska znajdywała się na terytoriach dwóch współczesnych państw: Polski i Ukrainy. Liczyła ona wtedy ok.270 tys km².

Sąsiedzi

• Państwo Zakonu Krzyżackiego
• Księstwo Pomorskie
• Marchia Brandenburska
• Księstwa śląskie (lenna czeskie)
• Królestwo Węgierskie
• Księstwo Halicko-Wołyńskie (do 1340)
• Hospodarstwo Mołdawskie^[2] (1352-78)
• Wielkie Księstwo Litewskie
• Księstwo Mazowieckie (od 1351 lenno Polski)
  • Księstwo Płockie (1327-51 i od 1373; w 1351 podzielone między Polskę a Ks.Mazowieckie; lenno Czech 1327-1351; od 1386 lenno Polski)

[edytuj] Kultura i nauka

do uzupełnienia

[edytuj] Filozofia

do uzupełnienia

[edytuj] Literatura

do uzupełnienia

[edytuj] Teatr

do uzupełnienia

[edytuj] Muzyka

do uzupełnienia

[edytuj] Kulinaria

do uzupełnienia

[edytuj] Studium Generale

W 1363 Kazimierz Wielki zwrócił się do papieża awiniońskiego z groźba o założenie uniwersytetu w Krakowie. Uroczystość założenia uniwersytetu odbyła się niemal dokładnie w rok później. Była uwieńczeniem długiego okresu negocjacji w Awinionie, gdzie papież Urban V zwlekał z udzieleniem zgody na prośbę Kazimierza. Królewski edykt fundacyjny wydano 12 maja 1364. Zezwalał on na utworzenie katedry nauk wyzwolonych, dwóch katedr medycyny, trzech katedr prawa kanonicznego i pięć rzymskiego - papież nie zgodził się na wydział teologii. Władcy wyposażył je w zagwarantowane dochody, płatne cztery razy do koku z funduszów królewskiego monopolu żup solnych w Wieliczce. Wyjątkowo jak na zwyczaje owego czasu przekazał kontrolę nad uniwersytetem nie biskupowi krakowskiemu, lecz kanclerzowi królewskiemu Januszowi Suchywilkowi. Tego samego dnia wydano w Krakowie kartę swobód i przywilejów, która obejmowała "mistrzów, doktorów, uczonych, urzędników, pedli oraz ich rodziny". karta podawała także przyczyny założenia uniwersytetu:

"ut ex congregatione dictorum, magistorum, doctorum, et scolarium, pro corversione infidelium paganorum et scismaticorum, dicto regno confinancium, maior devocio predicationis et instructio fidei catholicaeatlaudem et gloriam omnipotentis Dei et genetricis eius gloriosae Virginis Mariae crescat et augeatur^[35]"^[36].

[edytuj] Medycyna

do uzupełnienia

[edytuj] Konflikty zbrojne

Czas	Konflikt	I strona	II strona	Rezultat
1323	wyprawa polsko-węgierska na Ruś	Polska Węgry	Ruś Halicka	Osadzenie na tronie halickim Bolesława Trojdenowicza
1326-1329	wojna polsko-brandenburska	Polska	Brandenburgia	Pokój w Landsbergu Nowym, przyłączenie kasztelani międzyrzeckiej do Polski
1327-1332	wojna polsko-czesko-krzyżacka bitwa pod Kowalem bitwa pod Gostyninem bitwa pod Płowcami bitwa pod Koninem bitwa pod Pyzdrami oblężenie Brześcia Kujawskiego	Polska	Krzyżacy Czechy	Kujawy i Dobrzyń do Zakonu1
1340-1392	wojna o Księstwo Halicko-Włodzimierskie oblężenie Lwowa bitwa nad Wisłą bitwa pod Lublinem bitwa pod Żukowem	Polska Mazowsze Węgry	Litwa Ruś Halicka Złota Orda2	Przyłączenie Rusi do Polski
1343	wojna o Wschowę bitwa pod Oleśnicą	Polska	Głogów	Przyłączenie Wschowy do Polski
1345-1348	wojna polsko-czeska oblężenie Krakowa bitwa pod Lelowem bitwa pod Pogonią	Polska	Czechy	Pokój w Namysłowie
1355	najazd Zakonu na Mazowsze	Polska Mazowsze	Krzyżacy
1368	wyprawa Kazimierza Wielkiego na Mołdawię	Polska	Mołdawia	Zwycięstwo Mołdawii
1370	najazd brandenburski	Polska	Brandenburgia	Utrata Santoka i Drezdenka
1370	2 najazdy litewskie	Polska	Litwa	Utrata Włodzimierza Wołyńskiego
1375-1376	wojna z Władysławem Białym bitwa pod Gniewkowem oblężenie Złotoryi	Polska	Władysław Biały	Układ w Brześciu Kujawskim3
1382-1385	wojna Grzymalitów z Nałęczami (wojna domowa w Wielkopolsce)	Grzymalici	Nałęczowie
1383	wyprawa Siemowita IV na Wielkopolskę	Polska	Mazowsze	Rozejm
1383	wyprawa polsko-węgierska na Mazowsze	Polska Węgry	Mazowsze
1 w 1343 na mocy pokoju kaliskiego Krzyżacy oddali Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, zatrzymując Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską. 2 W latach 1340-1341 doszło do dwóch najazdów tatarskich na Polskę. 3 Władysław Biały zrzekł się praw do tronu polskiego w zamian za 10 000 florenów, oraz funkcję opata benedyktyńskiego w Pannonhalma na Węgrzech.

[edytuj] Przymierza

• 1320 - sojusz polsko-węgierski
• 1325 - sojusz polsko-litewski, polsko-zachodniopomorski
• 1335 - sojusz polsko-czesko-węgierski
• 1343 - sojusz polsko-zachodniopomorski
• 1345 - sojusz Wittelsbachów, z Kazimierzem Wielkim i Ludwikiem Węgierskim
• 1356 - sojusz polsko-czeski^[37]

[edytuj] Wojsko

do uzupełnienia

Służba wojskowa była powszechnym obowiązkiem wszystkich tych, którzy posiadali ziemie na prawie rycerskim, więc byli jej właścicielami i korzystali z immunitetu. Zostało to sformułowane w art.39 statutu wielkopolskiego, skąd dowiadujemy się, ze nie był to obowiązek czysto osobisty rycerza, ale rozciągał się na mniejszą lub większą liczę osób, które winien był ze sobą prowadzić. Natomiast w art.13 statutu małopolskiego uregulowano sprawę służby wojskowej sołtysów. We wszystkich dokumentach przywilejach i kontraktach lokacyjnych mowa jest o obowiązkach wojskowych sołtysów, czasem nawet ściśle określanych co do wartości konia, zbroi, czy liczby towarzyszących pachołków. Stosunek lenny, jaki łączył sołtysa z jego panem zwierzchnim, z natury rzeczy winien go był również wiązać z panem w zakresie powinności wojskowych. Zaś w art.14 statutu małopolskiego określono obowiązki rycerskie duchowieństwa. Jeżeli duchowny posiadał ziemię na prawie rycerskim, musiał wypełniać obowiązki wojskowe wobec państwa. jeżeli nie mógł, wówczas musiał przekazać swe dobra świeckiemu krewniakowi; w przeciwnym wypadku były konfiskowane.

By uniknąć pozorowanej służby wojskowej lub nieskoordynowanych działań, ustawowo wiązano rycerzy z określoną jednostką wojskową - chorągwią: rodowe (rycerze z jednego rodu), ziemskie (rycerze z jednej ziemi), nadworne (wojsko królewskie). Król pod groźbą konfiskaty majątku zabronił rycerzom wymykania się podczas wypraw wojennych i działań obronnych spod chorągwi, bo - jak uzasadnia odnośny artykuł statutu małopolskiego - "szpetna jest część, która nie podporządkuje się swojej całości".

W obronie ludności wieśniackiej w art.45 statutu małopolskiego król orzekł, że "zgiełk wojenny, z powodu nieporządnego rycerstwa, zwykł pustoszyć bardziej ziemie własne niż cudze, a to z racji niestosownych grabieży". Niezależnie od tego artykułu król ogłosił pod nieznaną nam datą specjalną koordynację, w której zakazał rycerstwu urządzenia postojów w czasie wypraw wojennych po klasztorach, wsiach, miastach i zabudowaniach kościelnych i ustanowił cennik, który zabraniał rycerstwu zabieranie za darmo artykułów żywnościowych i paszy^[38].

Jednostki bojowe:

• Pospolite ruszenie - podstawa armii polskiej. Oddziały powoływane podczas wojny spośród ogółu przedstawicieli szlachty.
  • Chorągiew - podstawowa jednostka organizacyjna jazdy rycerskiej.
    • Chorągiew rodowa - skupiała rycerzy z tego samego rodu.
    • Chorągiew ziemska - skupiała rycerzy z tej samej ziemi.
    • Chorągiew nadworna - składała się z królewskiego wojska nadwornego.
• Pancerni - ciężka jazda. W przeciwieństwie do pospolitego ruszenia było to wojsko zawodowe. Nosili kolczugi i byli uzbrojeni w miecze i włócznie.

[edytuj] System obronny

Obrona państwa w XIV wieku była rozciągnięta na posiadaczy ziemskich i mieszczan. Wszyscy posiadacze ziemscy byli obarczeni służbą wojskową i musieli wstawiać się na wezwanie monarchy, z pocztem wojskowym proporcjonalnym do posiadanego majątku. Szlachta została obciążona budową i utrzymaniem zamków obronnych na ziemi, z której pochodziła. Mieszczanie i chłopi nie byli powoływani do wojska. Miasta zostały obarczone kosztami fortyfikacji miejskich (mury, wieże, bramy) i ich obroną.

Wielkie zmiany zaszły w systemie fortyfikacji. Drewniano-ziemne grody piastowskie zostały zastąpione przez nowsze i lepsze zamki murowane. Zamek był dodatkowo chroniony murami, wzmocnionymi przez wieże. Dodatkowo wokół zamku rozciągała się fosa, a co za tym idzie posiadały most zwodzony, który po podniesieniu stanowił dodatkową obronę dla bramy. Obowiązkowo w każdym zamku była studnia. Nie raz musiała być bardzo głęboka, gdy zamek stał na górze. Wokół zamku wycinano wszystkie drzewa i nie budowano żadnych budynków. Była tam czysta pustka. Dawało to wielką przewagę obrońcom, ponieważ atakujący nie mieli żadnej osłony i oblężenia udawały jedynie gdy obrońcom groziła śmierć głodowa. Kazimierz Wielki przewidywał budowę zamków na całej granicy ze Śląskiej i Państwem Krzyżackim. Po zdobyciu Rusi Halickiej, rozpoczął jej fortyfikacje. Zbudował i przebudował ok.53 zamki i 27 fortyfikacji (murowanych), a to musiało być ogromnym przedsięwzięciem finansowym dla kraju. Przywilej koszycki z 1374 ograniczył obowiązki wojskowe szlachty^[39].

Ufortyfikowane miasta

• Małopolska - Kazimierz, Wieliczka, Skawina, Lelów, Sandomierz, Wiślica, Szydłów, Radom, Opoczno, Lublin, Będzin, Olkusz, Bodzentyn, Iłża, Tarnów.
• Wielkopolska - Kalisz, Pyzdry, Stawiszyn, Konin, Wieluń, Żnin.
• Kujawy - Rypin.
• Ziemia sieradzka - Piotrków.
• Ziemia łęczycka - Łęczyca, Inowłódz.
• Mazowsze - Płock.
• Ruś - Lwów, Krosno.

Zamki

• Małopolska - Wawel, Lublin, Sieciechów, Solec, Zawichost, Nowe Miasto Korczyn, Lanckorona.
• Wielkopolska - Kalisz, Konin, Nakło, Wieluń, Międzyrzecze, Ostrzeszów, Bolesławiec.
• Kujawy - Kruszwica, Złotoria, Przedecz, Bydgoszcz.
• Ziemia łęczycka - Sieradz, Brzeźnica.
• Ziemia łęczycka - Łęczyca, Inowłódz.
• Ruś - Lwów (dwa grody-zamki), Przemyśl, Sanok, Lubaczów, Trembowla, Halicz.^[40]

Ciekawostka: Romańskie kościoły z granitu mogły pełnić również funkcje obronne ze względu na grube mury i wąskie okna.

[edytuj] Dwór królewski

[edytuj] Królowie

[edytuj] Luksemburgowie

do uzupełnienia

• Jan Luksemburski (ur.1296, zm.1346)
  • hrabia Luksemburga (1309-1346)
  • król Czech (1310-1346)
  • król Polski^[41] (1310-1335)

[edytuj] Piastowie

do uzupełnienia

• Władysław I Łokietek (ur.1260, zm.1333)
  • książę brzeski (1267-1300)
  • książę sieradzki (1288-1300)
  • książę sandomierski (1289-1292)
  • lennik Wacława II (1292-1300)
  • regent w księstwie dobrzyńskim (1293-1295)
  • książę łęczycki (1294-1300)
  • książę wielkopolsko-pomorski (1296-1300)
  • książę wiślicki (1304-1320)
  • książę brzeski (1305-1320)
  • książę sieradzki (1305-1320)
  • książę sandomierski (1305-1320)
  • książę krakowski (1306-1320)
  • książę gdański (1306-1309)
  • książę wielkopolski (1314-1320)
  • król Polski (Krakowa)^[41] (1320-1333)
• Kazimierz III Łokietkowicz, zw. Wielkim (ur.1310, zm.1370)
  • król Polski (Krakowa)^[41] (1333-1370)
  • kniaź halicki (1340-1343)
  • kniaź halicki (1349-1370)
  • kniaź Wołynia (1349-1350)

[edytuj] Andegawenowie

do uzupełnienia

• Ludwik I Andegaweński, zw.Węgierskim (ur.1326, zm.1382)
  • król Węgier (1342-1382)
  • król Polski^[42] (1370-1382)
  • kniaź halicki^[43] (1370-1382)
• Jadwiga Andegaweńska (ur.1374, zm.1399)
  • król Polski (1384-1399)
  • królowa Polski (1386-1399)
  • kniaź halicki (1387-1399)

[edytuj] Kazimierz III: król, królowe... i kochanki

Pierwsze małżeństwo Kazimierza rozpoczęło się w 1325, czyli jeszcze za panowania jego ojca i było "dowodem" zawartego wcześniej sojuszu z pogańską Litwą. Przyszły król ożenił się z córką wielkiego księcia Litwy Giedymina - Aldoną, która po chrzcie przyjęła imię Anna. Dała mu dwie córki - Elżbietę i Kunegundę. W 1330 (wtedy małżeństwo dalej trwało) królewicz Kazimierz przebywał na misji dyplomatycznej w Budzie na przyjaznym Polsce, węgierskim dworze królewskim. Zapałał tam miłosną żądzą do ślicznej Klary Zach. Siostra Kazimierza, królowa Węgier Elżbieta, podobno zwabiła dziewczynę do sypialni i zaraz wyszła; wtedy zjawił się Kazimierz, który miał zniewolić pannę. Jej ojciec Felicjan Zach dowiedział się o zhańbieniu córki przez polskiego królewicza, krótko po jego powrocie do Krakowa. Rozwścieczony rycerz rzucił się z mieczem na króla Karola Roberta, którego żona Elżbieta (ta co zwabiła Klarę do sypialni) stanęła mu na drodze i broniąc męża straciła cztery palce. Jednak wściekłość rycerza Zacha osłabiła jego sprawność bojową, gdyż cięcia jego miecza były nieskuteczne, a podczaszy królewski bez trudu przebił go mieczem. Później cała rodzina Zachów została wymordowana^[44]. W 1333 zmarł król Władysław Łokietek, a Kazimierz został koronowany na króla. Sześć lat później, 26 maja 1339 królowa Aldona Anna zmarła. Jako pierwsza kobieta została pochowana na Wawelu.

W 2 lata później ożenił się z córką landgrafa heskiego Henryka II Żelaznego - Adelajdą. Niedługo po ślubie małżeństwo zaczęło się rozpadać ze względu na zdrady Kazimierza i brak potomstwa. Królowa została osadzona na zamku w Żarnowcu nad Pilicą.

Około roku 1347 u jego boku widać było córkę kasztelana sieciechowskiego Pełki, o dziwnym imieniu Cudka. Była żoną Niemierzy z Gołczy, jednak to królowi nie przeszkadzało; miał z nią prawdopodobnie trzech synów - Niemierza, Jana i Pełka (dwóch pierwszym zaopatrzył w testamencie). "Cudna pani" około 1352 roku zapewne ustąpiła miejsca kolejnej miłości monarchy, słynnej Żydówce Esterce.

Jerzy Wyrozumski sądzi, że to ona była matką Niemierzy i Jana. Nie wiadomo czy to postać historyczna, czy legendarna. Mówiono, że Kazimierz wybudował dla niej zamek w Łobzowie, a w Opocznie pokazywano sobie dom królewskiej kochanki. Gdy jej rodacy odkryli, że Esterka nie przestrzega szabatu (podobno dzięki przekupionemu burmistrzowi), chcieli ją ukamienować, lecz ona uciekła podziemnymi korytarzami na Wawel, wcześniej jednak zakopując złoto i diamenty.

Po Esterce kolejną kochanką króla była piękna czeska mieszczanka Krystyna Rokiczana, z którą zawarł w 1356 morganatyczne małżeństwo. Doprowadziło to do powrotu królowej do Hesji. Miłość ta skończyła się "po dopuszczeniu świadectwa oczu, gdy nie ufał relacji, przekonawszy się, że na głowie miała łysinę i parchy. Z nią się rozwiódł"... Rozwód ten doprowadził do kolejnych zawirowań dynastycznych, gdyż ani żona, ani papież nie chcieli uznać rozwodu ni nowych mariażów. Jeszcze za życia królowej Alejady ożenił się ponownie w 1365 z Jadwigą głogowsko-żagańską, z którą miał trzy córki. W 1367 rozwiódł się z Alejadą, a Jadwiga stała się królową Polski. Po śmierci króla żyła jeszcze 20 lat...^[45].

L.p.	Żona	Narodowość	Data urodzenia	Data śmierci	Okres trwania małżeństwa	Ojciec żony	Potomstwo	Dodatkowe informacje
1.	Aldona Anna	Litwinka	1310	1339	1325 - 1339	Giedymin	Elżbieta i Kunegunda
2.	Adelajda Heska	Niemka	1321	1371	1341 - 1368	Henryk II Żelazny	brak potomstwa	Małżeństwo zakończone rozwodem w 1368 roku.
3.	Krystyna Rokiczana	Czeszka	przed 1330	po 1365	1356 - 1365	brak danych	brak potomstwa	Małżeństwo morganatyczne, bigamiczne. Została odtrącona przez króla krótko po ślubie, po odkryciu u niej łysiny i świerzbu.
4.	Jadwiga żagańska	Polka	1340/1350	1390	1365 - 1370	Henryk V Żelazny	Anna, Kunegunda, Jadwiga	1365-1367 - małżeństwo bigamiczne, 1367-1370 - królowa Polski.

L.p.	Kochanka	Narodowość	Data urodzenia	Data śmierci	Okres trwania romansu	Ojciec kochanki	Mąż kochanki	Dzieci z romansu	Dodatkowe informacje
1.	Klara Zach	Węgierka	ok.1310	1335	1330	Felicjan Zach	brak męża	brak potomstwa	Nie była kochanką; została zgwałcona przez Kazimierza.
2.	Cudka	Polka	brak danych	brak danych	1347 - 1352	Pełka	Niemierza z Gołczy	Niemierza, Jan i Pełka[46]
3.	Esterka Małach	Żydówka	brak danych	brak danych	ok.1352 - 1356 (?)	brak danych	brak męża	brak potomstwa[46]

[edytuj] Jadwiga: dwa śluby

15 sierpnia 1378 polska królewna Jadwiga została zaręczona z austriackim księciem Wilhelmem Habsburgiem. Odbyła się nawet ceremonia ślubu pomiędzy dziećmi z pokładzinami (sponsalia de futuro).

23 sierpnia 1385 Jadwiga (już jako król Polski) i Wilhelm postanowili potwierdzić w Krakowie swe wcześniejsze zaślubiny. Ale panowie polscy z Rady Królestwa Polskiego, byli przeciwni temu małżeństwu. Wówczas Jadwiga wpadła na pomysł pokładzin, czyli konsumpcji cielesnej. Wilhelm za przyzwoleniem matki Jadwigi - Elżbiety Bośniaczki przybył do Krakowa, lecz nie został wpuszczony na zamek. Zdołał jednak przedostać się na Wawel z towarzyszącą mu liczną światą, która miała zaświadczyć, że doszło do pokładzin. Kierowali się do komnat królowej, książę bowiem uważał Jadwigę za prawowitą małżonkę i otwarcie zmierzał do łożnicy. Wieść o tym szybko rozeszła się po zamku i Krakowie. Członkowie Rady ruszyli ku sali królowej , byli oburzeni: Wilhelm złamał zakaz wstępu na zamek. Skonsumowane małżeństwo byłoby zagrożeniem dla osadzenia na tronie Jagiełły i tym samym unii z Litwą. Panowie z Rady spieszyli do sypialni królowej. Już dobijali się do drzwi. Jadwiga poprosiła oblubieńca, by odszedł. Wilhelm uciekł spuszczony w koszu na linach po zamkowym murze. Jadwiga próbuje jeszcze wyjść z zamku, lecz zatrzymują ją straże. - Posłuchajmy Jana Długosza, a za nim Karola Szajnochy: - "Kto zabronił - pyta królowa - Panowie. - I mnież zabronią, królowej?! Podajcie topór! - Tak dalece nie sięgał zakaz: podano". Jadwiga zaczęła rąbać toporem o drzwi. Była w ataku furii, więc należy docenić odwagę sędziwego podskarbiego koronnego Dymitra Goraja, który podszedł i prosił ją by odstąpiła od tego bezsensownego czynu.

Jadwiga była jednak królem, więc musiała uwzględnić również interesy państwa. Była przerażona tym, że ma wyjść za mężczyznę, który był od niej około 20 lat starszy. Szanse Jadwigi na ślub z Wilhelmem upadły, gdy w styczniu z Lublina do Krakowa przybył wielki książę litewski Jagiełło na chrzest, po rękę Jadwigi i tron Polski. Królowa wysłała do gościa swego dworzanina Zawiszę z Oleśnicy, by ten przyjrzał się Jagielle. Litewski książę szybko zorientował się po co przybył rycerz i zaprosił go do łaźni, by ten mógł przyjrzeć się przyszłemu królowi. Zawisza powiedział Jadwidze, że: Jagieło ma wesołe oblicze, jest dobrze zbudowany, stateczny, nie pija alkoholu, tylko wodę źródlaną. 15 lutego Jagiełło przyjął chrzest w obrządku łacińskim. 18 lutego spokojna królowa (po zapewnieniach Zawiszy) w interesie państwa i całego świata chrześcijańskiego stanęła do ślubu. 4 marca 1386 w katedrze wawelskiej wielki książę litewski Władysław Jagiełło został koronowany na króla Polski. Wydarzenie to zapoczątkowało pierwszy okres jego rządów, we współpracy z młodą małżonką Jadwigą pozostającą niewątpliwie pod silnym wpływem małopolskich elit możnowładczych.

Już nigdy nie dowiemy się czy Jadwiga miała serce dla męża, czy raczej myślami była przy ukochanym Wilhelmie.

Jadwiga zmarła w lecie 1399 roku w wieku 25 lat, krótko po śmierci swej parotygodniowej córki Elżbiety Bonifacji.^[47].

[edytuj] Architektura świecka

do uzupełnienia

Gotyk w systemie obronnym kraju, przejawiał się w budowie zamków i fortyfikacji miejskich. Nie budowano już starodawnych grodów, zamiast nich wznoszono solidne murowane zamki, które nie były tylko twierdzami, lecz także rezydencjami króla, bądź arystokracji. Dziś nadal możemy oglądać te średniowieczne budowle ponieważ ważniejsze (w tym Wawel) z nich były rekonstruowane i pełnią dziś rolę muzeów, a inne to po prostu ruiny. W stylu gotyckim lokowano miasta na prawie niemieckim. Do dziś zachowały się m.in.kościoły i nieliczne kamienice gotyckie.

Przykłady architektury świeckiej

• Brama Opatowska
• Zamek w Ojcowie
• Zamek w Chęcinach
• Zamek Królewski na Wawelu
• Wieża ratuszowa w Krakowie
• Brama Floriańska w Krakowie

[edytuj] Architektura sakralna

do uzupełnienia

Dominującym stylem architektonicznym tego okresu był gotyk. Zachowało się dość wiele budowli sakralnych w tym stylu. W przeciwieństwie do architektury romańskiej, w gotyckich kościołach sklepienie podczymywane jest na filarach i kolumnach, a z zewnątrz na przyporach przenoszących ciężar budowli na fundamenty. W kościołach umieszczano duże okna z witrażami. Budowane były z cegły, przez co nie można było budować kościołów o strzelistych sylwetkach i rozczłonkowanych elewacjach. Największy rozkwit gotyku miał miejsce za panowania Kazimierza Wielkiego, który doprowadził do reformy gospodarczej kraju, co dawało fundusze na rozwój architektury.

W Polsce ze względu na rozbicie dzielnicowe, ukształtowały się odmiany regionalne.

Przykłady architektury sakralnej

• Katedra na Wawelu
• Katedra gnieźnieńska
• Katedra w Poznaniu
• Kościół Mariacki w Krakowie
• Kościół Świętej Trójcy w Krakowie

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Praca zbiorowa, Atlas historii Polski : mapy i komentarze, wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2004, ISBN 8389239892
• S. Rosik i P. Wiszewski, Poczet polskich królów i książąt : od Henryka Brodatego do Kazimierza Jagiellończyka, Wydawnictwo dolnośląskie, Wrocław 2005, ISBN 83-7384-254-3
• J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Zakład Narodowy im.Ossolińskich - wydawnictwo, Wrocław 1986, ISBN 83-0401-041-0
• Praca zbiorowa, Tajemnice Dziejów Polski, wydawnictwo Publicat, Poznań 2007, ISBN 9788324514878
• N. Davies, Boże igrzysko, wydawnictwo ZNAK, Kraków 2007, ISBN 9788324006540
• P. Pieśniarczyk, Historia Polski w pigułce, wydawnictwo Benkowski, Białystok 1998, ISBN 8390763397
• Praca zbiorowa, Historia Polski do r. 1466, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, wyd.4, Warszawa 1960

[edytuj] Zobacz też

• Historia
  • Polska Piastów
  • Polska Andegawenów
  • Historia Ukrainy
  • Królestwo Polskie
• Polityka i administracja
  • Traktat graniczny z 1359 roku
  • Ziemia (jednostka administracyjna w dawnej Polsce)
• Społeczeństwo
  • Historia polskich rodów szlacheckich
  • Polskie rody książęce
• Gospodarka
  • brak wpisów
• Geografia
  • brak wpisów
• Kultura i nauka
  • brak wpisów
• Wojskowość
  • Polskie zamki i twierdze
  • Bitwy polskiego średniowiecza
• Monarcha
  • Insygnia grobowe Kazimierza III Wielkiego
  • Korona hełmowa Kazimierza III Wielkiego
• Architektura
  • brak wpisów

[edytuj] Literatura dodatkowa

• A. Klubówna, Królowa Jadwiga : opowieść o czasach i ludziach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, wyd.3, Wrocław 1986, ISBN 83-2053-691-X
• H. Paszkiewicz, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Towarzystwo Naukowe "Societas Vistulana", Kraków 2002, ISBN 83-8838-505-4
• S. Grodziski, Z dziejów staropolskiej kultury prawnej, UNIVERSITAS, Kraków 2004, ISBN 83-2420-339-7, s. 102-105
• S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Wydawnictwo Literackie 2002, ISBN 83-0803-272-9
• M Derwich, Monarchia Piastów, Wydawnictwo Dolnośląskie, Warszawa-Wrocław 2003, ISBN 83-7023-989-7
• Praca zbiorowa, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Książka i Wiedza, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13080-0
• Z. Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1998

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Statuty Kazimierza Wielkiego jako źródło prawa polskiego - Autor artykułu: prof. Wacław Uruszczak
• Geografia historyczna ziem dawnej Polski
• Statuty Kazimierza Wielkiego
• Historia Polski - Dzieje państw
• Polska 1290-1333 - kolonizacja niemiecka
• Polska 1333-1350 - system obronny
• Polska 1350-1370 - miasta
• Polityka zewnętrzna i wewnętrzna Kazimierza Wielkiego
• Królestwo Polskie (1025-1385) (en)
• Historia Polski (966-1385) (en)

[[Kategoria:Zjednoczone Królestwo Polskie 1320-1386|!]] [[Kategoria:Historia Polski]] [[fr:Royaume de Pologne (1320–1385)]] [[it:Regno di Polonia (1320-1385)]]